«پول‌شویی» در جهان و ایران

مهری بمانی
جهانی شدن اقتصاد، آثار و نشانه‌های خاص خود را به همراه داشته است. «پول‌شویی» یکی از عارضه‌های اقتصاد جهانی است که سابقه آن می‌تواند با تاریخ بشر همزاد باشد اما مفاهیم و مولفه‌های ذکر شده برای آن در تاریخ سرمایه‌داری معنی یافته است. برخی کارشناسان معتقدند ریشه این اصطلاح از آنجا نشأت می‌گیرد که چون مافیا در دهه 1930 مالکیت گسترده‌ای به شبکه‌های رختشوی خانه‌های آمریکا داشته و کارهای بزرگ خلاف توسط این باند صورت می‌گرفته، اصطلاح مذکور رایج شده است.
ولی در حال حاضر به هرگونه عملیات پولی خلاف قانون نظیر قاچاق، تجارت انسان، درآمدهای نامشروع، خرید و فروش مواد مخدر و اسلحه، اخاذی، فحشاء و قمار و قاچاق مشروبات الکلی که در یک روند ظاهراً قانونی وارد و تطهیر می‌شود، پول‌شوئی گفته می‌شود. اصطلاح پول سیاه یا پول غیرقانونی نیز به نوعی بیانگر همین رابطه می‌باشد. اصطلاح پول‌شویی، نخستین بار در جریان رسوایی واترگیت در آمریکا مطرح شد و اولین‌باری که در یک چارچوب قانونی و حقوقی این موضوع مطرح شد در سال 1982 در دادگاهی در آمریکا بود که پس از آن در سطح گسترده‌ای بکار رفت و امروزه اصطلاح متداولی در جهان است. اقتصاد سایه‌ای، بستر مناسبات اقتصادی غیرقانونی است که زمینه‌ساز پول کثیف می‌باشد.
غلامحسین دوانی مدرس دانشگاه درباره اقتصاد سایه‌ای به گزارشگر ما می‌گوید:
اقتصاد سایه‌ای مجموع فعالیتهای اقتصادی افراد یا نهادهائی است که خارج از مدار و چارچوب تعیین شده اقتصاد رسمی (قانونی و مقررات) بوسیله کسب درآمد بیشتر نیازهای خود را تأمین می‌کنند اهم این فعالیتها گریز مالیاتی، تقلب، استفاده غیرمجاز از امتیازات سوبسیدی (رانت‌خواری)، ارائه صورتحسابهای غیرواقعی، فروش کد اقتصادی، فروش حواله زیارت عتبات در بازار سیاه، خرید و فروش غیرمجاز ارز، قاچاق کالا و استفاده غیرمجاز از اموال دولتی می‌باشد.
وی می‌افزاید: تحقیقات بعمل آمده در مورد اقتصاد سایه‌ای یا سیاهکاری زمینه‌های ذیل را افشاء نموده است.
بکار گماشتن کودکان فقدان محل کسب و کار و پیشینه مالیاتی
فعالیتهای اقتصادی افراد دوره‌گرد فاقد هویت اقتصادی
تولید کالاهای غیرمجاز ـ تقلب کلاهبرداری مالیاتی و بیمه‌ای
چاپ و تکثیر غیرمجاز کتاب و نوار و فروش ارزان آن در بازار
تجارت موادمخدر ـ خرید و فروش اجناس دزدی
تجارت و خرید و فروش انسان‌ها (قاچاق انسان)
روسپی‌گری و قمار
گرفتن رشوه
فروش کالاها و محصولات خاص در بازار سیاه نظیر داروهای کمیاب این زمینه‌ها در واقع باعث پیدایش پول کثیف یا پول سیاه می‌شوند که برای تطهیر آن از پول‌شوئی استفاده می‌کنند.
وی می‌گوید: مهمترین ویژگی‌های پول‌شوئی عبارتند از: ماهیت جهانی، قابلیت انعطاف و انطباق عملیات، بهره‌جویی از آخرین تکنولوژی و کمک‌های تخصصی، در واقع مجریان کارهای خلاف قانون در جریان پول‌شوئی برای آنکه ریشه درآمدهای نامشروع و غیرقانونی آن پنهان بماند، این درآمدها را درگیر فعالیت‌های تازه‌ای با ظاهر قانونی کرده و پولهای سیاه خود را اصطلاحاً سفید می‌نماید.
یکی از کارشناسان ارشد بورس که از ذکر نامش خودداری می‌کند و تحقیقات مفصلی در ارتباط با پول‌شوئی بعمل آورده، در این خصوص به گزارشگر ما می‌گوید: آثار پول‌شوئی بر توزیع درآمد، باعث ایجاد فاصله طبقاتی، ناهنجاری اقتصادی، سوءاستفاده و ارتشاء و اثرات زیانبار بر اقتصاد کلان و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت دولتها خواهد شد. زیرا دادوستدهای غیرقانونی بازدارنده مبادلات قانونی نیز می‌باشد. بطور مشخص قاچاق کالا باعث از بین رفتن قدرت رقابت، عدم پرداخت حقوق دولتی و دهها مفسده دیگر می‌شود که این‌گونه فعالیتها در درجه اول شبکه بانکی کشور ما را هدف گرفته‌اند. مضاف بر اینکه درآمدهای غیرقانونی، اساساً مالیات پرداخت نمی‌کنند و از این رو یکی از مهمترین پیامدهای آن، کاهش درآمد دولت می‌باشد.
