شهناز سلطانی/ جامعه‌شناسان دین را ابزاری قابل اطمینان در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی می‌دانند. اما حکومت پادشاهی پهلوی در طول دهه‌های متمادی همواره دین را مانعی برای اهداف خود می‌دانست و از این آگاهی دانسته یا نادانسته بی‌بهره بود که می‌تواند به واسطه دین از ناهنجاری‌های جامعه آن روز بکاهد. به همین دلیل مخالفت آنها با دین و مظاهر بیرونی آن که با نارضایتی مردم روبه‌رو بود، بی‌شک یکی از عوامل سست شدن پایه‌های نظام حکومتی آنها را پی‌ریزی کرد. اما با انقلاب اسلامی دین اسلام به شکلی متفاوت و درست و به دست مردم ظهور دوباره یافت.
دین سدی در برابر هنجارشکنی
در مبحث مهم پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دین نقش پررنگی دارد و تقریباً در بین جامعه‌شناسان توافق به نسبت خوبی درباره آن دیده می‌شود. به این معنا که، هرچه دین‌داری و خداباوری بیشتر وجود داشته باشد، به همان نسبت از هنجارشکنی در جامعه جلوگیری می‌شود. مطالعات جامعه‌شناسی هم در این زمینه به خوبی گواه این مطلب است. برای نمونه در یک پژوهش با عنوان نقش مذهب در پیشگیری از وقوع جرم از دیدگاه افراد عادی و مجرم (که نسرین لطفی و دکتر محمدعلی حاجی‌ده‌آبادی انجام دادند) نتایج به دست آمده نشان می‌دهد: «افراد مجرم و بزهکار به اهمیت و نقش مذهب و دین در جلوگیری از کج‌روی‌های خود آگاه هستند، در حالی که افراد عادی جامعه شاید نتوانند به درستی به اهمیت این موضوع و تأثیر عمیق مذهب بر سلامت زندگی خود پی ببرند.» بنابراین نقش دین را نمی‌توان به هیچ وجه نادیده گرفت. حالا جامعه‌ای را تصور کنید که در رأس قدرت و حکومت آن کسانی هستند که نه تنها خودشان ارزش‌ها و هنجارهای دینی را محترم نمی‌شمارند؛ بلکه بستری را فراهم می‌کنند تا در آن هنجارشکنی به طور آشکارا انجام گیرد. به معنای دیگر انجام آنچه مغایر با دین و مذهب رسمی کشور است، عادی می‌شود. در دوره پهلوی و پیش از انقلاب اسلامی وضعیت حاکم بر جامعه چنین بوده است.
مشروب در سبد مصرفی دربار
مشروب‌فروشی و مشروب‌خواری در دین اسلام حرام است، اما در دوره پهلوی مشروب جای مهمی در سبد مصرفی دربار داشته است و هزینه‌های گزافی بابت تهیه آن پرداخت می‌شده است. به گواه اسناد تاریخی، از کشورهایی مانند فرانسه و سوئد انواع و اقسام مشروبات الکلی برای مصرف داخلی دربار، از جمله خانواده و میهمانان قصر شاهی وارد می‌شده است. اوج هزینه‌کرد این نوشیدنی‌های غیر مجاز در طول برگزاری جشن‌های 2500 ساله بود. اسناد برجای مانده نشان می‌دهد در این جشن فقط حدود 2 هزار و 500 بطری شراب درجه یک فرانسوی در اختیار 165 میهمان قرار گرفت که قیمت هر بطری نزدیک به 100 دلار تخمین زده می‌شد.
بساط فقر و فحشا
زمانی که رضاشاه پادشاهی قاجارها را مختومه اعلام کرد، زنان حرمسرای قاجاری از کاخ‌های قاجاریه بیرون رانده شده و در محله‌ای در تهران ساکن شدند که کم‌کم این محله به مکانی برای رواج فساد و تن‌فروشی تبدیل شد. در آن دوره دختران و زنان جوان را با انتشار آگهی کاریابی برای مشاغلی چون منشی‌گری و... جذب کرده و فریب می‌دادند. بسیاری از این زنان پس از گذشت مدتی دچار اعتیاد و فقر شدید می‌شدند و از آنجا نیز رانده شده و در شهر کاسه گدایی به دست می‌گرفتند. با شروع انقلاب اسلامی بساط این محله برچیده شد. این هم نمونه دیگری از فراهم بودن شرایط فساد و ناامنی در جامعه بود که در سال‌های حکومت پهلوی دوام و قوام داشت.
