محمدابراهیم میانجی/ رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی سال 1396 با اشاره به دو موضوع مهم و ضروری «اقدام و عمل» که در نامگذاری سال ۹۵ مورد تأکید معظمله بود و انجام کارهایی که مسئولان اجرایی کشور گزارش آن را در سال گذشته ارائه کردند، فرمودند: «البته فاصله زیادی میان کارهای انجام شده با انتظارات مردم و رهبری وجود دارد و آمارهای مثبت و منفی را باید در مجموع مشاهده کرد.» رضایتمندی مناسبی از اقدامات انجام شده نداشتند. ایشان، توجه به نام «اقتصاد مقاومتی» را به تنهایی مؤثر ندانسته و درباره راهحل و علاج وضع کنونی، مطالبه دیگری را مطرح کردند و فرمودند: «علاج، در تقسیم کردن اقتصاد مقاومتی به نقاط کلیدی و مهم و تمرکز همه همت مسئولین و مردم بر آن نقاط است و این نقاط کلیدی عبارت است از تولید داخلی و اشتغال به ویژه اشتغال جوانان.» بر اساس همین ضرورت، سال ۹۶ را «اقتصاد مقاومتی: تولید و اشتغال» نامگذاری کردند و از مسئولان خواستند تا نتایج را در پایان سال به مردم گزارش کنند.
انتظار از دولت
در سال تولید و اشتغال
انتظار این بود که دولت عمده تلاش خود را معطوف به فراهمسازی زمینههای اجرای سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی و تحقق شعار سال با شتاب افزونتری نسبت به سالهای گذشته از طریق تقویت نقاط قوت و برطرف کردن نقاط ضعف آن کند؛ اما آنچه در عمل مشاهده شد تلاش مضاعف برای برون رفت از مشکلات اقتصادی و رونق تولید و اشتغال در سال جاری نبود.
در ابتدای سال جاری و با توجه به نامگذاری سال ۱۳۹۶ «بستههای رونق تولید و اشتغال» با هدف استقرار مدیریت کارآمد، افزایش سرمایهگذاری، توسعه صادرات غیرنفتی و مدیریت هدفمند واردات، مقرراتزدایی و گسترش نقش بخش خصوصی و تعاونی، رشد اقتصادی، تداوم نرخ تورم تک رقمی، ایجاد فرصتهای شغلی جدید و پایدار، در راستای رویکردهای پنجگانه اقتصاد مقاومتی (درونزایی، برونگرایی، دانش بنیانی، مردمی بودن و عدالت بنیانی) را دبیرخانه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی تهیه و برای اجرا در سال ۱۳۹۶، به کلیه دستگاههای اجرایی ابلاغ کرد.
وضعیتسنجی
عناوین بستههاي پنجگانه
1ـ بسته ارتقای توان تولید ملی 2ـ بسته تأمین مالی و سرمایهگذاري 3ـ بسته جذب، توسعه و تعمیق تکنولوژي 4ـ بسته تجارت خارجی (توسعه صادرات غیر نفتی و مدیریت هدفمند واردات) 5ـ بسته اشتغال و توانمندسازي نیروي کار؛ در هر یک از بستههاي مصوب ستاد اولویتهاي اصلی دستگاههاي اجرایی همراه با زمانبندي مشخص براي اجرا در سال 1396، تعیین شده بود. در این بستهها مقرر شده بود که دستگاههاي مجري، برنامههاي اجرایی مربوط به خود را در سال 1396 عملیاتی کنند. علاوه بر این دستگاه مجري موظف شده بودند به طور مستمر گزارش اقدامات به عمل آمده براي اجراي مصوبه ابلاغی ستاد را به دبیرخانه ستاد گزارش کند.درباره برنامهریزی و اقدام برای «ارتقای توان تولید ملی» به تمامی دستگاههای اجرایی ابلاغ شده بود تا اقدام اجرایی مناسبی برای افزایش تولید داخلی کالاهای اساسی، ضروری و حساس کشور در بخش کشاورزی و صنعت انجام دهند. با مروری بر عملکرد دولت میتوان به میزان توفیقات دستگاههای اجرایی در این باره پی برد.
