تاریخ انتشار : ۱۲ مهر ۱۳۹۱ - ۱۳:۰۰  ، 
کد خبر : ۱۱۲۶۹۷

جهاد و تحول معنایی آن در عصر بعثت پیامبر اعظم(ص)(بخش دوم و پایانی)


 علی ایمانی سطوت (کارشناس ارشد اندیشه سیاسی در اسلام)
گروه فرهنگی
مسلمانان مهاجر همواره دل در گرو مکه و سرزمین وحی و بعثت داشتند. مکه همواره مرکز ثقل اسلام بوده است. جایی که ابراهیم و اسماعیل علیهم السلام، کعبه را ساختند و هر ساله زائران به سوی آن روی می آورند.
مشرکان مکه در سال دوم هجرت (624م) ارتشی هزار نفره را که از نظر کمی سه برابر بیشتر از مسلمانان بود برای هدم اسلام و آئین مسلمانی بسیج نمودند. در این بستر است که آیات (41-38) سوره حج نازل می شود و جهاد معنای جنگ مقدس را پیدا می‌نماید.
در این جنگ رسول اعظم(ص) به درگاه خدای متعال دعا کرد و فرمود: خدایا همین تعداد مسلمانان هستند که تو را بندگی می نمایند، پس خود آنها و دینشان را حفظ فرما.
در این جنگ 72 نفر از مشرکین به هلاکت رسیدند که 36 نفر آنها به دست علی(ع) به خاک افتادند.
در آیات مربوط به جهاد، علت و دشمن کاملا تعریف شده است و محدوده های دقیق جنگ و فلسفه اخلاق جنگ تبیین شده است. در اینجا علت، رفتار ظالمانه ای بود که توسط مشرکان مکه بر مسلمانان اعمال می شد. دشمن، مکیانی بودند که مشرک بودند و مسلمانان را از زادگاهشان اخراج نموده بودند. در همان حال قرآن تصریح می کند که تنها با کسانی که با مسلمانان واقعا می جنگند و در پی اخراج آنهایند مقابله شده است. سرانجام ضابطه اخلاقی بسیار مهمی قید می گردد که مسلمانان نباید نخستین کسانی باشند که جنگ را شروع می‌نمایند.
در مقاطع تاریخی بعدی نیز شاهد مراعات اخلاق جنگیدن در زندگی سیاسی امامان معصوم(ع) نیز هستیم. در جنگ صفین که سپاهیان معاویه آب بر لشکر علی(ع) بستند پس از تصرف شریعه، امام اجازه استفاده مشترک دشمن را از شریعه می دهد. اما لشکریان خود را از دشنام و بدگویی به سپاهیان معاویه بر حذر می دارد. به شهادت تاریخ نیز امام شروع کننده جنگ نیست. در حادثه عظیم عاشورا نیز امام حسین(ع) تمام تلاش خود را برای پرهیز از جنگ انجام داد، در مواجهه اول، سپاه دشمن را سیراب نمود. اما آنان آب بر اهل بیت پیامبر(ص) بسته و فرزندان رسول خدا(ص) را شهید نمودند.
در جنگ احزاب بود که دومین رویکرد واژگانی در کلمه جهاد رخ داد. در این جنگ مشرکان مکه، مدینه را محاصره کردند و مسلمانان در وضعیت وخیمی قرار گرفتند. بنی قریظه قبیله یهودی مدینه به پیامبر اعظم(ص) خیانت کردند و با محاصره کنندگان متحد شدند. در این زمان آیه جهاد با اهل کتاب نازل گردید؛
“قاتلوا الذین لایومنون بالله ولا بالیوم الآخر و لایحرمون ماحرم الله و رسوله و لایدینون دین الحق من الذین اوتوالکتاب حتی یعطو الجزیه عن ید وهم صاعرون.”(1)
از این آیه می شود نتیجه گرفت که جنگ بر ضد اهل کتاب در شرایط مشخصی محدود شده است: تنها با کسانی که به خداوند و روز رستاخیر باور ندارند و آنچه را خداوند به واسطه رسولش حرام کرده، حرام نمی دانند باید جنگ شود. هدف این جنگ این است که آنها را مجبور سازند که به مسلمانان جزیه دهند. قرآن در این آیه در مورد گرویدن اهل کتاب به اسلام و اخراجشان نظر نمی‌دهد.
