مهدي دنگچي/ مسئله تأمين امنيت در عرصه‌هاي گوناگون، يکي از مهم‌ترين اولويت‌هاي کشور است. در اين بين، مسئله امنيت آب‌راه‌هاي کشور با توجه به مرزهاي طولاني و راهبردی جمهوري اسلامي ایران در خليج‌فارس و درياي عمان و شمال اقيانوس هند، يکي از اولويت‌هاي اساسي کشورمان است. بخشي از اين امنيت با تجهيزات نيروي دريايي جمهوري اسلامي و به وسیله ابزارهاي نوين و مؤثری، از جمله زيردريايي‌ها ممکن خواهد بود.
«زيردريايي‌ها» از نظر متخصصان نظامي جزء پيچيده‌ترين، راهبردي‌ترين و تأثيرگذارترين محصولات نظامي در حوزه دريايي به شمار مي‌روند. اگر به نمودار پيچيدگي فناوري نگاهي بيندازيم، مشاهده مي‌کنيم که در صدر آنها زيردريايي قرار دارد؛ يعني اگر کشوري توان ساخت زيردريايي را پيدا کرد، به اين معناست که آنقدر فناوري و تکنولوژي در آن کشور بالا رفته که هيچ محدوديتي در ساخت تسليحات نظامي ندارد.
با توجه به اينکه زيردريايي‌ها در محيط ناهمگن زير دريا هستند، مي‌توانند با بهره‌گيري از اصول اختفا و غافلگيري و همچنين بهره‌مندي از سلاح‌هاي به روز، به منزله يکي از مؤلفه‌هاي مهم نبرد در عرصه دريا محسوب شوند. در جنگ جهاني اول بيش از ۶ هزار شناور تجاري و نظامي به وسیله زيردريايي‌ها مورد اصابت قرار گرفتند و غرق شدند. در جنگ جهاني دوم نيز بيش از ۵ هزار شناور به وسیله زيردريايي‌ها غرق شدند. اين آمار‌ها اهميت به‌کارگيري زيردريايي در نيروي دريايي را نشان مي‌دهد.
اصولاً در دکترين‌هاي نظامي، حمله پيش‌دستانه يکي از راهبردهاي مهم حمله به کشور مورد نظر است. در اين ميان، زيردريايي‌ها تنها وسيله نظامي هستند که به هيچ وجه مورد حمله پيش‌دستانه قرار نمي‌گيرند؛ چرا که در سطح زيردريا‌ها و اقيانوس، قابل شناسايي و رديابي نيستند و با توجه به حجم تسليحات و مهماتي که مي‌توانند با خود حمل کنند، به شدت براي کشور مقابل خود مخاطره‌آميز هستند.
امروز زيردريايي‌ها در بحث طبقه‌بندي به دو دسته مجهز به پيشران اتمي و پيشران ديزل الکتريک تقسيم‌بندي مي‌شوند. زيردريايي‌هاي اتمي شناورهاي بسيار پيچيده، گران‌قيمت و حساسي هستند که در حقيقت انتهاي فناوري زير سطحي محسوب مي‌شوند؛ اما براي شروع کار در بخش زير سطحي به صورت بومي يا رسيدن به يک توان مناسب زيردريايي براي تأمين نيازهاي دفاعي، بسياري از کشورها اصولاً به زيردريايي اتمي نیازی نداشته و با ترکيب زيردريايي‌هاي ديزل الکتريک و فناوري پيشران مستقل از هوا توان بسيار خوبي در اين بخش به دست آورده‌اند.
نيروي دريايي يک نيروي راهبردي است و نقش مهمي در بازدارندگي فعال که رويکرد اصلي در دکترين دفاعي کشور است، ايفا مي‌کند؛ به همين دلیل، يکي از اولويت‌هاي صنعت دفاعي کشور بوده و در برنامه چهار ساله وزارت دفاع در دولت دوازدهم ارتقاي قابليت‌هاي راهبردي نيروي دريايي منظور شده و در اين چارچوب گام‌هاي مؤثري برداشته شده است. زيردريايي «فاتح» از آن جمله است که اين روزها تحويل نيروي دريايي پرافتخار ارتش جمهوري اسلامي ايران شده است.
