سعید مهدوی/ دولت بر اساس تکلیف برنامه ششم توسعه مکلف است سالیانه برای ۹۵۵ هزار نفر شغل ایجاد کند. اعداد و ارقام لایحه برنامه ششم توسعه در بخش اشتغال و بیکاری حاکی از آن است که نرخ بیکاری تا سال ۱۴۰۰ باید به 8/6 درصد برسد. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دستگاه هماهنگکننده و متولی سیاستگذاری بخش اشتغال، تمام طرحهای اشتغالی خود را در قالب بسته جامع اشتغال فراگیر تعریف کرده است.
بسته اشتغالزایی دولت یازدهم برای دولت دوازدهم
بسته اشتغالزایی که در روزهای پایانی خرداد ماه سال جاری ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی تصویب کرد، به دستگاههای دولتی برای اجرا ابلاغ شد. این بسته شامل چهار طرح 1ـ «توسعه کسبوکار و اشتغال پایدار (تکاپو)»، 2ـ «مشوقهای بیمهای سهم کارفرما»، 3ـ «کارورزی» و 4ـ «مهارتآموزی در محیط کار واقعی» است. علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره طرح کارورزی میگوید: «بر اساس این طرح به کارورزان در دوره مدت کارورزی یکسوم حداقل حقوق معادل حدود 310 هزار تومان از طرف دولت در ماه در قالب دستمزد پرداخت خواهد شد. بر اساس طرح کارورزی در صورت جذب افراد از سوی صاحبان مشاغل، کارفرمایان تا دو سال از پرداخت حق بیمه سهم کارفرما معاف خواهند بود. دولت در قالب طرح کارورزی پیشبینی کرده سالیانه 150 هزار فارغالتحصیل جویای کار شاغل شوند.»
هدف از اجرای طرح کارورزی
شناسایی رَسته ظرفیتهای پر اشتغال متناسب با هر استان از شاخصترین برنامههای «طرح توسعه کسبوکار و اشتغال پایدار (تکاپو)» است. توسعه اشتغال پایدار با پویایی وضع اشتغال مناطق و توسعه رستههای کسبوکاری منتخب و اولویتدار در سطح ملی و استانهای هدف این طرح است که اشتغال سالیانه برای حدود ۴۵۰ هزار نفر پیشبینی شده است.
تشریح قالب بسته
جامع اشتغال فراگیر
ـ «طرح کارورزی»، فارغالتحصیلان دانشگاهی جویای کار را شامل میشود که پس از نامنویسی در سامانه کارورزی و احراز صلاحیت، به واحدها و بنگاههای اقتصادی به مدت چهار تا شش ماه در جایگاه کارورز معرفی میشوند و در صورت جلب رضایت کارفرما پس از اتمام دوره کارورزی در کارگاه مربوطه جذب خواهند شد. در قالب اجرای طرح کارورزی، اشتغال سالیانه ۱۵۰ هزار فارغالتحصیل بیکار هدفگذاری شده است؛ ضمن اینکه دولت دستمزد این افراد را به میزان یکسوم حداقل حقوق مصوب سال ۹۶ میپردازد که مبلغی حدود ۳۱۰ هزار تومان برای هر فرد است. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی مسئولان وزارت کار، در اجرای آزمایشی طرح کارورزی در هشت استان در سال گذشته، ۷۰ درصد کارورزان از سوی کارفرمایان جذب واحد مربوطه شدند.
ـ «طرح مهارتآموزی در محیط کار واقعی»، یکی دیگر از طرحهای بسته جامع اشتغال فراگیر است که افراد بالای ۱۸ سال سن را جامعه هدف قرار داده است که با جایگاه کارآموز برای مدتی مهارتهای فنی مورد نیاز بازار کار را فرامیگیرند. طرح مهارتآموزی در محیط کار واقعی با رویکرد ایجاد و تثبیت اشتغال فرصتهای موجود و مورد نیاز جامعه به ویژه در مشاغل خرد و خانگی با بهرهگیری از ظرفیتهای بخشهای غیر دولتی در توسعه آموزشهای مهارتی و نیز برای استفاده از ظرفیتهای آموزشی موجود در محیطهای کارگاهی و در راستای توسعه و تنوع الگوهای آموزشی تدوین شده است.
