سعید مهدوی/ اقتصاد ایران ظرفیت‌های بالایی دارد که از این منظر آن را در سطح خاورمیانه و جهان متمایز کرده است. دارا بودن مردمی بصیر و استکبارستیز و رهبری انقلابی که مخالف دست‌اندازی و دخالت کشورهای بیگانه در امور داخلی است، طمع کشورهای استکباری را به نفوذ و جنگ با این کشور و تحمیل فشارهای مختلف به مردم آن بیشتر کرده است. کشورهای غربی و اروپایی که حتی رؤیای جنگ نظامی با ایران را ندارند از روش‌های دیگری برای حمله استفاده می‌کنند که جنگ اقتصادی از مهم‌ترین آنهاست. این روش عملاً پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دستور کار کشورهای مستکبر قرار گرفته است و در سال‌های اخیر شدت یافته است؛ اما متأسفانه پس از آن سال‌ها مفهوم جنگ برای اذهان عمومی ما به درستی تبیین نشد و آنها جنگ را فقط جنگ نظامی می‌دانند. ای کاش به سمتی برویم که مفهوم جنگ‌های اقتصادی و فرهنگی را به نوجوانان و جوانان و حتی عموم مردم آموزش دهیم. وقتی کشوری با توان نظامی خود به شما حمله می‌کند مجبور به دفاع کردن از خود هستید، آموزش‌ها و دوره‌هایی را می‌بینید. اما آیا در جنگ اقتصادی چنین کرده‌ایم؟ آموزشی داده‌ایم؟ راه‌های نفوذ و نقاط ضعف را شناخته‌ایم؟ آیا راه‌های مقابله را تبیین کرده‌ایم؟
هشدارهای رهبری
برای جنگ اقتصادی
رهبر معظم انقلاب همواره نسبت به اولویت قائل شدن برای مسائل اقتصادی به مسئولان کشور توصیه‌هایی کرده‌اند. در این زمینه نام‌گذاری سال‌های اخیر با عناوین اقتصادی، ابلاغ سیاست‌های راه‌گشای اقتصاد مقاومتی، رهنمودهای معظم‌له در پیاده‌سازی اصل 44 قانون اساسی و همچنین هشدارهای صریح ایشان در خصوص جنگ اقتصادی نمونه‌هایی از توجه و تأکید ایشان نسبت به مسائل اقتصادی است. در ادامه به چند نمونه از هشدارهای رهبری در زمینه جنگ اقتصادی اشاره می‌شود؛
* امروز هم مثل قبل از گزینه‌های نظامی روی میز حرف می‌زنند و آن مسئول اروپایی هم به مسئولان ما می‌گوید؛ «اگر برجام نبود وقوع جنگ حتمی بود»، اما این حرف یک دروغ محض است و آنها می‌خواهند ذهن ما را از جنگ واقعی، یعنی نبرد اقتصادی منحرف کنند و به جنگ نظامی سوق دهند تا مسئولان کشور از تمرکز در عرصه پیشرفت اقتصادی و توجه به جنگ فرهنگی غربی‌ها با ملت ایران باز بمانند.
* امروز دشمن روی اقتصاد کشور ما متمرکز شده، از نظر دشمن، اقتصاد کشور یک نقطه‌ضعفی است که [او] می‌تواند با تکیه بر آن نقطه‌ضعف، مقاصد سوء خودش را در مورد کشور عزیز ما و در مورد جمهوری اسلامی اِعمال بکند؛ باید روی اقتصاد [کار کرد].
* امروز عرصه اقتصاد، به‌خاطر سیاست‌های خصمانه آمریکا، یک عرصه کارزار است، یک عرصه جنگ است؛ جنگی از نوع خاص. در این عرصه کارزار، هر کسی بتواند به نفع کشور تلاش کند، جهاد کرده است. مسئولان باید به فکر باشند، خودشان را آماده کنند؛ کمرها را محکم کنند برای مواجهه با خصومت دشمنان و سیاست‌های خصمانه دشمنان که روی اقتصاد کشور متمرکز شده‌اند.
تعریف
جنگ اقتصادی
«غلامرضا جلالی» رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور درباره جنگ اقتصادی معتقد است: «ما سه تعریف برای جنگ اقتصادی داریم؛ اولین تعریف جنگ با ابزار نظامی علیه اهداف اقتصادی مثلاً حمله به زیرساخت‌هاست. تعریف دوم، جنگ با ابزار نظامی برای منافع اقتصادی و تعریف سوم شیوه امروزی جنگ اقتصادی است، که ابزار اقتصاد علیه اقتصاد یک کشور شکل می‌گیرد. به این ترتیب که بر منظور تأثیرگذاری بر مؤلفه‌های قدرت ملی آن کشور از این نظر تهاجم اقتصادی به‌وسیله ابزار، روش‌ها و تکنیک‌های اقتصادی به اقتصاد و زیرساخت‌های اقتصادی و اداره مردم به‌منظور ضربه علیه امنیت ملی کشور است که به این شیوه جنگ اقتصادی می‌گوییم.
