واکاوی همه‌پرسی استقلال کردستان و عواقب آن

(روزنامه جمهوري اسلامي – 1396/05/21 – شماره 10942 – صفحه 11)

همه‎پرسی برای استقلال کردستان عراق که قرار است در تاریخ 25 سپتامبر (سوم مهرماه) برگزار شود، تحولی مهم نه تنها برای کُردهای عراق بلکه برای کل منطقه محسوب می‎‏شود که طبعا با پیچیدگی‎هایی همراه است، چراکه این مساله منحصر به کردها و عراق نمی‎شود، بلکه امنیت کشورهای منطقه بویژه ترکیه، ایران و سوریه که بیشترین جمعیت کُرد را در اختیار دارند، تحت الشعاع قرار می‌دهد.

این چهار کشور اگر چه راغب به برگزاری همه پرسی استقلال منطقه کردستان و اساس جدایی کردستان از عراق نیستند و نگاه مشترکی بین چهار کشور مذکور در این زمینه وجود دارد، اما نوع نگاه آنها مختلف است. کردها (پ ک ک) در ترکیه به نوعی تروریسم و در سوریه مبارزان علیه تروریسم محسوب می‌شوند و در عراق جدایی طلب و در ایران نیز در اقلیت هستند.

این در حالی است که مزاج سیاسی و سیاستمداران اقلیم کردستان عراق در اربیل فارغ از نگاه چهار کشور مذکور به سمت تجزیه است، بویژه اینکه نیروهای کرد در شکست داعش در عراق و سوریه نقش مهمی ایفا کردند و اکنون آنها منتظر محصول مبارزاتشان بویژه پس از آزادسازی موصل هستند، لذا معتقدند که فرصت مناسبت برای تحقق این آرزوی دیرینه فرا رسیده است.

شاید کردها اکنون زمان را مناسبت بدانند، اما به نظر می‌رسد که رفراندوم استقلال که انتظار «آری» از آن می‎رود، چندان راحت نباشد و بعید است که همانند کوزوو بلافاصله به استقلال و جدایی بیانجامد.

گام‎های بعدی که پس از همه پرسی باید برداشته شود، همسویی مواضع بین‌المللی و منطقه‎ای است که به احتمال قوی استقلال کامل منطقه کردستان را تائید نمی‎کند که البته عوامل دیگری هم در رد آن دخیل هستند که پایگاه خبری عراقی الاتجاه‌ پرس در گزارشی در این خصوص به آن پرداخته است:

اول اینکه میان خود احزاب سیاسی کردستان بر سر مرحله پسا همه‌پرسی اختلافاتی وجود دارد. حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی معتقد است که همه پرسی گامی رو به جلو به سمت استقلال است، این در حالی است که حزب اتحاد ملی کردستان و جریان گوران در سلیمانیه اعتقادی به آن ندارند و حتی هشیار زیباری همپیمان قوی مسعود بارزانی ماه گذشته گفته بود که «آری» کردها به همه پرسی استقلال کردستان مواضع کردستان در مذاکرات با بغداد را تقویت خواهد کرد، اما منجر به جدایی خود به خود از عراق نخواهد شد. وی گفت: «ما درباره استقلال سخن نمی‌گوئیم، بلکه درباره همه پرسی حرف می‌زنیم.»

دوم اینکه، دولت عراق همه پرسی استقلال کردستان را رد می‌کند و آن را نخستین گام به سمت تجزیه کشور می‌داند. عمار حکیم در این باره گفت که اصرار کردها به اجرای همه پرسی منطقه را سونامی تقسیم می‌کشاند و جدایی کردها از عراق مبنای قانونی ندارد. حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق نیز در تازه‌ترین اظهارات خود درباره همه پرسی آن را «غیرقانونی» خواند. بنابراین بغداد هرگز در فقدان این منطقه مهم با آن همه ذخایر نفتی تسامح نمی‌کند.

سوم اینکه، قدرت منطقه‎ای علیه استقلال کردستان وجود دارد. ترکیه مخالف شدید استقلال کردستان است و آن را «خطای مرگبار» می‌داند، چراکه تعداد جمعیت کردهای ترکیه- که بین 14 تا 20 میلیون نفر است- زیاد است و استقلال کردستان عراق ممکن است باعث شود که کردهای ترکیه هم برای استقلال دست به اقدامات مسلحانه بزنند. هر چند ترکیه سال‌های زیادی است که با عناصر حزب کارگران کردستان(پ ک ک) درگیر است، اما برای ممانعت از استقلال کردستان این امکان وجود دارد که ترکیه به فشار اقتصادی قوی روی بیاورد و فعالیت بیش از 500 شرکت ترکیه‌ای در منطقه کردستان عراق را به ارزش 10 میلیارد دلار تبادل تجاری را قطع کند.

علاوه بر این، بندر «جیهان» ترکیه ورودی اصلی صادرات نفتی کردستان است که روزانه به یک میلیون بشکه می‌رسد. بنابراین فشار اقتصادی از سوی ترکیه می‌تواند برای کردستان دردناک باشد و ترکیه حتی می‌تواند از گزینه نظامی به عنوان آخرین ابزار استفاده کند.

