در شرایط فعلی و در آستانه سال جدید شمسی، وزارت خارجه کشورمان بار دیگر نسبت به سفر گردشگران ایرانی به ترکیه هشدار داده و در بیانیه ای تاکید کرده است هموطنان ایرانی در صورت ضرورت غیرقابل اجتناب به انجام سفر، احتیاط لازم را داشته باشند. این هشدار ناشی از شرایطی است که پس از شکست داعش در موصل و گزارش هایی مبنی بر فرار تعدادی از عناصر این گروه تروریستی به ترکیه، ضریب امنیتی این کشور را کاهش داده است.
ترکیه در سال گذشته میلادی شاهد دوران بی سابقه ای از بی ثباتی و ناامنی بود. در این سال سایه تروریسم و تزلزل سیاسی، رجب طیب اردوغان رییس جمهور بلندپرواز این کشور را با چالش های سختی مواجه کرد؛ وضعیت خاصی که با کودتای نافرجام 15 ژولای و بالاخره ترور سفیر روسیه و عملیات تروریستی در باشگاه شبانه استانبول در اولین ساعات سال نو میلادی به نقطه اوج خود رسید.
در عرصه داخلی، حذف احمد داود اوغلو از ساختار قدرت و روی کار آمدن «بینالی ییلدریم» برای تشکیل دولت بعد از انتخابات اول نوامبر؛ تداوم اعلام وضعیت اضطراری بعد از کودتا و دستگیری شمار قابل توجهی از نیروهای منسوب به جماعت گولن در نهادهای حکومتی، قضایی و ارتش ترکیه و همچنین بازداشت بی سابقه روزنامه نگاران؛ وقوع 13 حمله تروریستی و کشته شدن بیش از 270 نفر از شهروندان ترک و تصویب پیش نویس قانون اساسی برای تغییر نظام سیاسی این کشور، از جمله مهم ترین رویدادهای داخلی ترکیه بود.
در عرصه سیاست خارجی نیز تحولاتی همچون ورود مستقیم نظامی به سوریه تحت عنوان عملیات درع الفرات (سپر فرات) و شروع عملیات نظامی علیه داعش و نیروهای دموکراتیک کرد؛ ورود نظامی به شمال عراق و تاسیس و تجهیز پایگاه بعشقیه؛ تیرگی روابط با اتحادیه اروپا در نتیجه تشدید بحران پناهجویان؛ عادی سازی روابط با روسیه و رژیم صهیونیستی و عقب نشینی رسمی از سیاست براندازی دولت اسد در سوریه، در قالب همکاری سه جانبه با روسیه و ایران از مهمترین روندهای سال گذشته میلادی در عرصه سیاست خارجی ترکیه محسوب می شود.
صنعت گردشگری
تشدید فضای ناامنی در ترکیه به طور طبیعی بر روند سفرهای گردشگران خارجی در این کشور تاثیر منفی گذاشته است. بنا بر اعلام رسمی اداره آمار دولت ترکیه درآمدهای صنعت گردشگری این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی ۹.۵ میلیارد دلار کاهش داشته و به ۲۲.۱ میلیارد دلار رسیده است. در سال 2016 درمجموع 31 میلیون گردشگر، ازجمله ترک تباران مقیم خارج ترکیه، به این کشور سفر کردند، درحالی که این رقم در سال 2015 میلادی حدود 42 میلیون گردشگر بود.
اقتصاد ترکیه در سه ماهه سوم سال 2016 برای اولین بار از سال 2009 نسبت به مدت مشابه سال قبل آن، شاهد رشد منفی 1.8 درصدی بوده است. بر اساس داده‌های مرکز آمار ترکیه، در سال ۲۰۱۶ میلادی به دلیل کاهش ورود گردشگران، تعداد افراد شاغل در بخش هتلداری ترکیه ۱۴ درصد کاهش داشته است.