حجاب مانع اهداف پهلوی
حجاب زنان مسلمان ایرانی که ذهن رضاشاه و حامیانش را برای پیشبرد اهداف‌شان به چالش کشیده بود، سبب شده رضاشاه پروژه کشف حجاب را کلید بزند و در اولین قدم این خانواده سلطنتی بود که بدون حجاب اسلامی در مراسم و انظار عمومی ظاهر شدند. سپس با وقاحت تمام به مأموران نظمیه دستور دادند حجاب را از سر زنان بردارند. این خشونت و وقاحت تا آنجا پیش رفت که برخی از زنان جان خود را در این راه از دست دادند و یا سال‌های مدید از خانه بیرون نیامدند.
اینها فقط مشتی نمونه خروار از هنجارشکنی‌های خاندان پهلوی است که بی‌مطالعه و تفکر دست به اقداماتی زده بودند که دقیقاً با عقاید، ارزش‌ها، هنجارها و قوانین جامعه ایرانی و اسلامی ما منافات داشت و برای مردمی که به عقایدشان مصمم بودند، غیر قابل هضم بود، به طوری که مترصد بودند از این وضع رهایی پیدا کنند. این مسائل در کنار بسیاری از کاستی‌ها و فشارهای اجتماعی دیگر سبب شد پذیرش انقلاب اسلامی از سمت مردم راحت‌تر انجام بگیرد.
اجتماع هر روزه مسلمانان
دین اسلام در بطن خود جمع‌گراست و همین ویژگی به تنهایی کافی بود تا هرگونه گرد هم آمدن مردم برای حکومت پهلوی خوف‌برانگیز باشد. برای نمونه اقامه نماز جماعت روزانه و نماز جمعه به سهولت و فراوانی انجام نمی‌شد. اما امروز این گردهمایی‌ها در بسیاری از مساجد کشور، هر روز و آن هم در چند نوبت اگر چه امری عادی به نظر می‌رسد، اما به پشتوانه انقلاب اسلامی به اینجا رسیده است.
اعتکاف تجربه‌ای تازه
برگزاری مراسم اعتکاف در برخی مساجد کشور از آن دست تأکیدات دین اسلام است که در دوره پیش از انقلاب اسلامی ردی از آن دیده نمی‌شود و تجربه‌ای است که در سال‌های پس از دوره پهلوی تجربه می‌شود؛ مراسمی که هر سال به خیل مشتاقان آن افزوده می‌شود.
پیاده‌روی اربعین
پیاده‌روی اربعین که از آن به گردهمایی بزرگ مسلمانان تعبیر می‌شود هم از دیگر اشکال ظهور و بروز تجمع مردم دین‌مدار مسلمان است که به این شکل و شمایل و با این گستردگی تجربه‌ای جدید است. این دور هم جمع شدن‌ها که هر روز هم به شمار عاشقان و طرفدارانش اضافه می‌شود، مصداق بارز خون تازه در رگ‌های دین اسلام است که در جهان نگاه‌ها را به سمت خود نشانه می‌رود.
حجاب بیشتر تکریم بیشتر
در جامعه ما قوانین حاکم، رعایت حجاب را اصل و واجب می‌داند. اما زنان و دختران در انتخاب نوع این پوشش و حجاب مختارند و هیچ محدودیتی برای آنها وجود ندارد، بلکه گزینش چادر به عنوان حجاب برتر ارزشی دینی و اسلامی مورد تکریم بیشتر قرار می‌گیرد.
بنابراین با پایان یافتن حکومت پهلوی در ایران، عقاید و باورهای دینی و اسلامی مردم جان تازه‌ای گرفت و بستری فراهم شد تا آن دسته از تأکیدات اسلام مانند برپایی نماز جماعت و جمعه و... به سهولت انجام شود. به ویژه حضور نوجوانان و جوانان در این تجمعات فرصت مغتنمی است که آنان را در مسیر درست هدایت کند و از قرار گرفتن آنها در بیراهه جلوگیری کند. همین مسئله در جلوگیری از مبتلا شدن آنها به آسیب‌های اجتماعی و به تبع درگیر شدن خانواده‌ها و جامعه با این پیامدهای احتمالی بسیار تأثیرگذار است.
