عبدالله عبادی/ تا سال ۱۹۳۰ میلادی حجاز کاملاً در سیطره دولت سعودی نبود و آیین وهابیت صرفاً در محدوده خود این کشور در حال گسترش بود، از سویی به دلیل تفکر این مسلک انحرافی که اظهار می‌داشتند؛ «پیروان مذاهب اسلامی در چارچوب و اهداف اصیل اسلام حرکت نمی‌کنند»، از این‌رو در صورت تعامل با آنان احتمال خدشه‌دار شدن آیین آنان وجود دارد، به همین دلیل امکان نشر آن در این برهه از زمان در جهان اسلام مهیا نشد.
در اتیوپی، وهابیت از سابقه‌ای به نسبت طولانی برخوردار است و هرچند که نشر آن با ابهاماتی در این کشور روبه‌رو است، ولی براساس یافته‌ها می‌توان ادعا کرد، در سال ۱۹۴۰ میلادی وهابیت در جنوب شرقی اتیوپی در حال شکل‌گیری بوده و پس از آن به دیگر نقاط این کشور گسترش می‌یابد.
در این راستا طبق مطالعات ارلیچ(Erlich)، محقق مشهور صهیونیست، ورود مکتب وهابیت به اتیوپی به زمان اشغال این سرزمین از سوی ایتالیایی‌ها برمی‌گردد که در آن زمان حجاج این کشور به هنگام بازگشت از سفر معنوی حج، سخن از تشرف خود به این آیین به میان آوردند. در این اثنا، شیخ «یوسف عبدالرحمان»، از علمای این ایالت مدعی شد که رهبری گروهی از وهابی‌های اتیوپی را بر عهده گرفته است؛ از این رو از آن زمان به بعد این مسلک در دیگر ایالت‌های اتیوپی از جمله ارومو رشد یافت و اندک اندک پیروان فراوانی پیدا کرد.
شکل‌گیری انجمن‌های اسلامی
تحت نفوذ عربستان
در سال ۱۹۹۰ میلادی انجمنی با نام «انجمن جوانان مسلمان اتیوپی» به رهبری شیخ‌احمد مصطفی و محمد عثمان در پایتخت این کشور تأسیس شد که ارتباط تنگاتنگی با انجمن جهانی جوانان مسلمان (WAMY) در ریاض عربستان داشت و این ارتباط نقش عمده‌ای در گسترش وهابیت در اتیوپی ایفا کرد. از سوی دیگر، در سال ۱۹۹۲ میلادی با حمایت عربستان سعودی گروهی به نام انجمن «معرفت و تبلیغ اسلامی» به رهبری شیخ‌طاهر عبدالقادر در شهر «باله» اتیوپی ظهور کرد که به صورت غیر رسمی آیین وهابیت را تبلیغ می‌کرد و در اندک مدتی اقدامات چشمگیری از قبیل چاپ کتب، احداث مساجد، وعظ و تبلیغ به انجام رسانید. این گروه در حال حاضر نیز در صحنه حضور دارد و همچنان به فعالیت‌های خود در زمینههای مختلف ادامه می‌دهد.
در مقابل تشکیلات دیگری با نام مدارس اسلامی آوالیا(Awaliyah) وجود دارند که از طرف «جماعت رابطه العالم الاسلامی» عربستان سعودی حمایت شده و به صورت رسمی در حال فعالیت هستند. مدارس یاد شده در قالب مجتمع‌های آموزشی در تعدادی از مناطق این کشور نیز مشغول فعالیت هستند که فقط در خود پایتخت حدود سه هزار نفر دانش‌آموز در مقاطع مختلف به امر تحصیل اشتغال دارند. این مجتمع علاوه بر کلاس‌های آموزشی، دارای بیمارستان، مسجد و سالن کنفرانس برای برگزاری مراسم‌ها و همایش‌ها است که عامه مردم نیز می‌توانند از خدمات آن بهره‌مند شوند.