میراث دولت
در حوزه تولید داخلی
ابتدای سال 96 مقارن بود با انتهای کار دولت یازدهم. میراث این دولت بعد از چهار سال تعطیلی و نیمه تعطیل بیش از نیمی از کارخانهها و واحدهای تولیدی بود. بقیه واحدهای تولیدی نیز با حداقل ظرفیت تولید به حیات خود ادامه میدادند. تعطیلی کارخانههای باسابقه و صاحب نامی مانند ارج، پارس الکتریک و آزمایش در عرصه لوازم خانگی، داروگر در عرصه مواد شوینده و پاککننده، قند ورامین و کرج، کارخانجات متعدد نساجی و... که برخی از این کارخانهها بیش از نیم قرن سابقه فعالیت داشتهاند. مرور برخی از اخبار در این باره میتواند وضعیت تولید را در سالی که با نام تولید و اشتغال نامگذاری شده بود، روشن کند. 80 کارخانه و کارگاه شهرستان بروجرد در حال تعطیلی و ۱۰۰ کارخانه لوازم خانگی تعطیل شد. بیش از 70 درصد کارخانههای قزوین تعطیل است. بیکاری حدود هزار کارگر از نیمه دوم سال گذشته در صنعت کاشی. خبر رئیس خانه صنعت از تعطیلی 45 درصدی واحدهای صنعتی کوچک، نعمتزاده (وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت) هفت هزار واحد صنعتی متوقف داریم. اخراج کارگران برخی صنایع به علت رکود اقتصادی مانند واحدهای تولیدی کاله، پارس سرام، آی تی آی و ...
«حرکت»
طرح توسعه اشتغال فراگیر
در ابتدای اردیبهشت ماه سال جاری در جلسه شورایعالی اشتغال، به ریاست حسن روحانی، طرح توسعه اشتغال فراگیر با عنوان «حرکت» به منظور تقسیم کار بین دستگاهها و برای تکرقمی شدن نرخ بیکاری تا پایان سال 96 برای اجرا در کل کشور با تمرکز بر بنگاههای خرد و کوچک در استانها و شهرستانهایی که مزیتهایی در سه لایه کلان، میانی و خرد دارند به تصویب رسید و مقرر شد وزارت کار در این باره اقدامات لازم را اجرا کند.
فارغالتحصیلان دانشگاهی غیرفعال
بررسی نرخ بيكاري افراد ١٠ ساله و بيشتر در کشور نشان ميدهد كه 6/12درصد از جمعيت فعال، بيكار بودهاند. روند تغييرات اين نرخ حاكي از آن است كه اين شاخص نسبت به بهار ١٣٩٥، 4/0 درصد و نسبت به زمستان ١٣٩٥، 1/0 درصد افزايش داشته است و این درحالی است که قرار بود نرخ بیکاری در پایان سال 96 تک رقمی شود.
بر اساس اطلاعات از وضعیت «بیکاری فارغالتحصیلان»، جمعیت فارغالتحصیل و در حال تحصیل دانشگاهی بیش از 12 میلیون نفر برآورد شده است که از این میزان ۸/۴ میلیون نفر در حال تحصیل و هفت میلیون نفر نیز جمعیت فارغالتحصیل هستند. از چهار میلیون و ۸۰۰ هزار نفر که در حال تحصیل هستند حدود ۸۰۰ هزار نفر (۱۷ درصد) ضمن تحصیل دارای فعالیت اقتصادی بوده و شاغل هستند. همچنین بخشی از جمعیت در حال تحصیل و فارغالتحصیل دانشگاهی از نظر اقتصادی غیرفعال هستند و در جستوجوی شغل نیستند. بر اساس همین آمار در بین جمعیت هفت میلیونی فارغالتحصیل، ۷/۳ میلیون نفر شاغل و ۹۰۰ هزار نفر بیکار هستند. ضمن اینکه ۴/۲ میلیون نفر از فارغالتحصیلان در جمعیت غیرفعال اقتصادی قرار دارند.
اکنون که در پایان سال اقتصاد مقاومتی؛ تولید اشتغال قرار داریم و قرار بود که دولتمردان در این ایام نسبت به عملکرد خود در دو حوزه تولید و اشتغال به مردم و رهبری گزارش دهند، ای کاش کسی پیدا میشد و با ارائه گزارشی امیدوار کننده که در واقعیت صحنه اقتصادی کشور قابل لمس باشد، از بهبود اوضاع تولید و اشتغال خبر دهد. به نظر میرسد ارائه راهکارهای کلی و بدون برنامههای اجرایی مشخص تا زمان کوتاهی قابلیت مصرف دارد؛ در غیر این صورت نه فقط مردم از برنامههای دولت ناامید میشوند؛ بلکه سیاستگذاران نیز در تله انفعال قرار میگیرند.