بحران سوریه و دگرگونی‌های تازه در صف‌بندی بازیگران منطقه‌ای

(روزنامه جمهوري اسلامي ـ 1395/05/27 ـ شماره 10666 ـ‌ صفحه 12)

همزمان با شکست‌های پی در پی تروریست‌ها در سوریه، موازنه و نوع بازی بازیگران موثر بحران این کشور شاهد تغییرهایی است که می‌تواند بر سرنوشت سوریه اثرگذار باشد. از مهمترین این دگرگونی‌ها نزدیکی ترکیه به کشورهای حامی دولت دمشق است.

طی روزهای گذشته تحولاتی در عرصه دیپلماسی منطقه‌ای رقم خود که به باور بسیاری از ناظران می‌تواند پیامدهایی جدی را در عرصه سوریه به عنوان یکی از اصلی‌ترین کانون‌های بحران در خاورمیانه و حتی سطح بین الملل به بار آورد. سفر «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه به ترکیه و رایزنی وی با مقام‌های آنکارا، دیدار هفته گذشته «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه با «ولادیمیر پوتین» همتای روس وی و نشست سه جانبه روسای جمهوری ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در باکو از جمله این رویدادهای سیاسی است.

سفر هفته گذشته اردوغان به روسیه که اولین سفر خارجی وی پس از کودتای نافرجام بیست و پنجم تیرماه بود نشان از نوعی تغییر در سیاست خارجی ترکیه دارد. به دنبال سرنگونی هواپیمای سوخو 24 روسیه با شلیک جنگنده‌های ترکیه، روابط دو کشور هشت ماه پرتنش را سپری کرد. به دنبال عذرخواهی رسمی اردوغان و در پی آن، حمایت تمام قد پوتین از دولت مستقر ترکیه و محکوم کردن کودتا، فصل سرد روابط مسکو- آنکارا به گرمی گرایید.

با نگاهی گذرا به سخنان و اظهارنظرهای اخیر مقام‌های ترکیه می‌توان شاهد نشانگانی از تغییر در سیاست خارجی این کشور بود. زمینه‌ها و عوامل متعددی را می‌توان برای این تغییر برشمرد که در سطوح داخلی و خارجی قابل بررسی است.

وضعیت ناپایدار امنیتی در ترکیه طی یک سال گذشته از مهم‌ترین عواملی است که مقامات ترکیه را وادار به چرخش مواضع کرده است. این کشور شاهد ناامنی و بمب گذاری‌های متعددی بوده که چالش‌هایی جدی را برای آنکارا به دنبال آورده است. از مهم‌ترین این چالش‌ها، کاهش چشمگیر درآمدهای ترکیه از صنعت گردشگری است که با توجه به سهم بالای توریسم در درآمدزایی ترکیه از اهمیت بالایی برای این کشور برخوردار است. به رغم انگاره دست اندرکاری حزب «کارگران کردستان ترکیه» در برخی عملیات ضددولتی، بسیاری ریشه اصلی ناامنی‌های اخیر ترکیه را در خارج از این کشور می‌جویند. از این منظر، تسلط گروه‌های مسلح تکفیری بر بخش‌هایی از قلمرو عراق و به ویژه سوریه آبشخور تهدیدهای امنیتی پیش روی ترکیه است.

بحران سوریه که بیش از پنج سال از آغاز آن می‌گذرد، دولت‌های متعددی را درگیر خود ساخته است. در این بین بدون شک ترکیه جزو بازیگران اثرگذار در این بحران است.

ترکیه که از ابتدا در جبهه مخالفان دولت «بشار اسد» در سوریه و در کنار رژیم سعودی، آمریکا و کشورهای غربی قرار داشت، حال به نحو ملموسی نسبت به قبل تغییر لحن داده است. ادبیات مقام‌های ترک در خصوص بحران سوریه در حال پوست اندازی است. اردوغان چندی پیش از موضعگیری اسد در قبال کودتای نافرجام در ترکیه قدردانی کرد و گفت که با وجود خصومتی که بین او و همتای سوری‌اش وجود دارد، اما اسد کودتا را محکوم کرده در حالی که دیگر همپیمانانش از پشت به او خنجر زدند.

