آزمون سینمای ایران برای بازگشت به ارزش ها/آرش فهیم

اختصاصی بصیرت:سینمای ایران امسال در حالی به استقبال سی ویکمین دوره جشنواره فیلم فجر رفت که غرق در کشمکش ها و درگیری های درونی بود. از طرفی، این همایش طی 15 دوره اخیر، از مسیر اصلی خود خارج شده است. جشنواره فیلم فجر، همان طور که از عنوان آن بر می آید، یکی از جشن های بزرگداشت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می شود و از ابتدا نیز برای جریان سازی و پویایی سینمای انقلابی راه اندازی شد؛ اما از اواسط دهه 70 و فاصله گرفتن سینما از ارزش ها، جشنواره فجر نیز به تبعیت از این وضع، رویکرد متعارضی با هویت اصلی و اصیل خود پیدا کرد. به همین دلیل هم در دوره های اخیر، این جشنواره نه تنها در خدمت ارزش ها و آرمان های انقلابی نبوده که به پایگاه و جایگاهی برای خودنمایی فیلم های شبه روشنفکرانه و تجارتی تبدیل شده است. متأسفانه طی 15 دوره گذشته، سینمای طراز انقلاب اسلامی در جشنواره فیلم فجر، محدود و منزوی بود.با این حال، برگزارکنندگان سی ویکمین جشنواره فیلم فجر، رویکردی ارزشی و کیفی را برای این دوره اعلان کردند. دبیر جشنواره در مصاحبه های خود عباراتی چون؛ «تلاش مان معرفی آثاری در شأن انقلاب در جشنواره است»، «فیلمی با موضوع خیانت و روشنفکری در این دوره نداریم» و... بیان کرده بود. اعضای هیئت انتخاب جشنواره نیز ملاک اصلی گزینش آثار را کیفیت فیلم ها اعلام کردند. به همین دلیل هم فیلم های بازمانده از راهیابی به جشنواره، یا دارای مضامینی مشکل دار هستند یا کیفیت لازم را نداشته اند. به همین دلیل هم سی ویکمین جشنواره بین المللی فیلم فجر را می توان آزمون ارزش ها و کیفیت سینمای ایران دانست. ضمن اینکه خود جشنواره نیز از حواشی و کشمکش ها در امان نماند. تا آنجا که کارگردان یکی از فیلم های مهم امسال که با موضوع عاشورا ساخته شده است، در پی بازی ها و برخی زدوبندها مانع از حضور این فیلم در جشنواره امسال شد. همچنین فیلم شهید چمران هم که مهم ترین فیلم این دوره از جشنواره فجر محسوب می شد، همچنان مراحل تولید را می گذراند و برای نمایش در جشنواره آماده نشد.با این مقدمه، به مرور و بررسی اجمالی آثار سی ویکمین جشنواره فیلم فجر می پردازیم. با تأکید بر اینکه، جشنواره فیلم فجر و محصولات آن، ویترینی از تولیدات یک سال اخیر سینمای کشورمان و نمودار وضعیت سینما در یک سال آینده است. به همین دلیل هم از این جشنواره به عنوان جشن آغاز سال نوی سینمای ایران یاد می شود.
رسوایی: جمع ضدین
فیلم «رسوایی» چهارمین فیلم سینمایی «مسعود ده نمکی» و یکی از مهم ترین و جنجالی ترین فیلم های جشنواره سی ویکم فجر است. بدون تردید این فیلم در کارنامه ده نمکی یک پیشرفت قابل توجه محسوب می شود. به ویژه در زمینه کارگردانی، فیلمی شسته و رفته و چشمگیر است.
مضمون فیلم «رسوایی» نیز در ادامه تعلقات و دغدغه های کارگردانش قرار دارد. این فیلم روایت یک روحانی خوشنام و محبوب است که دختری بدنام وارد زندگی اش می شود. این موضوع بسیاری را به یاد داستان شیخ صنعان می اندازد، اما این فیلم، ربط چندانی با آن افسانه ندارد. چون در اینجا روحانی داستان، هیچ گونه پیوند عاطفی با دختر پیدا نمی کند، بلکه تلاشش این است تا او را از منجلاب، نجات دهد. رسوایی، در واقع در قالب یک روایت مردم پسند، شمایلی از روحانیت متعالی و انسان کامل را ترسیم کرده است؛ روحانی ای که در جهت انجام رسالت خود برای رستگاری مردم، حتی از آبروی خود نیز می گذرد. فیلم با نمایش عکس مرحوم دولابی در یکی از صحنه ها، نوعی ادای دین به این عارف بزرگ به حساب می آید.با این حال، رسوایی دچار تناقض های شدیدی است. در عین حال که عدالتخواه، غمخوار و دردمند مردم است، در پاره ای صحنه ها : ازجمله سکانس حمله بازاری ها به خانه دختر بدنام- چهره ای متوحشانه و بدوی از مردم عادی نشان می دهد. در همان حال که انگیزه های تعالی جویانه مخاطب را برمی انگیزد، فضایی اروتیک و جنسی هم بر فیلم غالب است. به نظر می رسد که لازم است تا ده نمکی برای تأثیرگذارتر شدن فیلمش، اکران عمومی چند دقیقه ای از صحنه های مربوط به دختر بدنام را حذف کند.