در دوران پهلوي ايران از داشتن هر گونه زيردريايي محروم بود. طي سال‌هاي اخير، جمهوري اسلامي ايران تلاش‌ها و دستاوردهاي مهم و قابل تقديري در حوزه طراحي و توليد زيردريايي‌هاي ديزل الکتريک داشته است. نخستين زيردريايي‌هايي که وارد ناوگان نيروي دريايي ارتش شد، در سال 1370 شمسي و پس از پايان جنگ تحميلي با خريد سه فروند زيردريايي کلاس «کيلو» ساخت شوروي و با نام‌هاي نوح، طارق و يونس بود؛ اما عمق کم خليج‌فارس که سبب مي‌شود زيردريايي‌هاي سنگين در آن امکان مانور قابل توجه و حضور نداشته باشند، جمهوري اسلامي ايران را به سمت طراحي و توليد شناورهاي زير سطحي با ابعاد مناسب اين دريا سوق داد که نتيجه آن طراحي و افتتاح خط توليد زيردريايي‌هاي کلاس غدير در شهريور ماه سال ۱۳۸۵ بود.
زيردريايي غدير با وزن ۱۲۰ تن نخستين گام ايران براي توليد شناورهاي زير سطحي بود و پس از آن طراحي زيردريايي فاتح با تناژ بيش از ۵۰۰ تن در دستور کار قرار گرفت. هرچند هم اکنون نيز طرح‌هايي، مانند زيردريايي بعثت با وزن ۱۳۰۰ تن و طرحي ديگر براي توليد زيردريايي با وزن ۳۲۰۰ تن نيز در دستور کار نيروهاي مسلح قرار دارد.
زيردريايي‌هاي کلاس غدير از نظر حجم و اندازه به گونه‌اي طراحي شده است که قابليت حضور در آب‌هاي کم عمق ساحلي را دارد و مي‌تواند در راستاي حفظ و حراست از آب‌هاي سرزميني تا مناطق حوزه انحصاري و اقتصادي وظيفه خود را به نحو مطلوبي انجام دهد؛ به همين دليل در تمام ساحل ممتد خليج‌فارس، همچنين درياي عمان و سواحل مکران اين زيردريايي‌ها به صورت شبانه‌روزي حضور دارند و فضاي زير آب و سطح آب را به طور ۲۴ ساعته رصد مي‌کنند. همچنین زيردريايي‌هاي کلاس غدير به واسطه حمل انواع تسليحات جنگي در حوزه آفندي مي‌توانند دشمن را در يک نبرد ناهمتراز غافلگير کنند؛ افزون بر این، زيردريايي‌های مذکور مي‌توانند تعداد زيادي مين را با خود حمل کنند و در آبراه‌ها و تنگه‌هايي که شناورهاي دشمن تردد مي‌کند، حضور يافته و اقدام به مين‌ريزي کنند.
زيردريايي غدير شماره ۹۵۵ با قدرت حمل موشک‌هاي کروز زيرسطحي، اثرات استراتژيک بسيار بالايي دارد. اين زيردريايي مجهز به موشک زيرسطح به سطح شده و قدرت تخريب و انهدام اژدر والفجري که در زيردريايي غدير به کار گرفته شده، با شش موشک کروز سطح به سطح برابري مي‌کند و مي‌تواند يک شناور هزار تُني را در کمتر از ۱۰ ثانيه به اعماق دريا ببرد.
زيردريايي غدير به خوبي مي‌تواند در کف دريا بنشيند و با «سونار» فضاي اطراف خود را شناسايي کند. سامانه مديريت نبرد از سوی سازمان صنايع دريايي بر روي اين زيردريايي تعبيه شده که شناور با توجه به سرعت، سمت و مسير آن در اين سامانه شبيه‌سازي مي‌شود و بهترين موقعيت زيردريايي را براي شليک اژدر يا موشک نشان مي‌دهد.
