هدف پنهان سعودي‌ها

تصمیم عربستان سعودی برای اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی شیعه، با هدف تحریک ایران به واکنش نظامی طراحی شده بود. این استراتژی نگران‌کننده‌ای است، اما مع‌الوصف، حقیقت ماجراست.

واکنش اولیه نسبت به تصمیم پادشاهی عربستان نسبتا خفیف بود، چند کوکتل مولوتف به سمت سفارتش در تهران پرتاب شد. اما ظرف چند روز گذشته شاهد واکنش‌های زنجیره‌ای دیپلماتیک بوده‌ایم. عربستان سعودی تمامی روابط دیپلماتیکش را با ایران قطع کرد؛ متحدان نفتی‌اش؛ بحرین، سودان و جیبوتی از اين سياست دنباله‌روی کردند. احتمالا تعجب‌برانگیزتر اینکه، دیگر متحدان عربستان در شورای همکاری‌های خلیج‌فارس مانند کویت، قطر و امارات گزینه خفیف‌ترِ فراخواندن سفیرانشان را انتخاب کردند.

هرکدام از این اقدامات تحریک‌آمیز اما ازجمله آنچه از آن به‌عنوان هدف‌گرفتن عامدانه سفارت ایران در صنعا یاد می‌شود، نشانه‌های دیگري از تلاش مستأصلانه ریاض برای محکوم‌کردن ایران در دادگاه افکار عمومی جهان است. چنین رویه‌ای، بی‌فرجام بوده و ثبات و منطق پادشاهی عربستان را زیرسؤال می‌برد. متحد دیرین آمریکا در حال ازدست‌دادن سیطره آهنین خود بر مردمش و منطقه است. این امر به‌همراه زرادخانه مهیب عربستان سعودی و ایدئولوژی حاکم غیرپایبند به اصول آن، این پادشاهی را بسیار خطرناک می‌کند؛ به جرئت خطرناک‌تر.

عربستان سعودی مدعی است تحریکاتش علیه ایران، در حکم یادآوری اصولی و ضروری به یک رقیب خطرناک مذهبی است. اما حقیقت این است که سعودی‌ها به‌دنبال منحرف‌کردن اذهان جامعه جهانی از نقاط ضعف اساسی خودشان هستند.

عربستان سعودی دچار وضعیت اقتصادی وخیمی شده است. در سال ٢٠١٥، بالغ بر صد میلیارد دلار کسری بودجه داشت و پیش‌بینی‌ها حاکی است امسال ٨٠ میلیارد دلار کسري خواهد داشت. تصمیم ریاض برای افزایش تولید نفت به‌منظور ضربه‌زدن به رقبایی مانند ایران و تولیدکنندگان نفت شل، قیمت نفت را به‌شدت کاهش داده است و نتیجه آن وخامت اوضاع مالی خود عربستان سعودی بود. (سال گذشته در این برهه، یک بشکه نفت ٧٨ دلار فروخته می‌شد، اما حالا تقریبا نصف این رقم معامله می‌شود). برای کشوری که بخش نفتش ٧٥ درصد درآمدهای بودجه‌ای‌اش را تشکیل می‌دهد، چنین کاهش درآمدی تأثیری شدید خواهد گذاشت. پادشاهی سعودی، تمهیدات ریاضت‌کشانه بی‌سابقه‌ای، ازجمله مالیات بر ارزش افزوده به‌کار گرفته و بهای گاز را در کشور ٥٠ درصد افزایش داده است.

در طول مذاکرات سخت گروه ١+٥ با ایران بر سر توافق هسته‌ای، عربستان سعودی هر جا گوش شنوایی یافت، سعی کرد نسبت به آنچه غیر‌قابل‌اطمینان‌بودن و ماهیتا متخاصم‌بودن ایران می‌خواند، هشدار دهد. ایران اما، در روندی که خوشامد عربستان نيست، به بندهای توافق پایبند بوده که نمونه آن ارسال اخیر ١٢هزار کیلو اورانیوم غنی‌شده به روسیه است. ماه گذشته، تحقیقات ١٢ ساله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با این نتیجه‌گیری که برنامه هسته‌ای نظامی ایران، ‌اگر اصلا وجود خارجی داشته، در سال ٢٠٠٩ به پایان رسید و با این نتیجه‌گیری، روند برداشته‌شدن تحریم‌ها علیه تهران را تسریع كرد.

درحالی‌که عربستان سعودی به کمپین خود برای ترسیم چهره یک قدرت منطقه‌ای متخاصم و توسعه‌طلبانه از ایران ادامه می‌دهد، پادشاهی سعودی بودجه نظامی خود را به‌شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش داده است: ١١ میلیارد دلار برای کشتی‌های جدید و ١,٣ میلیارد دلار برای بمب‌‌ها و مهمات جدید در سال گذشته. بودجه دفاعی ریاض درحقیقت پنج برابر تهران است و نسبت هزینه‌های دفاعی اعضای شورای همکاری‌های خلیج‌فارس به هزینه‌های دفاعی ایران ١٠ به یک است. تجمیع چنین زرادخانه عظیمی در یک منطقه ملتهب، سؤالاتی جدی درباره اینکه طرف بی‌ثبات‌کننده اصلی در منطقه کیست، به ذهن متبادر می‌کند.

