پيشينه حضور تاريخي علما در راهپيمائي اربعين

بسياري ها شيخ ميرزا حسين نوري را احياء كننده مراسم راهپيمايي اربعين حسيني در تاريخ معاصر مي دانند. حسين محدث نوري فرزند محمد تقي محدث نوري مازندراني مؤلف كتاب «مستدرك الوسايل» و از چهره سرشناس علماي شيعه در قرن چهاردهم هجري بود. بنابر اذعان بسياري ها اين مراسم در دوره اين بزرگوار به فراموشي سپرده شده بود كه توسط «شيخ ميرزا حسين نوري» دوباره احيا مي‌شود. اين عالم بزرگوار اولين بار در عيد قربان به پياده‌روي از نجف تا كربلا اقدام مي كند كه 3 روز در راه بوده و حدود 30 نفر از دوستان و اطرافيانش وي را همراهي مي‌كرده اند.

پایگاه بصیرت

گروه سياسي/ به گزارش بصيرت از سايت مرکز اسناد انقلاب اسلامي، با ورود انبوهي از زائران ايراني به شهرهاي نجف و كربلا مراسم راهپيمايي اربعين حسيني با شكوه تمام و با تمام تهديد هاي امنيتي در جريان است. اين در حالي است كه بنا به گزارش منابع رسمي، در حالي كه يك روز بيشتر به مراسم اربعين حسيني باقي نمانده، بيش از يك ميليون زائر ايراني خود را به انبوه زائران عراقي و غير عراقي در كربلا و نجف رسانده‌اند. جمعيت حاضر در اين راهپيمايي همه ساله ميليون‌ها نفر بوده و بنابر اعلام مقامات عراقي تعداد زائران در سال ۱۳۹۲ حدود ۱۵ ميليون و در سال ۱۳۹۳ حدود ۲۰ ميليون گزارش شده است.

اين مراسم در دوره هاي مختلف تاريخي استمرار داشته و حتي در دوره ديكتاتوري صدام حسين نيز به صورت مخفيانه برگزار مي شده است. بنا بر روايتي از حضرت امام حسن عسگري(ع) كه شيخ طوسي نقل كرده است، برگزاري اين مراسم يكي از نشانه‌هاي مؤمن بوده و جابر بن عبدالله انصاري صحابه گرانقدر پيامبر اكرم(ص) اولين زائر قبر مطهر حضرت امام حسين(ع) بوده و اولين كسي است كه مراسم راهپيمايي اربعين را به جاي آورده است.

راهپيمائي اربعين از ديرباز مورد تائيد و تاكيد علما و فقهاي شيعه بوده و اكثر آنها در اين مراسم شركت كرده اند. در اين راستا حضرت آيت الله خامنه‌اي رهبر معظم انقلاب اسلامي نيز طبق روال سالهاي قبل (دوشنبه9 آذر1394) در جلسه درس خارج فقه، پديده بي‌نظير و حركت عظيم و پر معناي راهپيمايي اربعين حسيني عليه‌السلام را حسنه‌اي ماندگار خواندند و گفتند: تركيب «عشق و ايمان» و «عقل و عاطفه» از ويژگي‌هاي منحصر به‌فرد مكتب اهل‌بيت عليهم‌السلام است و حركت عاشقانه و مؤمنانه مردم از كشورهاي مختلف جهان در اين پديده بي‌سابقه، بدون ترديد از جمله شعائر الهي است.

حضرت آيت الله خامنه‌اي با اشاره به بزرگواري و محبت مردم عراق در پذيرايي از زائران اربعين، به كساني كه توفيق حضور در اين حركت پر معنا و پر مغز را پيدا كرده‌اند توصيه كردند اين فرصت را مغتنم بشمارند و افزودند: «ما نيز از دور به حال زائران اربعين غبطه مي‌خوريم و آرزو مي‌كنيم اي كاش همراه شما بوديم.»

