مهدی امیدی/  یکی از جنبش‌های متأثر از انتخابات ریاست‌جمهوری، تولید و نمایش مستندهای سیاسی است؛ مستندهایی که هر یک بخشی از واقعیت‌های ناگفته در حوزه‌های مختلف را نمایش می‌دهند. هر چند در این ایام، توجه اصلی مردم به برنامه‌های تبلیغاتی نامزدهای تصدی ریاست‌جمهوری در تلویزیون است؛ اما به جز این برنامه‌ها، فیلم‌های مستند قابل توجهی، از جمله فیلم‌های مستند «قرارداد 19 ژوئن»، «داد»، «فروشنده» و «پرزیدنت، آکتور سینما» در محافل مختلف دانشگاهی و مردمی نمایش داده می‌شود.

مستند «قرارداد 19 ژوئن» به کارگردانی ایمان گودرزی در ژانر مستند تاریخی با گرایش سیاسی قرار دارد. این فیلم به سبک بیشتر مستندهای تاریخی و سیاسی سال‌های اخیر، ترکیبی از تصاویر آرشیوی و مصاحبه با کارشناسان سیاسی همراه با صدای نریتور است. این مستند در ساختاری استقرایی به بخشی حساس و چالش‌برانگیز از تاریخ انقلاب اسلامی توجه می‌کند. به این ترتیب که در قالب اتفاقات گذشته و در آیینه تاریخ، مسئله پردامنه و پرچالش مذاکره با آمریکا را نشان داده است.

مهم‌ترین ویژگی مستند «قرارداد 19 ژوئن» مطابقت کامل آن با شرایط و مسائل جامعه امروز ماست. این شباهت، بیش از هر چیز به دلیل پرداختن به مناسبات میان ایران و آمریکاست. اساساً موضوع روابط یا برخوردهای میان ایران و آمریکا، همیشه مسئله روز است. اصلی‌ترین بحث سیاسی در ایران از کودتای 28 مرداد 1332 تا به حال، آمریکا بوده است. هر چند گاهی این مسئله برجسته‌تر می‌شود؛ مانند دوران تسخیر سفارت آمریکا در تهران به دست دانشجویان که این فیلم هم آن را بررسی می‌کند یا در همین دوران که با مسئله برجام روبه‌رو هستیم؛ اما نقطه عطف این مستند ماجرایی است که شباهت زیادی به برجام دارد. قرارداد 19 ژوئن 1981 الجزایر میان ایران و آمریکا که نام فیلم هم به طور مستقیم به آن اشاره دارد، اتفاقی تلخ و عبرت‌آموز است. درست مانند آنچه در قرارداد دیگری با عنوان «برجام» میان ایران و آمریکا اتفاق افتاد. این مستند بدون حتی اشاره‌ای به برجام، مذاکرات ایران و غرب را نقد می‌کند.

«داد» هم عنوان مستندی است که بخشی از مظالم دولت به کارگران را روایت می‌کند. این فیلم برخلاف آثار روشنفکرانه‌ای که درباره معضلات کارگرها ساخته شده‌اند، با عبور از ظاهر به ریشه مشکلات توجه کرده است. به همین دلیل هم مخاطب فیلم با وجود دیدن تصاویری تکان‌‌دهنده از لایه‌های زیرین جامعه، هیچ‌گاه احساس یأس و قرار گرفتن در بن‌بست نمی‌کند؛ چون می‌بیند و می‌داند که بیداد، نتیجه حذف داد است و رفع بیداد چاره‌ای جز بازگشت به داد ندارد. به همین دلیل هم این فیلم با بغض کانون‌های زر و زور و تزویر مواجه شده است؛ به گونه‌ای که همچون چند فیلم مستند انتقادی دیگر، با مخالفت‌هایی برای نمایش در محافل دانشگاهی روبه‌رو شده است.

اما فیلم مستند دیگری که این روزها در حال اکران در دانشگاه‌هاست، «پرزیدنت، آکتور سینما» نام دارد. این فیلم به کارگردانی محمدرضا برونی، مذاکرات و روابط شوروی سابق با آمریکا را واکاوی می‌کند. در این فیلم هم مسئله چشم دوختن به خارج از کشور برای نجات و حل مشکلات نقد شده است؛ اما نمونه عبرت‌آموز مطرح شده در این فیلم، شوروی سابق است. در این فیلم دقیقاً نمایش داده‌ایم که وادادن دولت حاکم بر شوروی در دوران گورباچف و نزدیک شدن این دولت به آمریکا چه مصائبی را به مردم آن کشور تحمیل می‌کند. نکته جالب این است که همچون دو مستند قبلی، مراسم رونمایی از این فیلم هم در دانشگاه صنعتی شریف، به دستور دولت بر هم خورد.

اما فیلم جنجال‌برانگیز دیگری که این روزها نقل محافل است، «فروشنده» نام دارد. این فیلم با همت مؤسسه فانوس فردا و گروه مستندسازهای برنامه تلویزیونی «ثریا» ساخته شده است. با وجود شباهت نام، این مستند هیچ ارتباطی با فیلم اخیر اصغر فرهادی ندارد؛ بلکه دو محور را بررسی می‌کند؛ موضوع اول فیلم، برجام است. این اثر به جریان‌ها و افراد فعال در پشت صحنه مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای غربی توجه کرده و مطالبی را برای اولین بار افشا می‌کند؛ اما محور دوم مستند «فروشنده» برچیدن سایه جنگ از کشور به واسطه این مذاکرات است. فیلم سعی کرده است با نمایش اسناد و مدارک و همچنین گفت‌وگو با خبرگان سیاست خارجی به این پرسش پاسخ بدهد که آیا به راستی این دیپلماسی دولت یازدهم بود که سبب کاهش تهدیدهای نظامی آمریکا علیه ایران شد؟ ویژگی بارز مستند «فروشنده» ساختار قوی و پرجاذبه و ضرباهنگ تند آن است؛ به گونه‌ای که مخاطب متوجه نمی‌شود زمان 105 دقیقه فیلم چگونه می‌گذرد.