سومین رویکرد واژگانی در مفهوم جهاد بعد از فتح مکه در سال هشتم هجرت (630م) بود. مفهوم جهاد به معنای جنگ مقدس بسط جدیدی پیدا کرد. خداوند از پیامبرش خواست که مشرکان را مجبور به گرویدن به اسلام نماید.
“و هرکجا به ایشان دست یافتید آنان را بکشید و از همان جا که شما را بیرون راندند، آنان را بیرون برانید، [چرا که] فتنه =[شرک] از قتل بدتر است. [با این همه] در کنار مسجدالحرام با آنان جنگ مکنید، مگر آنکه با شما در آنجا به جنگ در آیند، پس اگر با شما جنگیدند، آنان را بکشید که کیفر کافران چنین است.”(2)
- و قاتلوهم حتی لاتکون فتنه و یکون الدین لله فان انتهوا فلاعدوان الا علی الظالمین.(3) و قاتلوا المشرکین کافه.(4)
- چهارمین تحول معنایی، مفهوم جهاد، کارزار با کافرانی بود که در مجاورت مسلمانان قرار داشته‌اند.
“یا ایها الذین آمنوا قاتلوا الذین تلونکم من الکفار”(5)
آیه فوق که در اواخر عمر پیامبر اعظم(ص) نازل گردید توصیه ای راهبردی است. در این آیه جنگ با کافرانی تجویز می گردد که در فضای جغرافیایی نزدیک به فضای مسلمانان بسر می برند تا امنیت امت تضمین گردد و در مقابل دشمنانی که آنان را احاطه می کنند و می خواهند به اسلام ضربه بزنند از آنان حمایت گردد و همچنین هنر جنگ را می آموزد. بدین ترتیب پیامبر اعظم(ص) اندکی پیش از رحلت، وقتی که برای پیکار با دشمنان خود در شمال ارتشی را تجهیز نمود و فرماندهی آن را به اسامه بن زید واگذار کرد، فقط دستوری را که این آیه ابلاغ کره بود، اجرا نمود. در واقع در آن زمان امپراتوری های روم و ساسانی در شمال و شرق، امت اسلام را تهدید می کردند. بهترین راهبرد دفاعی نیز تهاجم به این قدرتها بود.
عمر دومین خلیفه مسلمین، پیش از حمله به امپراتوری های ایران و روم مدت مدیدی مردد بود. اینکه در نهایت به حمله اقدام ورزید به خاطر حمایت از امت اسلامی بود. اما از زمان دودمان بنی امیه، کمتر از نیم قرن پس از رحلت رسول اعظم(ص) دولت اسلامی به امپراتوری تبدیل شد که در آن خلافت به طور موروثی منتقل شد. خلفای امپراتور اغلب سیاست کشورگشایی داشتند تا قدرت، ثروت و عده اتباعشان را افزایش دهند یا از امتیازاتشان دفاع کنند.
بنابراین تحول معنایی جهاد به صورت زیر خلاصه می شود: (6)
یکم ـ در آغاز جهاد بیانگر کوشش عظیمی بود که مسلمانان را برای ادامه حیات و تاکید بر اصول زندگی اش در قبال مشرکان و بر ضد تیره روزی آماده می کرد. مسلمان در محیط خصومت آمیز موظف است که ایمان و طمانینه اش را حفظ کند.
دوم ـ سپس این مفهوم با نشان دادن صبر در برابر تهاجمات مشرکان و با حمایت مادی از امت اسلامی توسط مسلمانان، معنای مقاومت فعال جمعی و فردی در قبال مشرکان ملکه را به خود گرفت.
سوم ـ از زمانی که مکیان جنگی تمام عیار بر ضد مسلمانان به راه می اندازند، جهاد معنای جنگ را به خود می گیرد. مسلمانانی که قادر به جنگ نبودند، حمایت مالی می کردند.
چهارم ـ از هنگام فتح مکه، جهاد فقط شامل مالیات اسلام برای مشرکان مکه می شود.آنان برای جلوگیری از خطر مرگ به ایمان به اسلام اقرار می کنند؛ لااله الا الله و محمدا رسول الله.