برخی تحلیلگران، سفر اردوغان به روسیه و گسترش رایزنی‌های ایران و ترکیه را نه از باب قدردانی از حمایت پوتین در فضای متشنج کودتای نافرجام یا دهن کجی به غرب به دلیل انتقاد مقام‌های غربی از رفتارهای پساکودتایی رهبران آنکارا، بلکه به دلیل خروج تدریجی ترکیه از صف مخالفان دولت اسد می‌دانند. از این منظر، چرخش در سیاست خارجی ترکیه و گرایش به سمت تهران و مسکو را می‌توان نشانه‌ای آشکار از انشقاق و اختلاف جدی در جبهه مخالفان دولت سوریه دانست.

مخالفان اسد این روزها بسیار ناهماهنگ عمل می‌کنند و هر کدام ساز خود را می‌نوازند. به نظر می‌رسد واشنگتن دیگر خواهان رفتن اسد، حداقل در کوتاه مدت و به صورت فوری نیست. البته عربستان با اصرار به برکناری اسد و تداوم حمایت و تجهیز تروریست‌های مخالف دولت سوریه، همچنان بر سیاست‌های افراطی خود در منطقه پافشاری می‌کند. نکته این جا است که به گفته «الکسی بوروداوکین» نماینده دایم روسیه در سازمان ملل متحد، غربی‌ها دیگر به مواضع مخالفان دولت اسد در ریاض توجهی ندارند و معتقدند که کناره‌گیری اسد در زمان حاضر موجب تکرار سناریوی عراق و لیبی در سوریه خواهد شد.

در مقابل، یعنی در جبهه حامیان اسد که در صدر آن جمهوری اسلامی ایران و روسیه قرار دارند، هماهنگی و اتفاق نظر بسیاری وجود دارد. از آخرین نمونه‌های آن می‌توان به دیدار اخیر روسای جمهوری ایران و روسیه در حاشیه نشست سه جانبه در جمهوری آذربایجان اشاره داشت که بر نزدیکی دیدگاه‌های دوطرف و هماهنگی بیشتر در زمینه بحران سوریه تاثیر گذار است.

در تازه‌ترین تحول نیز وزیر امور خارجه کشورمان روز جمعه بیست و دوم مردادماه به ترکیه سفر کرد. این سفر با هدف رایزنی با مقام‌های ترکیه در مورد آخرین تحولات منطقه و در صدر آنها موضوع سوریه انجام شد. ظریف هنگام ورود به آنکارا گفت: ایران، روسیه و ترکیه از بازیگران مهم در منطقه به شمار می‌آیند و لازم است با یکدیگر گفت وگو و همکاری داشته باشند.

عامل مهم تحول در صف بندی بازیگران سوریه را باید پیشروی‌های میدانی اخیر و توفیق‌های ارتش سوریه و نیروهای حامی دولت سوریه دانست. از دید برخی کارشناسان و ناظران همین تحولات در عرصه میدان نبرد است که موجب تغییر رویکردهای آنکارا در هفته‌های اخیر شده است. طی یک سال گذشته، روند تحولات در میدان نبرد بیشتر به نفع دولت سوریه بوده است تا مخالفان. نیروهای ارتش سوریه، یکی پس از دیگری شهرهای راهبردی را از چنگ مخالفان بیرون کشیدند. حمص، حماه، دیرالزور، درعا، لاذقیه و حالا نیز در یکی از سرنوشت ساز‌ترین جنگ‌ها، نوبت به شهر حلب رسیده است. حلب دومین شهر بزرگ سوریه است و آزاد سازی آن به لحاظ راهبردی در تغییر موازنه قدرت به نفع دولت اسد بسیار قابل توجه است.