ثبات، آخرین بهانه اتوکرات است. سعودی‌ها منابع هنگفتی را صرف متقاعدکردن متحدان غربی‌شان کرده‌اند؛ دراين‌باره كه ثبات یک حکومت سلطنتی خودکامه بر دموکراسی ارجحیت دارد چه رسد به حقوق شهروندی و حقوق بشر. اما تغییرات کنونی که در ترتیب به‌سلطنت‌رسیدن ایجاد کرده‌‌اند، این روایت را به ‌چالش کشیده. در شرایطی که ملک‌سلمان،‌ پسر عبدالعزیز آل‌سعود، بنیان‌گذار پادشاهی سعودی، به‌دنبال تزریق نسل بعدی شاهزاده‌های سعودی به قدرت است، الگوی جدیدی از رهبری در این کشور قریب‌الوقوع است. محمدبن‌نایف، برادرزاده پادشاه ولیعهد است اما این پسر خود سلمان، محمد، معاون ولیعهد و جوان‌ترین وزیر دفاع جهان با ٣٠ سال سن است که به‌عنوان قدرت واقعی پشت پرده کشور و جایگزین پدرش قلمداد می‌شود.

بااین‌حال، محمدبن‌سلمان به‌عنوان فردی دمدمی‌مزاج و بسیار بی‌تجربه شناخته می‌شود. شکست سیاست سعودی‌ها در برابر شورش حوثی‌ها در یمن كه گفته مي‌شود تحت حمايت ايران است، پای او نوشته می‌شود. تصادفی نیست در همان روزی که ریاض شیخ‌نمر را اعدام کرد، به‌شکل یک‌طرفه از آتش‌بس شکننده در یمن هم خارج شد. متحدان غربی و منطقه‌ای نگران این هستند که عربستان سعودی دست به ماجراجویی‌های نابخردانه دیگری بزند یا بسته به اینکه چه کسی بعد از سلمان بر تخت سلطنت خواهد نشست، از این بیم دارند که شاهد کودتایی در کاخ باشند.

اگر کالایی که سعودی‌ها می‌خواهند به متحدان غربی‌شان ارائه دهند، ثبات است، آنچه به جهان اسلام وعده می‌دهند، دسترسی مذهبی است. آل‌سعود از سمت خود به‌عنوان كليددار اماکن متبرکه، هم بهره برده و هم سوءاستفاده کرده است. این عنوان باعث شده خیلی‌ها به‌خاطر ترس از اینکه جلو ورودشان به مکه برای به‌جاآوردن مناسک سالانه حج گرفته خواهد شد، فتيله انتقادات‌شان از عربستان را پایین بکشند.

این، به این معنا نیست که نارضایتی دراین‌خصوص در جهان اسلام سرکوب شده است. منتقدان به‌شکل فزاینده‌ای استدلال مي‌آورند كه عربستان سعودی تبدیل به نقطه ضعفی برای اسلام شده است. اعتبار و مشروعیت رژیم سعودی بدون تأیید و مشروعیت جهان اسلام، پایه‌ای ایستاده بر شن‌های روان خواهد داشت. «لاس‌وگاس» اسیون مکه، با ساختمان‌های بلند و زننده و هتل‌های لوکسی که مسجد مقدس را احاطه کرده و کوچک ساخته‌اند؛ تخریب مکان‌های دارای اهمیت تاریخی و مذهبی در شهر و يك مورد افتضاح دیگر؛ له‌شدن در زیر دست‌وپا در جریان حج همگی باعث شده است بسیاری از مسلمانان درخصوص ساکت‌ماندن در برابر خطاکاری سعودی‌ها با توجه به عواقب و تبعات آن، تردید به ‌خود راه دهند.

گفتنی است انهدام درونی نه‌چندان آرام پادشاهی سعودی، تبعات مهمی برای منطقه دارد. جالب اینکه، سعودی‌ها حتی ممکن است نزد دولت اوباما سنبه‌شان را پرزورتر از آنچه هست، نشان داده باشند. کاخ سفید، در واکنش به اعدام شیخ النمر و تنش‌های پیامد دیپلماتیک آن، از هر دو طرف خواسته است خویشتن‌داری کنند؛ رویکرد خنثای جالبي که در مواجهه با متحد استراتژیک آمریکا و کشوری که آمریکا با آن روابط دیپلماتیک ندارد.

این واکنش متوازن، نشان‌دهنده یک تغییر رویکرد اساسی در تفکر آمریکا نسبت به منطقه خلیج فارس و دو کشور عمده محیط بر این آبراه ژئواستراتژیک است. همچنین نشان می‌دهد که بعد از ٣٦ سال، واشنگتن دیگر علاقه‌ای به گذاشتن تمامی تخم‌مرغ‌های استراتژیک خود در یک سبد ندارد، به‌ويژه هنگامی‌که آلترناتیوهای قدرتمندتر و باثبات‌تری وجود داشته باشد. زوال قابل‌اطمینان‌بودن که خاندان سعودي اخیرا از خود نشان داده است، آنها را به‌عنوان خانواده سلطنتی که یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند اموراتش را سروسامان دهد، نشان داده است. در یکی از پرتلاطم‌ترین مناطق جهان، این تحریک‌کننده‌ترین اقدام ممکن است.

http://www.sharghdaily.ir/News/83057

ش.د9405278