از سوی دیگر، این مجتمع مسئول رسیدگی به 16 هزار یتیم از خانواده‌های مسلمان است که چند هزار نفر از آنان به صورت شبانهروزی در محل‌های خاصی نگهداری و آموزش داده می‌شوند. پس از سال ۱۹۹۳ میلادی دولت عربستان سعودی با تلاش فراوان و کمک ایادی خود در اتیوپی در صدد ایجاد مدارس دینی بسیاری برآمد تا با اشاعه افکار مسلک وهابیت در بین جوانان این کشور موفقیت‌هایی به دست آورد.
اما مرحوم پروفسور حسین، رئیس سابق دپارتمان تاریخ دانشگاه آدیس آبابا که اظهار داشت؛ «اسلام اتیوپیایی هیچ وقت به وهابیت پاسخ مثبت نخواهد داد»، مردم این کشور مخالف دکترین وهابیت هستند، از این‌رو اختلافات شدیدی بین پیروان آن و دیگر مذاهب اسلامی در اتیوپی به وجود آمد.
تلاش برای گسترش وهابیت
در مناطق دورافتاده روستایی
به دلیل اشتیاق به وهابیت در مناطق شهری، مبلّغان این حرکت در تلاشند تا دامنه فعالیت خود را به مناطق روستایی و دورافتاده این کشور سوق دهند که این اقدام را شیوخ مساجد که پیشتر در عربستان سعودی آموزش‌های تبلیغ را به اتمام رسانیده‌اند، صورت می‌دهند. به نظر می‌رسد، بیشترین فعالیت وهابیت به منطقه «ارومیا» اختصاص یافته است که در آن مبلّغان وهابی با ایجاد مدارس دینی با نام «جماعه»(jama’a) و با بهره‌گیری از ضعف فرهنگی و مالی جوانان مسلمان این منطقه، به راحتی در صدد گسترش آیین خود هستند. ناگفته نماند، عواملی چون؛ سطحینگری، ضعف علمی، افکار سنتی و عدم درک خواسته‌های جوانان از سوی علمای کشور متوقف فیه کمک چشمگیری به جذب جوانان به این مسلک کرده است.
نبود امکانات و ضعف فرهنگی
عوامل جذب جوانان اتیوپیایی به وهابیت
از دیگر علل جذب جوانان مسلمان به این آیین می‌توان به نبود امکانات در مناطق روستایی و دورافتاده کشور اشاره کرد، به این طریق که آنان به دلیل ضعف مالی قادر به ادامه تحصیل در مناطق شهری نبوده و فقط می‌توانند پس از سپری کردن دوره‌های آموزش آیین وهابیت در مدارس خاص مجدد به منطقه خود بازگشته و در قالب کشاورز یا دامدار این آیین را در مناطق مورد درخواست مسئولان ذی‌ربط تبلیغ کنند، از سویی برخی از روستاییانی که آموزش‌های لازم را در مدارس مورد نظر می‌بینند و نیز اشتیاقی به بازگشت به زادگاه خود ندارند، به دلیل نداشتن تخصص‌های لازم برای ادامه کار در شهر، مجبور به فعالیت در مدارس دینی وهابیت در شهرها می‌شوند. براساس دکترین آیین وهابیت، دانش‌آموختگان این مسلک پس از اتمام تحصیل و گذراندن آموزش‌های لازم و در پی مأموریت محوله، شروع به انتقاد از سنت‌های گذشته مسلمانان می‌کنند که این در نهایت به اختلاف منجر شده و درگیری‌هایی را بین پیروان مذاهب اسلامی به وجود می‌آورد، از سویی این اختلافات برخی مواقع به حدی تشدید می‌شود که مسلمانان برای ادای فرایض مذهبی خود مجبور می‌شوند مساجد خاصی را انتخاب کنند.
مصداق بارز این رویکرد در سال ۱۹۹۴ میلادی به مجلس اعلای اسلامی اتیوپی که بالاترین مرجع تصمیم‌گیری برای مسلمانان است، برمی‌گردد که در آن اعضای این مجلس به دو گروه طرفدار وهابیت و دیگر مذاهب اسلامی تقسیم شدند و به دنبال آن نفاق و دو دستگی صفوف مسلمانان را در برگرفت و درگیری‌ها در مناطق مختلف کشور به وقوع پیوست که دولت مجبور به دخالت در آرام کردن اوضاع شد.