در تیرماه 95 ترمینال پروازهای خارجی فرودگاه اتاتورک استانبول توسط عاملان انتحاری منفجر شد تا بدین ترتیب، یکی از بزرگ‌ترین حملات تروریستی در چند سال اخیر در یکی از حساس ترین نقاط ترکیه ثبت شود. این حادثه با 41 کشته و 239 زخمی، علاوه بر هزینه های انسانی، ضربه سختی به امنیت ترکیه وارد ساخت و صنعت گردشگری در این کشور را وارد مرحله جدیدی از رکود کرد.
گردشگران ایرانی
ایرانیان از دیرباز جزء مشتریان ثابت گردشگری در ترکیه بوده اند. اما سفر ایرانیان طی 15 سال گذشته به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. بر اساس آمار وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه تعداد گردشگران ایرانی در ترکیه در سال 2015 نسبت به سال قبل از آن، 6.9 درصد افزایش و به یک میلیون و 700 هزار و 385 نفر رسید. اما سفر گردشگران ایرانی بعد از کودتای ناکام 15 جولای متوقف شد، اما با اندکی درنگ دوباره آزاد شد. استانبول و آنتالیا مقصد بیشترین مسافران ایرانی است که به ترکیه می روند. نزدیکی به ایران و لغو روادید از ویژگی های عمده گرایش ایرانیان برای سفر به این کشور است.
ناامنی های پس از کودتای نافرجام و حملات تروریستی در این کشور باعث شده که علاقه گردشگران به سپری کردن تعطیلات خود در این کشور کم شود، اما آژانس های مسافرتی در ایران همزمان با عرضه تورهای ارزان تر، تلاش به حفظ مشتری داشته اند. به دنبال وقوع کودتای نافرجام در ترکیه طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی، دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری ملزم شدند تا اطلاع ثانوی و تا زمان برقراری مجدد امنیت و آرامش، از هرگونه ثبت نام و اعزام گردشگر به مقاصد گردشگری ترکیه خودداری کنند.
وزارت امور خارجه کشورمان در 13 اوت یک روز پس از سفر محمد جواد ظریف وزیر خارجه به آنکارا پایتخت ترکیه و دیدارش با مقامات ارشد ترکیه اعلام کرده بود که ممنوعیت تورهای گردشگری به ترکیه لغو شده است. اگر چه طبق گزارش آژانس های ایرانی، شمار پروازها و تورهای ترکیه این فصل در مقایسه با سال گذشته کاهش چشمگیری داشته، اما ترور سفیر روسیه در آنکارا و التهابات داخلی در این کشور، ایرانی ها را از رفتن به ترکیه منصرف نکرده است. حتی حادثه انفجار انتحاری در استانبول در اسفند ماه سال گذشته که در اثر آن یک شهروند ایرانی جان باخت و سه ایرانی دیگر زخمی شدند، تاثیر زیادی بر سفر ایرانیان به ترکیه نداشت.
در واقع حوادث ناامنی در ترکیه آن چنان بازار سفر ایرانی ها را دچار کساد نکرده است، چون همه سفرها به این کشور جنبه ی تفریحی ندارد، بلکه بسیاری از ایرانی ها برای کار و تجارت به ترکیه می روند. این گروه از ایرانی ها معمولا کمتر برنامه سفرشان را تحت الشعاع رخدادهای منطقه ای قرار می دهند.
در شرایط فعلی و در آستانه سال جدید شمسی، وزارت خارجه کشورمان بار دیگر نسبت به سفر گردشگران ایرانی به ترکیه هشدار داده و در بیانیه ای تاکید کرده است هموطنان ایرانی در صورت ضرورت غیرقابل اجتناب به انجام سفر، احتیاط لازم را داشته باشند. این هشدار ناشی از شرایطی است که پس از شکست داعش در موصل و گزارش هایی مبنی بر فرار تعدادی از عناصر این گروه تروریستی به ترکیه، ضریب امنیتی این کشور را کاهش داده است.
از طرفی، تصویر منتشر شده از ضرب وشتم گردشگران ایرانی در مرز گوربولاغ ترکیه تنها به دلیل خروج یک ایرانی از صف ویزا موجب شد تا وزارت خارجه ایران به مقامات ترکیه فشار وارد سازد، به گونه ای که آن ها با عذرخواهی از این بدرفتاری نسبت به ایرانی ها اعلام کردند که مامور خاطی ترکیه در این مرز از کار برکنار شده است. با این حال بدرفتاری با ایرانی ها در مرزهای ترکیه تنها محدود به این مورد نبوده است.
