بازنگاه هشدارآمیز صبح صادق به دورنمای مواضع اروپایی‌ها در همگرایی با آمریکا برای تغییر برجام
دکتر حنیف غفاری/ بی‌شک «کنفرانس امنیتی مونیخ» نقطه آشکارساز هم‌پیمانی مشترک ایالات متحده آمریکا و تروئیکای اروپایی در قبال توافق هسته‌ای و تغییر آن محسوب می‌شود. در حالی که ایالات متحده آمریکا مدت‌هاست توافق هسته‌ای را در عمل زیر پا گذاشته و وفق سند برجام نسبت به مسئولیت‌های خود متعهد نیست، تروئیکای اروپایی نیز در میان دو گزینه «صیانت واقعی از برجام» و «همکاری با آمریکا در تغییر برجام»، گزینه دوم را انتخاب کرده‌اند! بر این اساس، آمریکا و اروپا در حال تکمیل جورچین هسته‌ای مشترکی هستند که در قبال ایران چیده‌اند. اما سؤال اصلی اینجاست که آیا این نقشه و طرح مشترک، در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ چیده شده است، یا هم‌پیمانی واشنگتن و اروپای واحد در تقابل با برجام از قبل وجود داشته است؟ پاسخ به این پرسش مهم، مستلزم در نظر گرفتن نکاتی است که به آنها اشاره می‌شود.
گذار از برجام؛ بازی اروپا
در زمین آمریکا
نخست اینکه در اوایل تابستان امسال، میان ایالات متحده آمریکا و دو کشور فرانسه و انگلیس هماهنگی‌های اصلی و نهایی در موضوع «گذار از توافق هسته‌ای» و «تغییر برجام» صورت گرفته است. در مرداد ماه امسال، امانوئل مکرون برای نخستین بار اعلام کرد که می‌توان بر سر موضوعاتی مانند توان موشکی ایران و ادامه فعالیتهای هسته‌ای ایران پس از سال ۲۰۲۵ میلادی (زمان پایان یافتن محدودیت‌های زمانی ایران وفق برجام)، با تهران وارد مذاکره شد! در جریان برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک (شهریور ماه امسال) نیز نشست‌ها و رایزنی‌های متعددی میان مقامات ارشد و دیپلمات‌های آمریکایی، آلمانی، فرانسوی و انگلیسی صورت گرفت. اگرچه در ابتدا از سوی کشور آلمان مخالفت‌هایی در این زمینه با آمریکا صورت گرفت، اما در نهایت زیگمار گابریل وزیر خارجه آلمان و دیگر مقامات این کشور آمادگی خود را برای همکاری بر سر «تغییر برجام» به طرف آمریکایی اعلام کردند. با این حال مقامات اروپایی معتقد بودند که چنین اقدامی باید به صورتی هماهنگ، نرم و با ادبیاتی ملایم صورت گیرد تا غرب در نظام بین‌الملل نسبت به بدعهدی در قبال برجام متهم نشود. از این رو مقامات اروپایی به صورت مداوم در مواضع خود از «حفظ برجام» و «پایبندی به توافق هسته‌ای» سخن می‌گفتند تا به این وسیله بتوانند افکار عمومی جهان را بر سر این موضوع، مدیریت کنند.
هم‌اکنون، اتحادیه اروپا بازی خود در زمین ایالات متحده آمریکا را در قبال برجام آشکارتر کرده است. مروری بر اظهارات مقامات آمریکایی و اروپایی در جریان برگزاری کنفرانس امنیتی مونیخ، چنین حقیقتی را نشان می‌دهد.
«هربرت مک‌مستر» مشاور امنیت ملی آمریکا در سخنرانی ضد ایرانی و ضد برجامی خود در مونیخ اظهار داشت: «اکنون زمان رسیدگی به نقایص جدی در توافق [هسته‌ای] با ایران و مقابله با فعالیتهای بی‌ثبات‌کننده این کشور از جمله تولید و اشاعه موشک و حمایت تهران از شبه‌نظامیان و تروریست‌‌های دست‌نشانده‌ای است که مناقشه‌‌های ویرانگر در سراسر خاورمیانه ایجاد می‌کنند!»
