آنکارا در تلاش برای تحقق نوعثمانی‌گری

(روزنامه آسمان‌آبي - 1396/10/13 - شماره 160 - صفحه 13)

* ترکیه در سال‌های اخیر به‌دنبال زمینه‌سازی برای حضور در عرصه‌های جدید بین‌المللی است. در این راستا تحلیل شما از افزایش مشارکت آنکارا با کشورهای آفریقایی چیست؟

** در سیاست خارجی دولت اردوغان، منافع ملی بسیار حائز اهمیت است و مقامات ترکیه تلاش می‌کنند از هر فرصتی برای پیگیری منافع دولت خودشان بهره ببرند. در این میان باید توجه داشت واقع‌گرایی مشخصه اصلی سیاست خارجی ترکیه است. چرخش در سیاست خارجی‌ آنکارا در قبال بحران‌های خاورمیانه از جمله سوریه و عراق نشان می‌دهد ترک‌ها به راحتی می‌توانند در حوزه سیاست خارجی عملگرایی قابل توجهی از خود نشان دهند.

در مسئله آفریقا هم آنکارا براساس روند کلی حاکم بر سیاست خارجی رفتار می‌کند. مناطق شمال و شمال شرقی آفریقا از لحاظ جغرافیایی به ترکیه نزدیک است و این نزدیکی زمینه مناسبی برای گسترش نفوذ آنکارا در آفریقا مهیا کرده است. ترکیه کشوری است که قصد دارد نقش کشوری سازنده و تأثیرگذار را در میان کشورهای منطقه ایفا کند. اردوغان خود را رهبر جهان اسلام تصور می‌کند و در راستای احیای سیاست‌های دوران امپراتوری عثمانی یا نوعثمانی‌گری حرکت می‌کند.

* پس می‌توان گفت نزدیکی ترکیه به کشورهای آفریقایی که معمولا از نظر اقتصادی در شرایط نامطلوبی قرار دارند در راستای برنامه احیای نوعثمانی‌گری تعریف شده است.

** رفتار دولت اردوغان در قبال بحران قدس شریف و هدایت جریان مخالف با سیاست‌های دولت ترامپ نشان‌دهنده تمایل ترکیه برای ایفای نقش رهبر جهان اسلام است. تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی یا سازمان همکاری اسلامی در ترکیه، پیگیری قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل و پیگیری قطعنامه در مجمع عمومی همه مؤید همین تمایلات ترکیه است. حضور این کشور در سودان برای حمایت از مردم فقیر و ستم دیده که تاکنون تحت حکومت دولت‌های دیکتاتوری و استبدادی زندگی کرده‌اند نیز از دیگر برنامه‌های ترکیه برای پیشبرد استراتژی این کشور در جهت تبدیل شدن به قدرتی منطقه‌ای است. اردوغان تلاش می‌کند تا با اجرای استراتژی‌های خود در عرصه سیاست خارجی، در سطح گستره جهان اسلام، موقعیتی برجسته برای دولت ترکیه فراهم کند تا در راستای منافع ملی، اعتبار سیاسی خود را افزایش داده و فرصت‌های اقتصادی و تجاری را در ارتباط با کشورهای آفریقایی به دست بیاورد.

* نزدیک شدن به کشورهای آفریقایی از لحاظ اقتصادی چه منفعتی برای ترکیه به‌دنبال خواهد داشت؟

** نزدیک شدن به کشورهای آفریقایی فرصتی قابل توجه است تا ترکیه بتواند بخش عمده‌ای از بازارهای فروش را به انحصار خود درآورد. دولتی که در حال توسعه است به فروش تولیداتش در بیرون مرزها نیازمند است. دولت ترکیه تلاش می‌کند با ایجاد ارتباط با کشورهای اسلامی، بازار مناسبی برای تولیداتش فراهم کند. از دیگر سو ترک‌ها قصد دارند تا از منابع اولیه و بکری که در آفریقا وجود دارد بهره ببرند. این فعالیت‌ها از لحاظ سیاسی در امتداد احیای نظام نوعثمانی‌گری و از لحاظ اقتصادی نیز به نوعی ادامه سیاست امپرالیسم اقتصادی است. این راهبرد کمک می‌کند تا ترکیه بتواند همسان با کشورهای غربی از جمله فرانسه و انگلستان در آفریقا حضور پیدا کند. کشورهای اروپایی سال‌ها به شیوه‌های مختلف در قاره آفریقا حضور داشتند و اکنون ترکیه نیز به‌عنوان قدرت منطقه قصد دارد در آفریقا اعلام موجودیت کند تا در محاسبات منطقه‌ای نقش‌آفرینی کند.