ایران نیز مخالف استقلال کردستان و معتقد است که همه پرسی باعث بحران‌های جدید در منطقه می‌شود، بنابراین تهران با توجه به اقلیت کردی که جمعیت آن به هشت میلیون نفر می‌رسد، طبیعی است که نگرانی‌هایی داشته باشد.

از سوی دیگر، تفاهم و هماهنگی استراتژیکی بین تهران و بغداد و همچنین بین این دو کشور با ترکیه وجود دارد. بنابراین تهدید مشترکی از سوی این سه کشور برای عدم شکل گیری استقلال کردستان وجود دارد، این در حالی است که اسرائیل و برخی کشورهای عربی مانند عربستان به صورت غیر مستقیم و غیر رسمی از استقلال کردستان عراق حمایت می‌کنند.

چهارم اینکه، قدرت‌های غربی به نظر نمی‌رسد که به رسمیت شناختن فوری استقلال کردستان همانند کوزوو را تائید کنند، اما مواضع آمریکا با غرب متفاوت است. واشنگتن از کردهای سوریه و عراق برای اهداف خود حمایت می‌کنند و حق کردها در تعیین سرنوشتشان را «مشروع» می‌داند زیرا همه پرسی منطقه کردستان عراق برای برنامه‌ها و سناریوهای امریکایی در عراق و منطقه حیاتی است و واشنگتن تمایل دارد که کردستان به پایگاه نظامی نیروهای آمریکا در منطقه تبدیل شود و لذا در صورت لزوم ممکن است به دولت عراق و ترکیه فشار بیارود که این مساله طبعا به روابط سنتی ترکیه و آمریکا آسیب می‌زند.

برخی از کارشناسان معتقدند که هرچند آمریکا از کردها حمایت می‌کند، اما این حمایت در حد برپایی دولت نیست و آمریکایی‌ها چند بار تاکید کردند که اکنون زمان آن فرا نرسیده است و مساله همه پرسی منجر به تشتت وحدت بین ارتش عراق و پیشمرگه در مبارزه با داعش می‌شود.

وزرای خارجه اتحادیه اروپا نیز از منطقه کردستان خواستار عدم برگزاری همه پرسی شدند و بر ضرورت حل مسایل با بغداد از راه گفتگو تاکید کردند. در بیانیه مشترک وزارت خارجه اتحادیه اروپا تاکید شد که اربیل باید از اتخاذ تدابیر یک جانبه دست بردارد و با بغداد مذاکره کند.

از سوی دیگر، وزیر خارجه آلمان درباره نتایج همه پرسی ابراز نگرانی کرد و درباره اتخاذ تدابیر یکجانبه پس از همه پرسی که ممکن است به تشدید تنش روابط بغداد و اربیل شود، هشدار داد. آلمان شریک اصلی کردها در عراق است و به آنها سلاح می‌فروشد و آموزشی نظامی می‌دهد و 130 سرباز آلمانی در اربیل وجود دارند تا نیروهای پیشمرگه کرد را آموزش دهند.

درباره مواضع روسیه در قبال استقلال کردستان هم باید گفت از آنجا که روسیه بر حق تعیین سرنوشت شبه جزیره کریمه تاکید دارد، نمی‌تواند این حق را برای کردستان قائل نباشد و لذا به انجام گفتگو و مذاکره بین بغداد و اربیل تشویق می‌کند.

در هر حال، برگزاری رفراندوم بر مبنای قوانین بین‌المللی تنها با موافقت دولت مرکزی باید صورت گیرد؛ تجربه‌ای که در همه پرسی اسکاتلند شاهد آن بودیم. لذا برگزاری رفراندوم بدون موافقت بغداد همانطوری که حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق گفته غیرقانونی و غیرقابل استناد خواهد بود و که در صورت اجرای آن، تنها کشورهایی آن را به رسمیت خواهند شناخت که درصدد ناامنی خاورمیانه هستند. از همین رو، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که بهم ریختگی اوضاع سیاسی در عراق این امکان را برای آمریکا ایجاد می‌کند که با سوء استفاده از این بهم ریختگی سیاسی، حضور نظامی خود در عراق را قانونی جلوه دهد.

برخی از تحلیلگران بر این باروند که اگرچه ریاست منطقه کردستان عراق، تاریخ مشخصی را برای اجرای همه پرسی انتخاب کرد، اما به نظر می‎رسد اربیل با توجه به چالش‌های داخلی و خارجی که بدان اشاره شد، اکنون آن جدیت قبلی برای برگزاری همه پرسی را ندارد و اظهارات اخیر مسعود بارزانی درباره اینکه «رفراندوم به معنای جدایی نیست» گواه بر صدق این ادعاست؛ هر چند گروهی دیگر از کارشناسان معتقدند که بارزانی چنین اظهاراتی را مطرح می‌کند تا نگرانی‎های منطقه‎ای و بین‎المللی درباره همه پرسی را کاهش دهد.

http://jomhourieslami.net/?newsid=144022

ش.د9602241