ابزارهای دشمن
در جنگ اقتصادی
آمریکا و متحدانش عموماً از ابزارها و سلاح‌های یکسانی برای جنگ اقتصادی علیه دیگر کشورها استفاده می‌کنند که مهم‌ترین آنها اعمال تحریم‌های اقتصادی است. تحریم‌های پولی، مالی و بانکی ارکان تحریم‌های اقتصادی هستند.
* اعمال محدودیت در دسترسی به سیستم سوئیفت از مهم‌ترین ابزار دشمن در این تحریم‌ها بوده است. سيستم سوئيفت با هدف ارسال و دريافت هرگونه پيام ارزي در بين واحدهاي ارزي بانک‌هاي داخل کشور و بانک‌هاي خارج از کشور مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين سيستم به منظور سرعت بخشيدن به انجام معاملات ارزي و جلب رضايت مشتريان و همچنين هماهنگي تمام عمليات ارزي در سطح جهاني با استفاده از يک نرم‌افزار استاندارد مورد توجه است. بدون سوئيفت تجارت جهاني و سرمايه‌گذاري کندتر، پرهزينه‌تر و اعتمادناپذیرتر مي‌شود. اما مفید بودن اين شبکه آن را به ابزاري براي اعمال تحريم‌هاي بين‌المللي تبديل کرده است.
* از دیگر اقدامات دشمن در این جنگ اقتصادی می‌توان به قانون تحریم‌های 10 ساله کنگره آمریکا اشاره کرد. این قانون که زیربنای تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران به شمار می‌آید، اولین بار در سال ۱۹۹۶ با هدف جلوگیری از سرمایه‌گذاری کلان خارجی در بخش نفت و گاز ایران تصویب شد و از آن زمان یک بار در سال ۲۰۰۶ تمدید شده است. نمایندگان آمریکا در سال گذشته میلادی (2016) طرح تمدید ۱۰ ساله قانون تحریم‌های ایران را تنها با یک رأی مخالف با وجود توافقنامه برجام نیز تصویب کردند.
* تحریم‌های چون محدودیت خرید نفت خام ایران و تحریم‌های هواپیمایی، کشتیرانی، بیمه‌ای، گشایش خط اعتباری، شرکت‌های تجاری و افراد از دیگر اقدامات و ابزارهای دشمن در این جنگ نابرابر اقتصادی هستند که لازم است هر یک در جای خود توضیح داده شوند.
مشکلات داخلی
اقتصاد
البته باید واقف باشیم که اقتصاد کشور نیز از داخل بسیار لطمه دیده و همچنان در معرض خطر است. در حقیقت، در حالی که اقتصاد از خارج مورد تهاجم قرار گرفته، از داخل نیز با مشکلات فراوانی مواجه است که این موضوع آسیب‌پذیری آن را بالا می‌برد و از قدرت مقابله آن به شدت می‌کاهد. برخی از مشکلات اقتصاد ایران عبارتند از:
1ـ نگرش نادرست حاکم بر مرکز تصمیم‌گیری در امید به خارج و نداشتن اطمینان به توانمندی داخلی؛
2ـ فساد، رانت، ناکارآمدی و واسطه‌گری در نظام بانکی؛
3ـ نرخ مشارکت اقتصادی پایین و بیکاری تحصیل‌کرده‌ها؛
4ـ وابستگی شدید کشور به اقتصاد تک‌محصولی و درآمد برون‌زای نفت؛
5ـ بی‌ثباتی فضای کسب‌وکار و افزایش نااطمینانی و خطرپذیری تولید؛
6ـ شکاف طبقاتی گسترده، توزیع ناعادلانه درآمد و دورهای باطل فقر؛
7ـ بی‌انضباطی‌های مالی، رانت و فساد اقتصادی؛
8ـ تکیه بر واردات برای کنترل قیمت‌ها.
راه‌های مقابله
با جنگ اقتصادی
برای مقابله با این جنگ اقتصادی ضروری است بر مشکلات اقتصادی که به برخی از آنها اشاره شد، فائق آیم و سپس در مسیر توانمندسازی و خودکفایی کالاهای استراتژیک گام برداریم، تا جایی که کشورهای دیگر در تأمین نیازهای اساسی به ایران وابسته باشند. برای نمونه در بحث تولید داخلی دولت و مجلس باید طوری برنامه‌ریزی کنند که دانشگاه‌های ما پژوهش را سرلوحه کار خود قرار دهند و در خدمت صنعت باشند و با ارتقای سطح علمی تولید رونقی بیش از پیش یابد تا به خارج از مرزها محتاج نباشیم. باید صنعت تمام امکانات و تجهیزات مورد نیاز کشور را در خود کشور و با استفاده از توانمندی‌های جوانان تولید کرد تا هم مقابله با جنگ اقتصادی باشد و هم بیکاری رفع شود.
در پایان باید یادآور شد که الگوی بومی اقتصاد مقاومتی می‌تواند راه مقابله‌ای کارگشا و نسخه‌ای به‌روز برای پیروزی در این جنگ اقتصادی باشد. اگرچه سهم دولت در اجرای این سیاست‌ها بسیار مهم است؛ اما این امر به معنای رفع مسئولیت از دیگران نیست.