حلب نقطه اتکای حضور تروریست‌های مخالف دولت اسد در سوریه است. در صورت تسلط کامل دولت بر حلب در واقع نوار غربی سوریه، زیر نگین دولت دمشق در خواهد آمد. این رخداد برای تروریست‌ها از نظر روحی و روانی بسیار ناگوار خواهد بود زیرا حلب تنها نقطه ارتباط آنها با خارج از مرزهای سوریه است که در صورتی که آن را از دست بدهند در عمل ارتباط آنها با حامیان خود در آن سوی مرزهای سوریه قطع خواهد شد. از سوی دیگر به دلیل مجاورت حلب با مرزهای ترکیه، در پی آزاد سازی حلب، اثر‌گذاری آنکارا بر بحران سوریه کمرنگ خواهد شد. در این رابطه گزارش‌هایی مبنی بهره جویی تروریست‌ها از خاک ترکیه در زمینه نقل و انتقال آسان سلاح و حتی فروش نفت وجود دارد.

شاید بتوان گفت ترکیه با آینده نگری و واقع بینی، با توجه به رصد تحولات تصمیم گرفته است از این پس عقلایی‌تر از قبل بازی کند و همداستان با دیگر دولت‌های مخالف دمشق آینده‌اش را دستخوش خطر نسازد و از این رو است که در صدد برقراری ارتباط بهتر و تعاملی سازنده با روسیه و جمهوری اسلامی ایران بر آمده است.

در همین راستا بود که اردوغان چند روز با قبل با لحنی متفاوت از گذشته از روسیه به عنوان کشوری اثر گذار و کلیدی در حل بحران سوریه نام برد و گفت که حل این بحران بدون روسیه امکان پذیر نیست. وی با اشاره تلویحی به اختلاف دودولت درباره بحران سوریه گفت: گر اختلاف نظری هم وجود داشته باشد با گفت وگو حل خواهد شد.

تحولات یک سال گذشته در سوریه علاوه بر آشکارتر کردن وجوه افتراق در صف مخالفان دولت سوریه، الگوی عمل قابل تاملی از نحوه عمل آنها را نیز مشخص کرده است. به عنوان مثال تفاوت عملکرد میان ترکیه و رژیم سعودی بسیار قابل توجه است. در حالی که وقایع اخیر سوریه دولت آنکارا را به سمت انتخاب الگوی عمل عقلانی سوق داده است، برعکس سعودی‌ها همچنان مانند گذشته برای جبران ناکامی‌های پی در پی خود در حوزه‌های مختلف داخلی و خارجی، بخصوص در مدت یک سال و نیمی که از به تخت نشستن ملک سلمان می‌گذرد، دست از بحران سازی‌های بی‌وقفه، ایجاد تنش در منطقه و ادامه حمایت از گروه‌های تروریستی بر نداشته‌اند.

به گزارش ایرنا، برخی کارشناسان معتقدند، رویکرد جدید ترکیه، نتیجه اختلاف‌های عمیق بین این کشور و رژیم سعودی در همکاری با مخالفان اسد است زیرا ترکها احساس می‌کند در این میان بیش از سعودی‌ها متضرر شده‌اند و بر اثر اتخاذ سیاست‌های نا به جا و تنش آفرینی در روابط با همسایگان خود، ضربه‌های جدی به ثبات و امنیت کشور خود وارد کرده‌اند.

بدون شک بحران پیچیده و چند لایه سوریه با همکاری و عملکرد هماهنگ بازیگران منطقه‌ای به نقطه پایان خواهد رسید و آرامش پس از حدود پنج سال به این کشور باز می‌گردد.

پویش‌های دیپلماتیک اخیر که در آخرین آنها شاهد سفر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به ترکیه بودیم، می‌تواند امیدها را برای تقویت رویکرد عقلانی در برابر رویکردهای افراط گرایانه در منطقه به منظور پایان دادن به بحران سوریه، تقویت کند. نکته این جا است که دربرهه کنونی که گسست در جبهه مخالفان بیش از هر زمان دیگری عیان شده، مناسب‌ترین زمان برای کنار نهادن اختلاف‌ها و رسیدن به تصمیم جمعی در میان بازیگران دارای نقش مثبت و سازنده صحنه تحولات سوریه است.

http://jomhourieslami.net/?newsid=102647

ش.د9501701