تاريخچه آغاز راهپيمايي اربعين حسيني

تاريخ آغار راهپيمايي اربعين حسيني به سال 61 هجري و تاريخ حادثه كربلا مربوط است. بنا به روايت علما و مورخين بيستم صفر سال ۶۱ هجري قمري، چهلمين روز كشته‌شدن حسين بن علي (ع) روزي است كه سر مقدس امام حسين (ع) در بازگشت اسراي كربلا به تاريخ بيستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده شده و با پيكر ايشان دفن مي شود. لذا از ديدگاه بسياري از صاحب نظران و مورخان شيعه و اهل سنت، مبناي تاريخي چنين بزرگداشتي، ورود اهل بيت به كربلا در اولين اربعين حسيني (سال 61 هجري) و دفن سرهاي مطهر شهيدان بويژه سر مقدس امام حسين (ع) در كنار پيكرهاي مطهر آنها است.

بنابر منابع تاريخي جابر بن عبدالله، نخستين زائر كربلاي معلي است كه در روز اربعين(به سال 61 هجري) از مدينه به سمت كربلا رهسپار شده است. اقدام تاريخي جابر بن عبدالله را رهبر معظم انقلاب در مراسم اول فرودين 1385 اينگونه مورد تاكيد و تائيد قرار گرفته است: «شروع جاذبه مغناطيسي حسيني در روز اربعين است، جابربن عبدالله را از مدينه بلند مي‌كند و به كربلا مي‌كشند، اين همان مغناطيسي است كه امروز هم با گذشت قرن‌هاي متمادي در دل من و شما هست».

در طول تاريخ، علماي شيعه در هدايت و ترغيب شيفتگان حسيني به اين پياده روي و زيارت اربعين، نقش اساسي داشته اند و ضمن ارائة رهنمود، خود نيز در اين مراسم شركت كرده اند. علمايي چون شيخ انصاري٬ قاضي طباطبايي٬ ملكي تبريزي، بهجت، مكارم شيرازي، شبيري زنجاني، سيستاني، وحيد خراساني و جوادي آملي با ذكر اهميت برگزاري هرچه باشكوه تر اين مراسم، به شركت شيعيان در آن سفارش كرده اند؛ به طوري كه از گذشته تاكنون، علماي بزرگ شيعه نيز در كنار مردم در مراسم پياده روي و زيارت اربعين شركت مي كنند.

علاقه واشتياق به اين مراسم معنوي در ميان مراجع تقليد، استادان، طلاب و روحانيون حوزه علميه نجف، از شور و حال بيشتري برخوردار بوده است و اكثر استادان و حتي مراجع تقليد، از گذشته تاكنون در مراسم پياده روي و زيارت اربعين شركت كرده و مي‌كنند. لذا مروري بر حضور علما و شخصيت هاي تاريخي موضوع نوشتار است..

شيخ ميرزا حسين نوري

گفته مي شود؛ مراسم پياده روي در عصر مرجعيت شيخ مرتضي انصاري (1214- 1298ق) نيز با شكوه تمام رواج داشته است. در حالي كه پس از وي، اين عمل٬ كم ارزش و متعلق به طبقه فقرا و نيازمندان معرفي شد. اما ميرزا حسين نوري، اين مراسم را در ميان مردم رونق بخشيده است. مرحوم شيخ آقابزرگ تهراني كه از نزديك شاهد تلاش استادش بوده، مي نويسد: « استاد ما چون وضع را بدين منوال ديد، به اين شيوه خداپسندانه (پياده روي) همت گماشت ... در سال هاي بعد، رغبت مردم و صالحان به اين موضوع بيشتر شد و ديگر عار محسوب نمي شد؛ به طوري كه در برخي سال ها، تعداد چادرها و خيمه هاي راه پيمايان، به سي عدد مي رسيد و هر چادر به بيست تا سي نفر تعلق داشت و به اين ترتيب، اين سنت حسنه، دوباره مرسوم شد و رونق گرفت».1

ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي

با قدم بزرگي كه ميرزا حسين نوري انجام داد، مراسم راهپيمايي اربعين دوباره برقرار شد و از آن پس بسياري از عاشقان اهل‌بيت و امام حسين(ع) و نيز برخي علما و حتي مراجع تقليد با پاي پياده به كربلا سفر كرده‌اند، ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي يكي از مراجع عاليقدر جهان تشيع كه خود بارها با پاي پياده از نجف، رهسپار كربلا شده است. ايشان در رابطه با بزرگداشت روز اربعين حسيني مي فرمايند: «به هر روي بر مراقبه كننده لازم است كه بيستم صفر(اربعين) را براي خود روز حزن و ماتم قرار داده بكوشد كه امام شهيد را در مزار حضرتش(ع) زيارت كند، هر چند تنها يك‌ بار در تمام عمرش باشد، چنانكه حديث شريف، علامت‌هاي مؤمن را پنج امر ذكر كرده است: 51 ركعت نماز در شبانه روز، زيارت اربعين،‌انگشتر در دست راست كردن، پيشاني بر خاك گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‏ گفتن در نمازها».2

