هزينه تمدن

(روزنامه اعتماد – 1395/11/24 – شماره 3744 – صفحه 7)

امر نيمايي در افق معاصرت انسان ايراني

اثر حاضر نوشته ابوذر كردي، شامل دو فصل است كه عنوان فصل اول، تاملي در «حرف‌هاي همسايه» نيما به عنوان نخستين هرمنوتيك معاصر با هم بودن هرروزينه در ادبيات است. نيما سعي مي‌كند براي موضوع گرداني كلي و فراگير خويش، سنگ بنا را روي شعر بگذارد اما شعر براي نيما صرفا يك ابژه آغازنده است.

وي كليت هستي شناسانه‌اي را كه در مطالعه در زندگي ايرانيان به دست آورده است، در شعر مورد آزمايش قرار مي‌دهد و ضمن استنباط‌هاي فلسفي به بغرنج‌ها و بحران‌هاي شعر فارسي، اين زمينه را فراهم مي‌كند كه بتواند اين كليت را به ديگر سويه‌ها و پنجره‌هاي روزمرّ‌گي انسان ايراني، گسيل دهد.

براي نيما شعر، كاوشمايه يك جريان علمي است كه مي‌خواهد از تمامي مقوم‌هاي فلسفي در اين زمينه استفاده كند. در اين راه با مشكلات و مقاومت‌هاي بسيار زيادي رو به رو خواهد شد، عده‌اي نظريات وي را به سهولت رد مي‌كنند و اسباب تمسخر وي را فراهم مي‌آورند و عده‌اي نيز در دهه‌هاي بعد زمينه را براي فروكاهش دستگاه هستي‌شناسانه وي آماده مي‌سازند كه در فصل دوم، اين خاستگاه‌ها و نقطه‌نظرات آنها بيشتر مورد بحث قرار گرفته است. عنوان فصل دوم نيز مساله آشكارسازي امر نيمايي در افق معاصرت انسان ايراني و پيگيري پديدارشناختي مشكلات و مقاومت صورت گرفته پس از آن بطور كلي، است.

در گزيده‌اي از اين كتاب آمده است؛ «ما دو مقوله را در ارتباط با هم قرار داديم: يكي مساله امكان شعر و شعريت در حالت كلي و ديگري، ناانديشگي انسان ايراني. حال پرسش اينجا است كه به راستي چه ارتباطي بين شعريت و انديشه وجود دارد؟ آيا مي‌توان اين دو مقوله را منفك و مستقل از يكديگر دانست؟ به زبان فلسفي اگر قرار باشد كه اين دو از يكديگر مستقل و ناوابسته باشند، اين ناوابستگي، چگونه قابل تشريح و تبيين است؟ انسان ايراني قبل از نيما گشودگي نداشته و تمام هم و غم نيما اين بود كه بتواند مختصاتي را ترسيم كند تا گشودگي اين انسان را فراهم كند. اين انسان واجد چه امكانات هستومندي و هستي شناختي است كه در طول قرون و اعصار در پيله خويش فرو رفته است و هر اندازه كه مقصد، تجلي و درخشش خويش را بروز داده از قِبل آن انسان ايراني بيشتر در تيرگي و ظلمات فرو رفته است.»

بهاي سنگين متمدن شدن

نبوغ را مي‌توان همانند تكامل بيولوژيكي دانست كه نيازمند نسلي غني و غيرقابل پيش‌بيني از گزينه‌ها و احتمالات متنوع است. به اين ترتيب، اين فكر است كه باعث استمرار بهترين ايده‌ها در راستاي توسعه و ارتباطات آينده مي‌شود. جنبه مهم اين نظريه اين است كه شما بايستي ابزارهايي براي ايجاد تنوع در ايده‌هاي‌تان در اختيار داشته باشيد و براي اثربخشي واقعي، اين تنوع بايد «كور» باشد. اين تنوع كور باعث عزيمت از دانشِ بازآفريني (حفظي) به آفرينشگري مي‌شود. هدف كتاب «نبوغ» نيز روشن كردن اهميت پديده نبوغ است و با اين ديدگاه به بررسي همه‌جانبه آن مي‌پردازد.

در اين مسير، نبوغ از لحاظ تاريخي، ماهوي، زيستي، اجتماعي و رواني مورد بررسي قرار گرفته است. آنچه بيش از هر چيز مايه شگفتي است، تاثير فرهنگ در ظهور اين پديده است زيرا نبوغ فراتر از آرايش ژنريك در گروه‌هاي انساني رخ مي‌دهد. آيا تمدن‌ها و فرهنگ‌هاي عظيمي كه در تاريخ بشر بنا شده‌اند، بر اثر وجود انسان‌هايي بوده كه ژن‌هاي برتري داشته‌اند؟ آيا انسان‌هايي كه در كشورهاي آلمان، ژاپن و چين زندگي مي‌كنند در مقايسه با انسان‌هايي كه در كشورهاي آفريقايي يا خاورميانه زندگي مي‌كنند، ژن‌هاي برتري دارند؟ آيا مردان در مقايسه با زنان از ژن‌هاي برتري برخوردارند؟ به گفته فرويد، بهايي كه انسان براي متمدن شدن مي‌پردازد، بسيار سخت و سنگين است اما از سوي ديگر، پيامدهاي سودمندي نيز دارد. نيروي عظيم فرهنگ و تمدن مانند سپري است كه انسان را در دوره كودكي محافظت و او را براي براي مراحل بعدي رشد آماده مي‌كند.

اكنون جهان در مرحله كاملا متفاوتي از اين مسير قرار دارد و جوامع چند فرهنگي، واقعيت زندگي امروزي است. دانش و اصول بين فرهنگي در دنياي غرب، جايگاه خود را يافته است و آنها به سرعت اين پديده را شناسايي و دروني مي‌كنند. اين كتاب با بررسي و جمع‌بندي مطالعات و پژوهش‌هاي صورت گرفته، به ما مي‌گويد كه دنياي غرب چگونه با شناخت نوابغ و استعدادها، آنها را جذب و دروني مي‌كند و بر غناي هوشمندي خود مي‌افزايد. به طور كلي نابغه كيست و معيار هوشمندي كدام است؟ برخي فصل‌هاي كتاب عبارتند از: «نخستين تحقيقات در زمينه نبوغ» «آيا نبوغ ارثي است؟» «نبوغ ارثي است يا آموختني؟» «رابطه نبوغ و جنون چيست؟» و «نبوغ فردي است يا جمعي؟». نويسنده اين كتاب، دين كيت سيمونتون است. او رييس انجمن بين‌المللي زيبايي‌شناسي تجربي، رييس دپارتمان روان‌شناسي دانشگاه ديويس كاليفرنيا، رييس انجمن روان‌شناسي، زيبايي، خلاقيت و هنر دانشگاه يوسي ديويس، برنده جايزه ويليام جيمز از انجمن روان‌شناسي امريكا (APA) و نويسنده ده‌ها مقاله و كتاب در زمينه‌هاي خلاقيت، نبوغ، رهبري، تاريخ روان‌شناسي و زيبايي‌شناسي است.

http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=67966

ش.د9504065