پنجم ـ مسلمانان در پی خیانت قبیله ای یهودی، آنان را نسبت به ایمان خودشان کافر قلمداد کردند. جهاد در این بستر پیکار بر ضد این کافران معنی شد تا آنها مجبور به اطاعت از امت اسلامی شوند و جزیه ـ نماد این اطاعت ـ دهند. بعدها، این جزیه بر همه اهل کتاب تحمیل و بدل به نوعی مالیات ـ که دولت دریافت می کرد ـ شد. سپس گذراندن دوران سربازی جایگزین آن می‌شود.
ششم ـ در ورای این تغییرات، معنای عمیق جهاد، همچنان که پیامبر(ص) آن را بیان کرده بود، مبارز، مستمر روحی با عناصر منفی باقی می ماند تا از رهگذر آن قدرت و طمامنینه پیدا کنند. این جهاد، جهاد اکبر است، در حالی که جنگ مقدس، جهاد اصغر است.
هفتم ـ آخرین حلقه تحول معنایی جهاد، جنگ و دفاع در مقابل کفار مجاور و همسایه بود. اما در اینجا نیز مسلیمن مجاهد با توده های مردمی جنگ نداشتند بلکه با حکومتها مبارزه می‌نمودند.
رستم فرخزاد فرمانده سپاه امپراتوری ایران از عربی مسلمان هدف جنگ را پرسید؟! او گفت: “لنخرج العباد من عباده العباد الی عباده الله” هدفمان این است که بندگان خدا را که به زور در زیر بار یوغ بردگی و بندگی خودتان کشیده اید آزاد کنیم و آنان را بنده خدا قرار دهیم. امام خمینی(ره) نیز در مخالفت با نظام سلطنتی همین استدلال را ارائه می دهد. از آنجا که نظام سلطنت، سلطه انسان بر انسان مشروع می سازد همانند شرک است و آزادی از دیدگاه حضرت امام، آزادی انسان از سلطه انسان و بندگی خدای تعالی می‌باشد.
پیامبر اعظم(ص) نیز در نامه ای که به اهل کتاب نوشت مخصوصا این آیه قرآن را گنجاند: “قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا الله و لانشرک به شیئا و لایتخذ بعضا بعضا اربابا من دون الله.”(7)
بگو به این اهل کتاب (که دستور جهاد با آنها آمده) بیایید به سوی یک سخن که این سخن نسبتش میان ما و شما با سویه است، یعنی چیزی که به سود همه است و مربوط به همه است. این آیه تصریح می کند که من اگر می جنگم برای چیزی است که به نفع بشریت است. یعنی اگر یک قومی و یا ملتی در زیر یوغ یک قومی و یا یک حکومت فاجر گرفتار بودند جنگیدن برای آزادی آنها جایز می‌گردد.
حقیقت و ماهیت جهاد از نظر اسلام، دفاع است. جهاد، جنگ برای استخدام نیروهای اقتصادی یا انسانی یک قوم نیست. از نظر اسلام این نوع جنگها ظلم است. جهاد فقط به عنوان دفاع و مبارزه با تجاوز است و مشروعیت آن از این دهلیز می‌گذرد.
اسلامی می گوید: “المقتول دون اهله و عیاله شهید” یعنی کسی که در مقام دفاع از مالش و از ناموسش کشته شود از نظر اسلام شهید است.
پس دفاع از استقلال یک ملت، دفاع ازحیاتمال، ثروت، سرزمین و ناموس و شرافت، ممدوح و مشروع است. ملاک تقدس دفاع صرفا این نیست که انسان از خود دفاع کند بلکه ملاک دفاع از “حق” است. لذا این حق می تواند، حقوق فردی، اجتماعی و یا حقوق انسانی و حقوق بشر باشد.
مقدس ترین اقسام جهادها جنگی است که به عنوان دفاع از حقوق انسانیت صورت گرفته باشد.(8) از اینرو دفاع از حقوق ملتی مظلوم چون مسلمانان فلسطین دارای پشتوانه قومی مذهبی و استدلالات متقن قرآنی است.