شکست دوباره سینمای روشنفکرنما
در ادامه انحطاط روزافزون سینمای جشنواره ای و شبه روشنفکرانه، فیلم های منتسب به این جریان در جشنواره امسال نیز نمود ضعیف و ناامیدکننده ای داشتند.فیلم «آسمان زرد کم عمق» به کارگردانی بهرام توکلی یکی از نمایندگان برجسته سینمای روشنفکرنما است که حتی از ترسیم یک داستان ساده و سرراست نیز خالی است. فیلمی که ویترینی از آشفتگی و سادیسم و مازوخیسم و تقلیدی معیوب از فیلم های اروپایی از آب در آمده است. موضوع فیلم درباره مرگ در اوج زیبایی است این اثر هم از آن دست فیلم هایی است که تأکید دارد، نسل جوان امروز کشورمان بحران زده است، اما خود با القای انگاره های پوچ گرایانه، به روح و ذهن مخاطب جوان خود ضربه می زند.فیلم «قاعده تصادف» هم به کارگردانی بهنام بهزادی، از دیگر نمایندگان جریان سینمای روشنفکرنما است. این فیلم هم در پی القای بحران زدگی جوانان بوده و از شکاف نسل ها شاکی است؛ فیلمی فاقد داستان و بدون پشتوانه قوی و دقیق و واقع گرا.
فیلم های تجربی
بخش اعظم آثار این دوره از جشنواره فیلم فجر را فیلم هایی در ساختار تجربی تشکیل می دهد. البته این مسئله باتوجه به حضور پررنگ نسل جوان در این رویداد طبیعی می نماید. ویژگی اصلی این آثار، داستان ساده و فاقد جذابیت، توجه به روستاها و اقوام است. فیلم هایی چون «او خوب سنگ می زند»، «تابستان طولانی»، «مروارید»، «اشیا از آنچه می بینید به شما نزدیک ترند» و ... در این تقسیم بندی قرار می گیرند.
تقدیر فرمانده سپاه و خانواده شهید علم الهدی از فیلم «زیباتر از زندگی»
سرلشکر «عزیز جعفری» به همراه خانواده شهید سیدحسین علم الهدی و تعدادی از فرماندهان سپاه، در باغ موزه دفاع مقدس به تماشای یکی از فیلم های بخش مسابقه سی ویکمین جشنواره فیلم فجر نشستند.در این اکران اختصاصی که جمعی از فعالان فرهنگی و رسانه ای حضور داشتند، سرلشکر جعفری پیش از ورود به سالن مورد استقبال کارگردان و تهیه کننده «زیباتر از زندگی» قرار گرفت و گفت: همین که برای احیای ارزش های انقلاب تلاش کردید از شما تشکر می کنم.پس از نمایش فیلم نیز جعفری، ضمن تشکر از کارگردان، تهیه کننده و عوامل فیلم «زیباتر از زندگی» گفت: این فیلم مربوط به 10 تا 15 روز آخر زندگی شهید علم الهدی است. یک فیلم نمی تواند همه ابعاد زندگی شهید علم الهدی را نشان بدهد و ان شاءالله عوامل فیلم تلاش کنند که ابعاد دیگر زندگی آن شهید عزیز را در فیلم های دیگری به تصویر بکشند.«انسیه شاه حسینی» نیز پیش از آغاز پخش فیلم به روی صحنه رفت و گفت: من سعادت این را نداشتم که 15 و 16 دی سال 59 در هویزه باشم؛ اما وقتی بعد از عملیات بیت المقدس به آن سرزمین رفتم و دیدم که در حال جست وجوی پیکر شهدا هستند، به این فکر می کردم که استخوان های شهدا پیدا می شود، ولی چشم های شان کجاست؟ همیشه در این اندیشه ام که چشم شهدا در آنجاست و همواره ما را نگاه می کنند.«حامد کمیلی» بازیگر نقش شهید علم الهدی نیز پیش از اکران فیلم، سخنرانی کرد و گفت: من افتخار می کنم که در پرونده کاری ام، بازی در فیلم «زیباتر از زندگی» ثبت شد. این فیلم نگاه من به زندگی را تغییر داد.
حجت الاسلام علم الهدی، برادر شهید نیز ضمن تقدیر از کارگردان و عوامل فیلم «زیباتر از زندگی» گفت: من خود شاهد بودم که خانم شاه حسینی چندین سال در گرمای خوزستان، عاشقانه می آمدند و تحقیقات شان را برای نوشتن فیلمنامه انجام می دادند، من از طرف خانواده شهید، دوام توفیقات ایشان را از خدا خواستارم.گفتنی است، فیلم «زیباتر از زندگی» به کارگردانی انسیه شاه حسینی، به روزهای پایانی زندگی شهید سیدحسین علم الهدی در هویزه و عملیات نصر 7 می پردازد.