بی‌شک، اظهارات مشاور امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، نقض صریح برجام و سند عینی گذار از توافق هسته‌ای از سوی واشنگتن محسوب می‌شود. مک‌مستر در بخش دیگری از سخنان خود نیز ایران را مکانی نامطمئن برای سرمایه‌گذاری دانست. این سخنان وی نیز مصداق عینی نقض ماده 29 برجام محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، مقامات اروپایی نه تنها موضعی در برابر نقض برجام از سوی مک‌مستر و دیگر مقامات آمریکایی اتخاذ نکردند؛ بلکه بازی واشنگتن را عملاً تکمیل کرده و در مقابل، سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران را محکوم کردند.
«زیگمار گابریل» وزیر خارجه آلمان در این باره اظهار داشت: «از آمریکا می‌خواهیم برجام را لغو نکند؛ به ازای آن از آمریکایی‌ها می‌خواهیم تلاش کنند با کمک یکدیگر راهبردهای جدیدی را برای مقابله با سیاست‌های بی‌ثبات‌کننده ایران و عقب راندن نفوذ آن در منطقه خاورمیانه تعیین کنیم.»!
جالب و قابل توجه اینکه مقامات دو کشور فرانسه و انگلیس نیز صرفاً به اعلام حمایت کلی از برجام (توافق هسته‌ای دفرمه شده) اکتفا کرده و در مقابل، به صورت مصداقی سیاست‌های منطقه‌ای ایران (که در راستای تحقق امنیت در منطقه می‌باشد) را مورد حمله قرار داده‌اند. واقعیت امر این است که شکست داعش و دیگر گروه‌های تروریستی و تکفیری مورد حمایت مشترک آمریکا و اروپا، خشم آنها را از سیاست‌های منطقه‌ای ایران برانگیخته است. از این رو واشنگتن و تروئیکای اروپایی درصددند از «برجام» به مثابه اهرم فشاری برای تحدید توان موشکی، دفاعی و منطقه‌ای کشورمان استفاده کنند. این فرمول رفتاری که ریشه در راهبرد مهار ایران از سوی غرب دارد، مورد توافق کامل ایالات متحده آمریکا و تروئیکای اروپایی قرار گرفته است.
با این حال، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در این مسیر با موانع سختی مواجه هستند. ایستادگی قاطعانه جمهوری اسلامی ایران در مقابل بدعهدی‌های غرب و اصرار بر حق کشورمان بر توسعه توان موشکی و دفاعی خود به ناتوانی غرب در شکل‌دهی دوباره میز مذاکره با ایران منجر شده است. در چنین شرایطی، خبرگزاری رویترز به نکات تأمل‌برانگیزی در خصوص بازی مشترک آمریکا و اروپا در تقابل با برجام اشاره کرده است.
از دوراهی انتخاب اروپایی
تا دوگانگی مواضع سیاسی
بلافاصله پس از پایان کنفرانس امنیتی مونیخ، رویترز در گزارشی تأمل‌برانگیز مدعی شد که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا خواسته‌های خود از تروئیکای اروپایی در قبال توافق هسته‌ای با ایران را تعدیل کرده است. بر اساس گزارش رویترز، وزارت خارجه آمريكا در سندي كه براي سفارتخانه‌هاي كشورش در برلين، پاريس و لندن ارسال كرده مطالبات پيشين رئيس‌جمهور آمريكا از اين كشورها درباره توافق هسته‌اي ايران و گروه ۵+۱ را تعديل كرده است. منابع آمريكايي و اروپايي به خبرگزاري رويترز گفته‌اند وزارت خارجه آمريكا در سندي از دولت‌هاي سه كشور اروپايي (انگليس، آلمان و فرانسه) خواسته صرفاً متعهد شوند براي بهبود توافق هسته‌اي با ايران در آينده تلاش كنند. محورهای اصلی گزارش رویترز که به نقل از دیپلمات‌ها و مقامات آمریکایی و اروپایی منتشر شده است، عبارتند از:
۱ـ اروپايي‌ها درباره اينكه چه موضوعی ترامپ را راضي خواهد كرد مطمئن نيستند و تمايل ندارند درباره چنين خواسته‌اي متعهد شوند و بعداً ببينند كه ترامپ دوباره مطالباتش را افزايش داده است.