به گفته معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی گزارش هایی از بدرفتاری های مرزی در تركیه با ایرانی ها وجود دارد كه شامل بی ادبی و بی احترامی به مسافران و رانندگان ایرانی می شود. رحمانی موحد با اشاره به حجم سفرهای زمینی اتباع ایرانی به كشورهای عراق، جمهوری آذربایجان، ارمنستان و تركیه و لزوم توجه و تمركز بر شرایط مرزهای زمینی مشترك با این كشورها گفته است، به كشورهای همسایه یادآور شده‌ایم كه امنیت و احترام به گردشگران ایرانی شرط توسعه روابط دوسویه گردشگری است. به گفته رحمانی موحد در ترکیه، فضای امنی وجود ندارد و ایرانی هدف تخریب، ناامنی و آسیب است، یعنی سفر به این کشور به منزله خطر است، لذا توصیه ما به مردم این است که مکان های امن تری را برای سفر انتخاب کنند.
هشدار وزارت خارجه ایران درباره سفر به ترکیه در حالی است که فروش تورهای نوروزی به مقصد شهرهای مختلف ترکیه همچنان ادامه دارد. به گفته آژانس های مسافرتی در ایران، با توجه به نگرانی های امنیتی، حجم امسال متقاضیان سفر به ترکیه با این که کم نبوده است، اما در مقایسه با پارسال افت کرده است.
شمار پروازهای ایران و ترکیه در چندماه اخیر کاهش یافته است، اما همچنان صف پروازهای مسافران ایرانی در فرودگاه نه چندان شلوغ آتاتورک جزء طولانی ترین صف ها است. البته پروازهای چند کشور آسیای میانه هم به دلیل این که ترکیه یکی از مقرون به صرفه ترین کشورهای همسایه برای خرید کالا و تجارت خرد محسوب می شود، صف های نسبتا طویلی دارند.
واکنش ترکیه
مقامات ترک به خاطر درآمد سرشار اقتصادی، همواره از سفر گردشگران خارجی به ویژه ایرانی ها به کشور خود استقبال می کنند. سفیر ترکیه در تهران هشدارهای مقام های ایرانی درباره سفر به ترکیه در آستانه تعطیلات نوروزی را طبیعی دانسته، ولی در این باره اظهار گلایه کرده است.
رضا هاکان تکین در مصاحبه با یکی از خبرگزاری های داخلی گفته است، ترکیه در راس هشدارها و توصیه های وزارت خارجه ایران برای سفر شهروندانش به کشورهای مختلف قرار دارد؛ در حالی که دو کشوری که در چند سال گذشته درگیر جنگ داخلی هستند (سوریه و عراق) مقصد زیارت ایرانی ها بوده و افراد زیادی به این کشورها سفر می کنند که تا به حال هیچ هشداری در این زمینه داده نشده است.
البته هشدارها و توصیه های امنیتی نسبت به عتبات عالیات همواره وجود داشته و حتی سفرهای رسمی در قالب سازمان حج و زیارت به سوریه از زمان شروع بحران در این کشور متوقف شده است. در عراق نیز در مقاطعی که تهدیدات امنیتی و انفجارات افزایش یافته است، سفر به سامرا و حتی کاظمین ممنوع اعلام شده است.
دلایل فرهنگی
علاوه بر قرب مسافت، لغو روادید و جاذبه های طبیعی گردشگری، برخی کارشناسان بر این باورند که گرایش ایرانی ها برای سفر به ترکیه دلایل فرهنگی دارد. تاثیر رسانه ها به ویژه سریال های ترکی که اخیرا در ایران رواج یافته به گونه ای است که یک فضای زیبا و ایده آل از ترکیه نمایش می دهد که در جذب بخش عمده ای از گردشگران ایرانی تاثیرگذار بوده است.