ـ آشنایی با محیط کسبوکار؛ کسب تجربه و آمادهسازی و ایجاد خودباوری در مهارتآموز برای ورود به عرصه اشتغال و کارآفرینی، حفظ و پایداری مشاغل سنتی و بومی به ویژه در صنایع دستی، کمک به بنگاههای فعال به منظور شناسایی و جذب نیروی کار مستعد و توانمند، کاهش هزینههای جذب و بهکارگیری نیروهای مبتدی و بهرهگیری از ظرفیت و توان آموزشی عملی بنگاههای اقتصادی اهداف اجرای طرح مهارتآموزی هستند.
ـ همچنین بر اساس «طرح مشوقهای کارفرمایی سهم کارفرما»، دولت مشوقهایی را برای کارفرمایان در قالب اجرای طرحهای تکاپو، کارورزی و مهارتآموزی، از جمله معافیت از بیمه را در صورت جذب افراد جویای کار در نظر گرفته است.
نقدهای منصفانه به دولت
گاهی کارشناسان و نمایندگان کارگری درباره برخی از طرحهای این بسته چهارگانه مخالفتهایی جدی دارند و حتی طرح کارورزی و طرح مهارتآموزی در محیط واقعی کسبوکار از سوی آنها، خلاف قانون قلمداد میشود. در همین زمینه، محمد یاراحمدیان، رئیس مجمع نمایندگان کارگران ایران، هم در یک نشست خبری اعلام کرده درباره طرح کارورزی و مهارتآموزی دولت به دیوان عدالت اداری شکایت کردیم و امکان ابطال این طرح وزارت کار به دلیل شکایت در دیوان عدالت اداری وجود دارد. او به صراحت میگوید: «طرح مهارتآموزی در محیط کار واقعی، نسخه شماره دو طرح استادـ شاگردی دولت قبل
است.»
نقد دیگری که وجود دارد این است که چرا دولت از طریق اشتغالزایی حقیقی وارد عمل نمیشود، چرا بخش مسکن را از رکود خارج نمیکند و طرح مسکن مهر را احیا نمیکند که بخش بزرگی از بیکاری حادث شده از دلایل رکود در این بخش است؟ و چرا دولت از رکودی که موجب تعطیلی کارخانههای بزرگ و معروف میشود، جلوگیری نمیکند که روزانه کارگران دارای شغل از کار بیکار شوند؟
همچنین از زمان راهاندازی سامانه کارورزی بسیاری از تشکلهای کارگری با انتقاد از این طرح مدعی هستند که با اجرای طرح کارورزی زمینه استثمار نیروی کار و سوءاستفاده از کارگران فراهم میشود. آنها معتقدند طرح کارورزی به مانند دیگر طرحها اجرا شده امنیت شغلی و مالی کارگران را که کمتر از حداقل دستمزد دریافت خواهند کرد، بیشتر از قبل به خطر خواهد انداخت.
آخرین آمار نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی
بر اساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار سال ۹۵ که مرکز آمار ایران منتشر کرد، میزان بیکاری در سال 95 با افزایش 4/1 درصدی، 4/12 درصد اعلام شد. بر اساس نتایج این طرح در سال جاری، 4/39 درصد جمعیت در سن کار (10 ساله و بیشتر)، از نظر اقتصادی فعال بودهاند که نرخ مشارکت اقتصادی را نشان میدهد؛ یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفتهاند. بررسی نرخ بیکاری نشان میدهد که 4/12 درصد از جمعیت فعال، بیکار بودهاند.
بهترین عملکرد دولت یازدهم
با این همه نتیجهگیری برای موفقیت یا شکست دولت در طرحهای فوق هنوز زود است و حتی اجرای اسمی این بسته بهتر از عملکرد تقریباً هیچ، در طول دولت یازدهم است، تا جایی که میتواند بهترین عملکرد دولت یازدهم نیز باشد. تنها امیدواریم که بررسیها و کارشناسیهای لازم برای اجرای این طرحها انجام گرفته باشد؛ زیرا دیگری نه زمانی برای آزمون صحیح و خطا مانده و نه جمعیت جوان و جویای کار توان بیکاری بیش از این را دارند.