۲ـ در سند وزارت خارجه آمريكا كه براي سفارتخانه‌هاي اين كشور در برلين، پاريس و لندن ارسال شده، آمده است: «ما خواستار تعهد شما مبني بر همكاري با يكديگر براي رسيدن به يك توافق تكميلي يا جهت پرداختن به توسعه يا آزمايش موشك‌هاي دوربرد، ضمانت بازرسي‌هاي قدرتمند آژانس و اصلاح معايب موسوم به «بندهاي زوال‌پذير» توافق هستیم.»
۳ـ یک مقام بلندپايه آمريكايي مي‌گويد در صورتي كه ايالات متحده به دنبال دستيابي به توافق تكميلي يا متعاقب باشد به دنبال جلب حمايت ايران، روسيه و چين خواهد بود، اما بدون اين كشورها و تنها با توافق آلمان، فرانسه و انگليس هم ادامه كار امكان‌پذير است.
4ـ-در چنين سناريويي، ممكن است اين چهار كشور غربي به يك توافق تكميلي دست يابند كه به موجب آن، در صورت تخلف ايران از شرايطي كه جديداً تعيين مي‌شود، تحريم‌ها عليه اين كشور باز خواهد گشت. مذاكره‌كنندگان اروپا (انگليس، فرانسه و بريتانيا) در نشستي كه قبلاً گزارش نشده در پاريس درباره نحوه برآورده كردن مطالبات ترامپ بحث و تبادل‌نظر خواهند کرد. مقامات اروپايي مي‌گويند هنوز نمي‌دانند مطالبات مطرح شده در سند وزارت خارجه آمريكا پابرجا خواهد بود، يا خير.
5ـ هنوز مشخص نيست كه آيا اين سند به معنای تغيير موضع ترامپ است يا خير خبرگزاری. رويترز نوشته است، بخشي از دلايل سردرگمي‌هايي كه ميان اروپايي‌ها وجود دارد، به اختلافاتي برمی‌گردد كه ميان دستگاه‌هاي گوناگون دولت ترامپ، از جمله بين كاخ سفيد و وزارت خارجه وجود دارد.
با توجه به گزارش رویترز و گزاره‌هایی که بر آن تأکید شده است، ایالات متحده آمریکا و تروئیکای اروپایی به توافقاتی درباره اصلاح برجام (همان تغییر و نقض برجام) دست یافته‌اند. نکته جالب توجه اینکه ترامپ همچنان بر سر سه نقطه نظر جنجالی خود در برجام، یعنی «محدود کردن توان موشکی ایران»، «بازرسی از اماکن نظامی ایران» و «حذف بندهای موسوم به غروب آفتاب» اصرار دارد. به راستی در چنین شرایطی چگونه رویترز و دیگر رسانه‌های غربی مدعی تعدیل نظرات ترامپ در قبال برجام شده‌اند؟! از سوی دیگر، دیپلمات‌های اروپایی نیز با تأیید خواسته‌های ترامپ، عملاً بر هم‌پیمانی خود با کاخ سفید مهر تأیید زده‌اند. موضوعی که نشان می‌دهد اعلام حمایت ظاهری اروپا از برجام، یک «تاکتیک ظاهری» و خیز اروپا برای تغییر برجام یک راهبرد واقعی است.
فراتر از آنچه تا کنون ذکر شد، رویترز در ادامه به نقل از مقامات آمریکایی و اروپایی مدعی شده است، واشنگتن و تروئیکای اروپایی می‌توانند با یکدیگر بر سر یک «توافق مکمل» با ایران به توافق برسند و تأیید یا عدم تأیید این توافق از سوی ایران، چین و روسیه نیز اساساً اهمیتی نخواهد داشت! به عبارت بهتر، هر اندازه به اوایل خرداد ماه سال آینده (زمان پایان ضرب‌الاجل اعلامی ترامپ درباره برجام) نزدیک‌تر می‌شویم، همراهی اروپا و آمریکا در مسیر ابطال یا تغییر برجام عینی‌تر می‌شود. با وجود اینکه در ماه‌های گذشته، مقامات اروپایی در بیان مواضع ظاهری خود، بر لزوم «صیانت از توافق هسته‌ای» تأکید می‌کردند، این بار آنها از ابراز همکاری خود با مقامات آمریکایی در این باره ابایی ندارند. برای نمونه، استفان سیبرت، سخنگوی دولت آلمان در این باره عنوان کرده است:
«برلین به دنبال جزئیات بیشتری درباره این مسئله است که واشنگتن از توافق هسته‌ای با ایران چه چیزی می‌خواهد؟ آلمان از توافق هسته‌ای حمایت می‌کند و در کنار آن ایستاده است. آلمان شرایط را با شرکای اروپایی تجزیه و تحلیل خواهد کرد.»