در مرحله ای فراتر از این، می توان گفت تهاجم فرهنگی و تبلیغات رسانه های بیگانه موفق به تاثیر روی ایرانی ها شده و با سیاه نمایی و القای فضای بسته در داخل کشور، از خارج بهشت موعودی ترسیم می کنند که ایرانی ها آزادنه می توانند در آن به اهداف و امیال خود دست یابند.
به این ترتیب اگر نگوییم اغلب ایرانی ها، اما دست کم بخشی از آنان با قضاوت روی ظاهر و زرق و برق راهی ترکیه می شوند و حتی به هشدارهای امنیتی اعتنای چندانی نشان نمی دهند؛ در حالی که شرایط ترکیه چندان هم مطلوب نیست. برای نمونه علاوه بر خطرات امنیتی، استانبول یک شهر چندگانه با خرده فرهنگ های متعدد است، زیرا مردم 72 کشور در آن زندگی می کنند و مکان بسیار شلوغی است که پلیس هم قادر به کنترل آن نیست. آنتالیا هم منطقه ای سردسیر بوده و تنها 4 ماه از سال شرایط جوی آن مناسب حضور گردشگران است و به همین دلیل هزینه سفر به این شهر نسبت به استانبول گرانتر است.
از دیگر عوامل جذب گردشگران به ترکیه، ضعف جاذبه های داخلی است. نکته قابل توجه آن است که بسیاری از کسانی که هر ساله به ترکیه سفر می کنند، هنوز بسیاری از نقاط دیدنی ایران را ندیده اند. یکی از دلایل این امر آن است که صنعت گردشگری در داخل ایران شرایط مناسبی ندارد و در بسیاری موارد استانداردهای این صنعت در آن رعایت نمی شود. از طرفی، برخی از تورهای گردشگری داخلی هزینه های بالایی دارند. به طور طبیعی برای جذب گردشگران داخلی علاوه بر اقدامات فرهنگی و تبلیغی، باید هزینه های سفر داخلی را کاهش داد.
جمع بندی
شرایط وخیم امنیتی ترکیه که طی سال 2016 به اوج خود رسید، کما کان تداوم دارد و به همین دلیل وزارت خارجه و سایر نهادهای ذی ربط کشورمان به گردشگران ایرانی هشدار داده اند از سفرهای غیرضروری به ترکیه پرهیز کنند. گرایش ایرانی ها برای سفر به ترکیه هر چند نسبت به سال های گذشته کاهش داشته است، اما آنان را از انجام سفر منصرف نکرده است.
شرایط نسبتا آسان سفر به ترکیه همچون نزدیکی دو کشور و لغو روادید، بسیاری از هموطنان را برای سفر ترغیب می کند، ضمن آن که بخش اندکی از گردشگران هم به دلایل فرهنگی و دستیابی هر چند موقت به یک فضای آزاد لیبرالی راهی ترکیه می شوند و معمولا جزء گردشگران دائمی کشور همسایه هستند. به همین دلیل صرف هزینه های گزاف، خروج قابل توجه ارز و آثار سوء فرهنگی و اجتماعی این سفرها همواره محل انتقاد بوده است.
البته فضای مناسبات حسنه سیاسی و اقتصادی ایران و ترکیه، مستلزم فعال شدن صنعت گردشگری میان دو طرف است، هر چند سهم ایرانیان در سفر به ترکیه به مراتب بیشتر است. علاوه بر خروج ارز از کشور، مشکلات امنیتی نیز از دیگر مخاطراتی است که ایرانی ها را تهدید می کند، لذا توصیه مقامات جمهوری اسلامی در چنین شرایطی لغو و یا کاهش سفر به ترکیه بوده است.
در مقابل، ترک ها تمایل زیادی دارند که از تعداد گردشگران ایرانی نه تنها کاسته نشود، بلکه بر تعداد آن افزوده شود. گلایه سفیر ترکیه در تهران از بیانیه وزارت خارجه کشورمان، در این راستا ارزیابی می شود. به نظر می رسد مدیریت گردشگری در ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی وظیفه ای است که نهادهای مختلف باید نسبت به آن اهتمام ورزند و در عین حال تقویت جاذبه های گردشگری داخلی را از نظر دور نداشته باشند./الف/گ.
