احزاب سیاسى ایران (بخش بیست و یکم)

مرتضى صفارهرندى
برخی از گروه های مبارز مسلمان سال های آخر رژیم سلطنت را بایستی در طول جریان بزرگ روحانیت مبارز به رهبری امام (ره) محسوب کرد. آنان هسته هایی مبارزاتی بودند که تسلیم هژمونی التقاط و سپس الحاد مجاهدین خلق نشدند. تعداد اندک اعضای این گروه ها سبب نمی شود که نقش آنها را در مبارزات دوران نهایی نهضت اسلامی نادیده بگیریم، بدون مقدمه فعالیت های این گروه ها را مرور می کنیم.
خاستگاه گروه منصورون چند شهر خوزستان بود و افراد تشکیل دهنده آن جوانان متدین مساجدی در خرمشهر، اهواز و دزفول بودند. آنان کار خود را از سال 1349 آغاز کردند و یکی از اعضایشان (شهید غلامحسین صفاتی) پس از موج اول دستگیری موسسین مجاهدین خلق به این سازمان پیوست و در فاصله دو سال پس از آن با پی بردن به گرایش مارکسیستی سازمان از آن جدا شد. منصورون در ابتدا نام «ارتش انقلابی خلق مسلمان» را برای خود برگزیده بودند. رفته رفته دامنه فعالیت گروه به شهرهای دیگری مثل تهران، اصفهان، اراک، کاشان، قم، کرمان، استان فارس کشیده شد. اصرار خاصی بر به کارگیری واژه های دینی برای موضوعات مبارزاتی در این گروه مشاهده می شد. استفاده از کلمه حصن به جای خانه تیمی و تغییر نام گروه به «منصورون» با تفأل یکی از علمای بزرگ قم به قرآن کریم، از جمله شاخص ترین جلوه های این رویکرد به نمادها و مفاهیم دینی است. منصورون در سال 1354 با شهید سیدعلی اندرزگو ارتباط پیدا کرده و به اردوگاه های آموزشی مقاومت فلسطین اعزام شدند. در اوج مبارزات سال 1357 چندین نفر از مقامات سرکوبگر رژیم شاه در خوزستان، کرمان و فسا به دست اعضای گروه منصورون به هلاکت رسیدند. این گروه در آخرین مقطع مبارزه با یکی از فقهای حوزه علمیه قم یعنی آیت الله راستی کاشانی ارتباط داشت. افراد شاخصی از منصورون مثل محمدباقر ذوالقدر، محسن رضایی، علی شمخانی، غلامعلی رشید، حسین زیبانی نژاد (نجات) شهید اسماعیل دقایقی و حسن حمیدزاده در سال های پس از پیروزی انقلاب به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوستند.
موحدین دیگر گروه خوزستانی، کار خود را با حرکت متشکل انقلابی در قالب دسته عزاداری و آموزش عقیدتی جوانان و تکثیر پیام های امام در خلال سال های 1349 تا 1354 پیگیری می کرد. با اوج گیری انقلاب، تشویق مردم به تظاهرات، حمله به مراکز فساد فرهنگی و بانک ها، حمله به کنسولگری عراق در خرمشهر به دلیل محاصره بیت امام در نجف توسط رژیم بعث، ترور یکی از افسران عامل سرکوب و کشتار مردم در کرمان، حمله به قرارگاه فرمانداری نظامی اهواز و اعدام پل گریم مستشار آمریکایی و طراح سرکوب کارکنان اعتصابی صنعت نفت از جمله اقدام این گروه بود. شهید حسین علم الهدی از افراد شاخص موحدین، برای هماهنگ سازی برنامه های مبارزاتی، مدتی با حضرت آیت الله خامنه ای در مشهد ارتباط برقرار کرده بود.