آنچه مسلم است اینکه مقامات اروپایی به جای محکوم کردن دولت آمریکا و تأکید بر «اجرای تمام عیار برجام» و «غیر قابل تغییر بودن توافق هسته‌ای»، از مذاکره با مقامات آمریکایی با هدف مشخص شدن مواضع واشنگتن درباره توافق هسته‌ای سخن می‌گویند! بدیهی است که تروئیکای اروپایی در این معادله دو گزینه بیشتر پیش رو ندارد: گزینه نخست اجرای کامل برجام (مطابق سند توافق هسته‌ای) و جداسازی رسمی مسیر خود از ایالات متحده آمریکا است. گزینه دوم نیز همراهی مطلق با آمریکا در فرایند خروج از برجام و نقض توافق هسته‌ای بوده که به نظر می‌رسد تمایل کشورهای اروپایی حرکت در این مسیر است! به هر حال، سه کشور اروپایی باید میان این دو گزینه دست به انتخاب بزنند؛ زیرا در این معادله گزینه سومی وجود ندارد!
وظیفه دیپلماسی ایرانی؛
اصرار بر حقوق ملت
بدیهی است که اصلی‌ترین وظیفه دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان در برهه فعلی، اعتماد نداشتن به اروپا و اتخاذ مواضع صریح و قاطعانه در قبال سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس است؛ در صورتی که این بازخواست قاطعانه از سوی دستگاه سیاست خارجی کشورمان صورت نگیرد، شاهد رفتار وقیحانه‌تری از سوی تروئیکای اروپایی خواهیم بود. در این معادله، پیش‌فرضی ذهنی یا محاسباتی به نام «تفکیک بازی آمریکا و اروپا» نیز معنایی نخواهد داشت؛ زیرا «بدعهدی آمریکا» و «دوگانگی اروپا» هر دو جزئی از جورچین تقابل با برجام و جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
نکته دیگر اینکه لازم است دستگاه دیپلماسی «خطوط قرمز راهبردی» کشورمان را در برهه فعلی، به صورت مداوم به طرف مقابل (آمریکا و تروئیکای اروپایی) گوشزد کند. مذاکره نکردن بر سر توان موشکی و دفاعی ایران، عزم ایران بر تقویت توان منطقه‌ای و دفاعی خود در برابر تهدیدات موجود، عدم پذیرش تغییر یک بند یا حتی کلمه از توافق هسته‌ای، مخالفت مطلق با بازرسی از اماکن نظامی ایران از سوی آژانس یا هر نهاد دیگر و... از جمله این موارد محسوب می‌شوند. بدیهی است که ایالات متحده آمریکا و تروئیکای اروپایی حق ورود به این مناطق ممنوعه استراتژیک و راهبردی کشورمان را نداشته و نخواهند داشت.
نکته سوم، استفاده از ظرفیت‌های دو کشور چین و روسیه در تقابل با بدعهدی‌های مشترک آمریکا و تروئیکای اروپایی است. طی ماه‌های اخیر، مقامات کشور روسیه بارها به آمریکا و طرف‌های اروپایی بر سر تغییر رفتار دوگانه و خطرناک آنها در قبال برجام هشدار داده‌اند. در جریان برگزاری کنفرانس امنیتی مونیخ نیز مقامات روسی به صراحت رویکرد آمریکا در قبال برجام را زیر سؤال برده و از واشنگتن خواستند نسبت به سندی که خود امضا کرده است، پایبند بماند.
در نهایت اینکه تقابل ایران و غرب بر سر توافق هسته‌ای طی دو ماه آتی وارد مراحل حساس و سرنوشت‌سازی خواهد شد. آنچه ما را در این نبرد پیروز خواهد کرد، اصرار بر خطوط قرمز استراتژیک و راهبردی کشورمان است؛ خطوط قرمزی که اگر ذره‌ای از آنها عدول کنیم، تلاش آمریکا و اروپا برای محدودسازی و ایزوله کردن کشورمان در نظام بین‌الملل و به ویژه منطقه غرب آسیا بیشتر خواهد شد.