زيردريايي غدير که بدنه آن در صنايع فولاد آلياژي کشور توليد شده، از سامانه جنگال بسيار پيشرفته‌اي نيز بهره مي‌گيرد و تلسکوپي که در زيردريايي غدير به کارگيري شده، جزء جديدترين و پيشرفته‌ترين تلسکوپ‌هايي است که در جهان استفاده شده است.
در مهر ماه سال ۱۳۹۰ براي نخستين بار خبري از ساخت زيردريايي فاتح به منظور حفاظت از آب‌هاي سرزميني و به‌کارگيري در ناوگان جنوب نيروي دريايي ارتش منتشر شد. زيردريايي فاتح که اين روزها به طور رسمی به ناوگان نيروي دريايي ارتش ملحق شد، با تناژ سطحي بيش از ۵۰۰ تن، از جمله زيردريايي‌هاي کلاس متوسط جمهوري اسلامي ايران خواهد بود که فاصله ميان زيردريايي‌هاي کلاس غدير و کيلو را پر خواهد کرد و در صورت توليد نهايي زيردريايي با تناژ ۱۳۰۰ تن و ۳۲۰۰ تن، جمهوري اسلامي ايران صاحب فناوری ساخت شناورهاي زير سطحي در کلاس‌ها و تناژهاي گوناگون خواهد بود.
فاتح جديدترين دستاورد دفاعي جمهوري اسلامي ايران است که در ساخت آن بيش از ۴۱۲ هزار قطعه با دستيابي و بومي‌سازي ۷۶ عنوان فناوري روز دنيا استفاده شده است و ساخت آن حاصل بيش از ۴ ميليون و ۲۰۰ هزار نفر ساعت کار و تلاش متخصصان صنايع دفاعي کشور با همکاري ۵۰۰ شبکه همکار شامل ۴۸ مرکز طراحي، ۱۲۰ مرکز صنعتي، ۸۰ شرکت دانش‌بنيان، ۵۷ مرکز دانشگاهي و ۱۹۵ مرکز پژوهشي کشور است. برخورداري از سامانه‌هاي شليک موشک زيرسطحي به سطح، پرتابگر اژدر، سونار پيشرفته، رانش الکتريکي، مديريت نبرد ترکيبي، جنگ الکترونيک و مخابرات امن يکپارچه از ديگر ويژگي‌هاي زيردريايي فاتح است. فاتح با وزن ۵۹۳ تن در زير آب، سرعتي معادل ۲۶ کيلومتر بر ساعت در زير سطح خواهد داشت و بر روي سطح نيز سرعت آن به ۱۱ نات (۲۰ کيلومتر بر ساعت) خواهد رسيد.
اما شايد مهم‌ترين ويژگي فاتح را بتوان تجهيز آن به سامانه شليک و هدايت موشک‌هاي کروز زير سطحي به سطح برشمرد. اين قابليت نخستين بار بر روي زيردريايي‌هاي کلاس غدير نيروي دريايي ارتش عملياتي شد و به گفته رئيس سازمان صنايع دريايي کليه غديرهاي توليد شده در حال تسليح به سامانه شليک موشک زير سطح به سطح هستند.
در بحث تسليحات افزون بر موشک‌هاي کروز، زيردريايي فاتح از چهار اژدرافکن، هشت مين دريايي و دو اژدر رزرو برخوردار است که تعداد چهار اژدرافکن سرعت شليک مناسبي براي فاتح به ارمغان مي‌آورد. اين شناور زير سطحي همچنين توان ۳۵ روز دريانوردي و ماندگاري در دريا را دارد. زيردريايي فاتح به گفته معاون هماهنگ‌کننده نيروي دريايي ارتش پس از الحاق به ناوگان جنوب نداجا، براي اجراي مأموريت در درياي عمان به کار گرفته خواهد شد.