* جایگاه ژئوپولیتیکی ترکیه چه کمکی برای ارتباط با کشورهای آفریقایی ایجاد کرده است؟

** ترکیه از نظر ژئوپلیتیک کشوری مهم است. دسترسی به آسیا، آفریقا، اروپا و آب‌های دریای آزاد موقعیت بی‌نظیری را برای این بازیگر ایجاد کرده است. دولتمردان ترک می‌توانند از این فرصت در عرصه تجارت دریایی نهایت بهره را ببرند. دولت‌ها باید از ژئوپلیتیک کشورشان بهترین بهره ممکن را ببرند. همه دولت‌ها این موقعیت ژئوپلیتیک را در نقشه سیاسی جهان ندارند. فرصتی که از لحاظ جغرافیایی برای ترکیه فراهم شده موجب ارتباط شرق جهان به آفریقا شده است. ترکیه براساس جایگاه کنونی توانسته است نقش ترانزیتی مهمی را ایفا کند.

* ترکیه در حوزه‌های بالکان، قفقاز و خاورمیانه با روسیه چالش‌های جدی داشته است، این چالش‌ها تا چه میزان برای تلاش آنکارا جهت بازتعریف نقشش در آفریقا تأثیرگذار بوده است.

** حضور در آفریقا برای کشورهای جامعه جهانی هزینه‌های زیادی را به‌دنبال خواهد داشت. کشورهایی که قصد حضور در قاره آفریقا را دارند باید ابتدا به ساختارهای آفریقایی کمک مالی کرده و در مسئله آموزش و بهداشت این کشورها سرمایه‌گذاری کنند تا پس از مدتی بتوانند از آن بهره ببرند. نمی‌توان میان ترکیه و روسیه تقابلی را متصور شد، زیرا ترکیه برد قدرت ملی‌اش فراتر از مرزهای این کشور است و به‌عنوان قدرت منطقه‌ای برد قدرت خودش را در مناطق پیرامونی‌اش مانند بالکان، قفقاز، خاورمیانه و آفریقا تعریف کرده است و این نشان‌دهنده توان و قدرت ملی هر کشوری است که بتواند برد قدرت ملی‌اش را در خارج مرزهای ملی توسعه دهد و هر دامنه این قدرت گسترده و وسیع‌تر شود قطعا به نفع منافع ملی آن کشور خواهد بود.

ایالات متحده برای تحقق منافع ملی‌اش باید حضور گسترده جهانی داشته باشد. برد منافع ملی به این کشور اجازه داده است که بتواند چتری به وسعت جهان بگستراند. ترکیه هم همین روند را در پیش گرفته است؛ بنابراین نمی‌توان روند جاری را به تقابل ترکیه و روسیه نسبت داد. ترکیه چالش چندانی با دولت‌های منطقه قفقاز ندارد، اما با این حال حضور روسیه را نیز به رسمیت می‌شناسد زیرا ترکیه مایل نیست چالش بزرگی در منطقه ایجاد کند و قفقاز را در موقعیت انتخاب میان ترکیه و روسیه قرار دهد. ترکیه به حضور همزمان آنکارا- مسکو در قفقاز احترام می‌گذارد. سال‌های متمادی دولت‌های این مناطق به روسیه وابسته بودند و آنجا همسویی منافع در شرایط بحرانی نیز وجود دارد، اما در شرایط عادی این روند تغییر می‌کند. از این‌رو این دو کشور تلاش می‌کنند کنار یکدیگر قرار بگیرند.

https://asemandaily.ir/post/11160

ش.د9604235