مرحوم سيد محسن امين عاملي

مرحوم سيد محسن امين عاملي مؤلف كتاب معروف «اعيان الشيعه» و از جمله بزرگاني بود كه در اين مراسم حضور مستمر داشته و درباره اين مراسم اين خاطره از وي بر جاي مانده است:

«...به مدت ده سال و نيم كه در نجف بودم، زيارت هاي مخصوص عاشورا، عيد قربان و غدير و عرفه و اربعين را همواره انجام مي دادم؛ مگر اندكي. پيش از سفر، نزد طلبكاران در بازار مي رفتم و از آنها حلاليت مي طلبيدم و به پياده روي در زيارت، علاقه داشتم. نخست برايم سخت بود و بعد با تجربه دريافتم كه آسان است. در اين سفر، جمعي از طلاب جبل عامل و نجف و ديگران به من ملحق مي شدند و از من پيروي مي كردند. من بارها پياده به زيارت كربلا و امام حسين(ع) رفتم...»3

شيخ محمدحسين غروي

شيخ محمدحسين غروي فرزند حاج محمدحسن است كه در محرم سال 1296 قمري در نخجوان متولد شد. مرحوم غروي كه بعدها به «كمپاني» شهرت يافت، به دليل سالهاحضور در نجف اشرف و تربيت شاگردان فراوان در حوزه علوم ديني، حضور ويژه اي نيز در مراسم راهپيمايي اربعين داشت و اين مراسم را چندين بار به جاي آورده است.

آيت الله العظمي ميرزا محمدحسين نائيني

آيت الله العظمي ميرزا محمدحسين نائيني غروي مشهور به علامه نائيني و ميرزاي نائيني، در سال 1277 هجري قمري در شهر نائين از توابع اصفهان به دنيا آمد. وي در سال ۱۳۰۳ قمري براي ادامه تحصيل و پيمودن مدارج عالي علمي راهي عتبات عاليات مي‌شود و در اين مقطع بود كه بنابر نقل شاگردانش در مراسم راهپيمايي اربعين شركت مي‌كرد.

آيت الله ملكوتي

مرحوم آيت الله ملكوتي از جمله علماي بزرگ و شركت كننده در اين مراسم بوده است. ايشان در اين باره مي فرمايد: « من نيز چند بار توفيق يافتم كه در اين مراسم بسيار معنوي، شركت كنم و اغلب به همراه شاگردان مشرف مي شدم. مسير بين نجف و كربلا كه حدود دوازده فرسخ است، معمولا در مدت دو يا سه روز طي مي شد. بعضي ها مثل آقاي شيخ هادي زابلي كه پيش من درس مي خواند، سليقه خاصي داشت و اين مسافت را يك روزه مي رفت و يك روزه هم برمي گشت و بعضي ها نيز پس از پايان مراسم، از كربلا به كاظمين و سامراء مشرف مي شدند و بعضي هم مستقيم به نجف بازمي گشتند.» 4

آيت الله شاهرودي

در ميان مراجع تقليد، آيت الله العظمي سيد محمود شاهرودي با تشكيل كاروان در اين مراسم شركت مي كرده و معروف است كه اين مرجع بزرگ، چهل بار با پاي پياده به زيارت امام حسين(ع) مشرف شده است.

شهيد آيت الله مدني(ره)

شهيد محراب آيت الله سيد اسدالله مدني، از استادان سرشناس حوزه نجف، يكي ديگر از عاشقان هميشگي مراسم پياده روي نجف تا كربلا و زيارت حرم اباعبدالله الحسين(ع) و يارانش، به خصوص در روز اربعين بوده است. عالمان و استادان حوزه علميه نجف، خاطرات خوشي از اين شهيد بزرگ، در اين مراسم باشكوه معنوي دارند.