شهید محمد بروجردی موسس گروه توحیدی صف، فعالیت خود را با انتشار آثار امام (اعلامیه ها و دو کتاب جهاد اکبر و ولایت فقیه) در قالب همکاری با گروه فجر اسلام آغاز کرد. او در سال پر ماجرای 1353 به هنگام اقدام برای سفر به نجف و دیدار با امام (ره) دستگیر شد. با تأسیس گروه توحیدی صف در سال 1355 تلاش برای دریافت سلاح از مجاهدین خلق به دلیل شرط پذیرش ایدئولوژی الحادی آنها را به راه دیگر یعنی خلع سلاح یک پاسگاه ژاندارمری در جنوب شرق تهران و سپس تولید نارنجک با کمک شهید حاج مهدی عراقی رهنمون ساخت. اگرچه گروه توحیدی صف در سال 1356 چند حمله مسلحانه به مراکز انحطاط فرهنگی و اقتصادی رژیم انجام داد، اما منع شرعی آیت الله مهدوی کنی از انجام عملیات مسلحانه در بانک صادرات شعبه بازار تهران و سپس تأکید امام راحل بر لزوم پرهیز از تعرض به نظامیان رژیم شاه و حتی توهین به آنها، سبب منتفی شدن برنامه حمله به ستاد هوانیروز اصفهان و در نتیجه قطع همکاری باند مهدی هاشمی با گروه توحیدی صف شد. با این حال در شرایط اوج گیری انقلاب اسلامی، یک مرکز عیاشی آمریکایی (هتل خوانسالار) و یک بالگرد حامل مستشاران نظامی آمریکا به دست اعضای این گروه منفجر شد و در حمله آنها به یک مینی بوس حامل مستشاران نظامی آمریکا هفت نفر از مستشاران به هلاکت رسیدند. پس از 17 شهریور 57 همکاری اعضای گروه توحیدی صف و منصورون آغاز شد و همین امر این دو گروه را به صورت اولین گروه محافظ مسلح راهپیمایی ها و نیز برنامه استقبال از امام درآورد. در میان افراد شناخته شده گروه توحیدی صف نام هایی مثل شهیدمحمد بروجردی، مجتبی شاکری، محسن آرمین، محمد رضوی، سلمان صفوی، حسین صادقی و... مشاهده می شود.
یکی دیگر از گروه های برآمده از اعراض نسبت به انحراف مجاهدین خلق گروه فلاح بود. مرتضی الویری فروتن، حسن منتظر قائم و حسین شیخ عطار از جمله اعضای این گروه بودند. در سال 1356 زمانی که الویری و یارانش قصد داشتند مقدمات آموزش و سپس اقدامات مسلحانه را فراهم سازند، در سفری که به نجف داشتند با این رهنمود امام راحل مواجه شدند که فعلاً مبارزه مسلحانه به صلاح نیست و کار فرهنگی روی مردم مقدم بر هر کار دیگری است. امام همچنین آنها را برای حل مسائل ایدئولوژیک به سوی شهید مطهری فرستادند. اعضای فلاح علاوه بر این که به واسطه شهید مطهری با شهیدبهشتی نیز آشنا شدند، مراوده ای با آیت الله امامی کاشانی داشتند. با این حال سخن الویری از تعجب وی نسبت به رهنمود امام مبنی بر ارتباط با شهید مطهری، از غلبه فضای فکری خاصی در آن زمان حکایت دارد. فلاح ارتباطاتی نیز با نهضت آزادی شاخه اروپا داشت. اقدام نافرجام برای راه اندازی یک ایستگاه رادیویی، همکاری با گروه هایی مثل مهدیون و فجر اسلام و نیز ستاد برگزاری راهپیمایی های سال 1357 و ستاد استقبال از امام خمینی، مهم ترین فعالیت های این گروه در قبل از انقلاب اسلامی بوده است.
گروه توحیدی بدر هم از جوانانی تشکیل شده بود که کار خود را از یک هیئت عزاداری در شهر ری آغاز کرده و در ادامه با توجه به آلودگی فضای مبارزه به گرایش های مارکسیستی و التقاطی به سمت آموزش های عقیدتی برای نقد این ایدئولوژی تمایل یافته بودند. این گرایش، آنان را در جست وجوی یک عالم دینی مبارز با شهید مهدی شاه آبادی مرتبط ساخت. فعالیت گروه توحیدی بدر در شهر ری متمرکز بود.
در سال 1356 زمانی که افراد گروه، خود را برای اولین عملیات نظامی یعنی انفجار چند بانک در شهر ری آماده می کردند با این سخن شهید شاه آبادی مواجه شدند که از گفتار امام چنین درک می شود که هنوز وقت این کارها نرسیده است. حسین فدایی و برادر شهیدش محمد فدایی، شهیدان قلنبر، اخوت، طاهرنژاد و نعیمی و افرادی مثل علی عسکری، اسلامی مهر، رضا عاصف و حسین باده پیما از اعضای این گروه بوده اند. برخی از این افراد از نادر زندانیانی بودند که تا روز فتح زندان قصر به دست مردم (22 بهمن 57) در حبس بودند. آنها در دوره زندان با اعضای گروه بهزاد نبوی که بعد از انقلاب نام امت واحده بر آن نهاده شد و به طور مشخص با محسن مخملباف آشنا شدند و شاید همین ارتباط یکی از عوامل قرار گرفتن «بدر» در شمار گروه های تشکیل دهنده سازمان مجاهدین انقلاب در روزهای پس از پیروزی انقلاب شد.