عبدالحسین تجلی، مدیر عامل یک موسسه حسابرسی و خدمات مدیریت در پاسخ به سئوال گزارشگر ما در مورد چگونگی پول‌شوئی در اقتصاد، بیان می‌کند: پدیده پول‌شوئی، شفافیت مبادلات اقتصادی را کاهش داده، از منابع درآمدی دولت می‌کاهد و هزینه‌های مبادلاتی، یعنی هزینه‌هایی بجز قیمت تمام شده را افزایش می‌دهد و به موازات آن عدم اطمینان فزونی یافته و از کارآیی اقتصادی کاسته می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: باید نهادهای مالی در خط مقدم مبارزه علیه پول‌شوئی باشند زیرا از یک سو پول‌شویان، این نهادها را هدف قرار داده‌اند و از سوی دیگر این نهادها براساس مقررات و قوانین خود وظیفه دارند به دقت بر دادوستدهای مالی نظارت کنند
بیژن عبدالهی از حسابرسان سازمان بورس در این زمینه به گزارشگر ما می‌گوید: در دو دهه اخیر تاکتیک پول‌شویان، حضور فعال در بازار پول و سرمایه بوده و بازار سهام در همه کشورها در معرض هجوم پول‌شویان قرار دارد زیرا حضور در بازار سرمایه برای پول‌شویان بسیار آسان‌تر از سایر بازارها می‌باشد به همین علت باید ساز و کارهایی را فراهم نمود تا بازارهای سرمایه از آسیب‌هایی که این پدیده می‌تواند به آن وارد کند مصون بماند.
علی عمرانی یکی از کارشناسان بانکی نیز در مورد پول‌شویی به گزارشگر ما می‌گوید: اساساً سه کانون اجرایی در فرآیند پول‌شویی وجود دارد که نمی‌توان از آن اجتناب کرد و معمولاً جریان پول‌شویی در همین سه کانون افشاء می‌شود این سه کانون عبارتند از محل ورود وجوه نقد به نظام مالی، محل انتقال وجوه نقد به درون یا بیرون نظام مالی و جریانهای نقدی بین‌المللی. وی می‌افزاید: برای مبارزه موفقیت‌آمیز با پول‌شویی باید این سه کانون فتنه را شناخت.
دوانی عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره ایران پدیده پول‌شوئی را حاصل نظام استثمار سرمایه‌داری می‌داند و به گزارشگر ما می‌گوید: در بیشتر کشورها این پدیده شوم وجود دارد.
وی می‌افزاید: در کشور ما در سالهای جنگ تحمیلی، محتکران، قاچاقچیان و بازیگران صحنه ارز کشور، بخشی از پول‌شویان بودند که با شستشوی خلافکاریهای خود و حرکت وجوه نقد به مراکز قانونی، این شبکه را در کشور بوجود آوردند در این میان اقتصاد غیررسمی بصورت عارضه‌ای مضاعف پدیده پول‌شویی را تشدید کرده است زیرا اقتصاد غیررسمی یا زیرزمینی به بخشی از مبادلات اقتصادی گفته می‌شود که خارج از مدارهای رسمی و قابل کنترل اقتصاد رسمی قرار می‌گیرد که مهمترین آن قاچاق موادمخدر، دزدی، فحشاء و... می‌باشند.
وی می‌افزاید: از آنجا که مبادلات غیرقانونی اساساً بصورت وجوه نقد صورت می‌گیرد، همواره بخش عظیمی از نقدینگی کشور در دست پول‌شویان و قاچاقچیان قرار دارد که این امر باعث می‌شود قدرت این افراد در ضربه زدن به اقتصاد کشور بیشتر شود.
وی می‌گوید: تجربیات حسابرسی این امر را ثابت کرده است که روش مورد عمل پول‌شویان، مغشوش کردن مبادلات اقتصادی به اندازه‌ای است که هرگونه تشخیص ردپای نقدینگی‌های مشکوک غیرممکن شود انجام معاملات متعدد از طریق شبکه‌های الکترونیک خرید و فروش سهام، خرید و فروش مکرر اموال و ساختمان حضور فعالی در بازار تجارت الکترونیک از طریق به استخدام درآوردن نخبگان مالی و حقوقی از شگردهای جدید پول‌شویان می‌باشد.
دوانی می‌افزاید: بررسی ابعاد پول‌شوئی حکایت از آن دارد که هر قدر شفافیت اقتصادی در کشوری بیشتر باشد امکان حضور پول‌شویان و اعمال عملیات خلاف کمتر می‌باشد و هر قدر ورود نقدینگی‌های غیرقانونی به کشورها مخفی صورت گیرد توسعه پایدار آنها غیرممکن خواهد شد زیرا این حجم نقدینگی موجب سرمایه‌گذاریهای فاسد در کشورها می‌شود.