حاج آقا مصطفي خميني(ره)

آيت الله حاج آقا مصطفي خميني نيز از عالمان و استادان نجف بود كه همواره در مراسم پياده روي حضوري پيوسته و جدي داشت. حضور ايشان در اين مراسم به قدري زياد بوده كه خاطرات فراواني از حضور ايشان توسط علما دوستان ايشان برجاي مانده است. مرحوم حجت الاسلام والمسلمين سيد تقي درچه اي در خاطره اي در رابطه با حاج مصطفي خميني(ره) مي فرمايد:

«...چندين بار همراه آيت الله حاج آقا مصطفي خميني از نجف پياده به سوي كربلا رفتيم ...در اين سفرها دوستاني چون آقايان اسلامي، عليان، احساني، كياني، حليمي كاشاني، آقاي مجتبي قائمي، آقاي حاج آقا نصرالله شاه آبادي و آقاي رضواني كه در حال حاضر امام جماعت مسجد حاج سيد عزيزالله هستند، همراه بودند. حاج آقا مصطفي با پاي برهنه و حتي بدون جوراب، حركت مي كرد و از هر كس مختصر صدايي داشت، مي خواست اشعاري را در مقام و عظمت امام حسين(ع) بخواند و با شنيدن اين اشعار، خودش طوري منقلب مي شد كه از شدت گريه، شانه هايش بالا و پايين مي رفت. حاج آقا مصطفي خميني هميشه ديوان شيخ محمدحسين غروي اصفهاني را همراه داشت و وقتي كنار دجله و فرات كه ديگر نزديك كربلا بود مي رسيديم، او به اسم كوچك مرا صدا مي زد تا قسمتي از آن را بخوانم و به محض شروع، مثل كسي كه بغضش بتركد، شروع به گريه مي كرد. در طي چند كيلومتر من زمزمه مي كردم و جمع دوستان به خصوص حاج آقا مصطفي گريه مي كردند. ناگهان يكي از دوستان چشمش به گنبد مطهر حضرت امام حسين(ع) مي افتاد و به دنبال آن، موج شوق و گريه در ميان جمع بلند مي شد...».5

علامه اميني(ره)

يكي ديگر از شخصيت هاي برجسته حوزه علميه نجف كه به طور مرتب، در اين مراسم شركت مي كرد، علامه اميني مؤلف كتاب ارزشمند «الغدير» بود كه در اين سفرها، همواره تعدادي از عاشقان حسين(ره) او را همراهي مي كردند.

امام موسي صدر

امام موسي صدر، رهبر شيعيان لبنان كه در شهريور 1357 توسط صهيونيست ها ربوده و ناپديد شد، يكي از شيفتگان مراسم پياده روي از نجف به كربلا بود. مرحوم آيت الله سيد محمدعلي موحد ابطحي، يكي از عالمان بزرگ اصفهان كه در نجف با امام موسي صدر هم بحث بود، مي گويد:

وقتي كه امام موسي صدر همراه ما با پاي پياده از نجف به كربلا مي رفت، در اين سفر، حضوري عاشقانه داشت و در وقت دعا و زيارت عاشورا، از همه باحال تر بود و هنگام گريه، چشمانش از شدت گريه سرخ مي شد و وقتي نوبت ذكر مصيبت و خواندن اشعار و نوحه سرايي به او مي رسيد، با حال جان كاهي در مصيبت اهل بيت(ع) اشعار فارسي و عربي فصيحي مي خواند و هنگام كار و حمل اثاثيه سفر، وي بيش از همه كار مي كرد و هنگام شوخي و مزاح، مزاح هايي بيان مي كرد كه بعد علمي و اخلاقي جالبي داشت.6

پي نوشت:

1.آقابزرگ تهراني، نقباء البشر، ج1، ص349؛ رضا مختاري، سيماي فرزانگان، ص193.

2. (ترجمه المراقبات، كريم فيضي، صفحه 85)

3.سيدمحسن امين، اعيان الشيعه، ج10، ص359.

4.خاطرات آيت الله ملكوتي، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، ص174.

5. در وادي عشق، خاطرات حجت الاسلام سيدتقي درچه اي، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، ص185.

6.عبدالرحيم اباذري، امام موسي صدر اميد محرمان، ص178ـ176

منبع: سایت بصیرت