فصل3- دیدگاه فقهای معاصر در باب جهاد
اما دیدگاه فقها و علمای معاصر و اولیه شیعه در باب جهاد و دفاع چیست؟
شیخ ابوالحسن جاجرمی از علمای عهد قاجاریه در اینباره به اقوال فقهای متقدم و متاخر اشاره می کند و به این نتیجه می رسد که بیشتر فقها قائل به جهاد دفاعی هستند؛
“علامه قائل به وجوب جهاد دفاعی است و در صورتی که کفار داخل بلاد مسلمین شوند، حتی برزنان و بندگان بدون اذن مولا، جهاد دفاعی را واجب می داند. شهید در روضه می گوید: در صورتی که کفار تسلط بر بلاد مسلمین پیدا کنند دفاع و جهاد برهمه واجب است. شیخ طوسی در کتاب مبسوط فرمود: در فرض هجوم کفار بر دیار مسلمین، بدون اذن امام بر مسلمانان واجب است، دفع کردن کفار.
شهید در دروس فرموده جهاد با کفار بدون اذن امام عادل یا نایب او جایز نیست و جایز نیست مسلمانان از روی اختیار به متابعت سلطان جبار هجوم بر سر کفار آورند، مگر اینکه خوف از ضایع شدن اصل اسلام یا قومی از مسلمین باشد که در این صورت واجب است جهاد و دفاع بر هر کس که بشنود که کفار هجوم آورده اند و متابعت غیرامام عادل نیز در این صورت به قصد دفع کفار جایز است. جاجرمی از علمای اهل سنت نیز به اجماع نقل می کند که قائل به جهاد دفاعی هستند”.(9)
جاجرمی در ذیل آیه:
“انما المومنون الذین امنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا بامعالمم وانفسهم فی سبیل الله اولئک هم الصادقون”(10) می‌نویسد:
هر کس مضایقه از مال و جان در راه جهاد کند، ایمان او عاریه است و در حقیقت از مسلمین نخواهد بود، زیرا خدا فرقه اول را صادق نامیده است، پس فرقه دوم کاذب خواهند بود و هر کس که در ادعای ایمان کاذب باشد، معلوم است که از چه طایفه ای محسوب است.(11)
3-1- رویکرد فقهی ـ سیاسی امام خمینی (ره) به مقوله جهاد و دفاع در اسلام:
بسیاری از علمای شیعه جهاد را به دو دسته تقسیم می کنند:
1- جهاد ابتدایی (آزادیبخش)
2- جهاد دفاعی (جهاد با کفار مهاجم، جهاد با بغات، جهاد برای جلوگیری از قتل نفس محترمه.) فقهای شیعه جهاد ابتدایی و آزادیبخش را مشروط به حضور امام معصوم می دانند و معتقدند که در زمان غیبت امام معصوم (ع) می توانند جهاد دفاعی کنند، یعنی اگر منافع مسلمین و یا حوزه اسلام در خطر افتد جهاد دفاعی بر همگان واجب می شود.(12)
امام خمینی به عنوان فقیه شیعه و یک چهره بارز دولت ساز دفاع را بر دو قسم می‌داند:
الف) دفاع از اسلام و حوزه اسلام.
ب) دفاع از جان خود و چیزهایی مانند آن
زمانی که دشمن متوجه کشور و شهرهای اسلامی یا مرزهای آن باشد و اساس اسلام و جامعه اسلامی را به مخاطره بیندازد دفاع کردن از اسلام به هر وسیله ممکن مانند فدا کردن جان و مال واجب است، امام خمینی معتقد است که در چنین شرایطی حتی اجازه نایب خاص امام و یا نایب عام آن حضرت لازم نیست. بنابراین دفاع بدون قید و شرط و به هر وسیله ممکن بر هر مکلفی واجب می‌شود.
اگر بیم از استیلای دشمن و اسارت مسلمانان باشد در این صورت نیز دفاع واجب می شود. بیم از تسلط سیاسی کفار بر شهرهای مسلمین نیز شرایط وجوب دفاع را فراهم می کند. اگر این تسلط سیاسی منجر به اسارت سیاسی و اقتصادی مسلمین و ذلت و تحقیر اسلام و مسلمین گردد، در این صورت دفاع با سلاح های شبیه سلاح دشمن انجام می گیرد. مقاومت و مبارزه منفی مانند تحریم کالای دشمن و قطع ارتباط با آن نیز دفاع محسوب می‌گردد.
از آنجا که امام خمینی یک فقیه دولت ساز است و نظر به تشکیل حکومت سیاسی دارد چتر مقوله جهاد دفاعی را مناسب با مقتضیات زمان گسترش می‌دهد.
مطابق این رویکرد که مکمل قاعده نفی سبیل است اگر روابط اقتصادی و تجاری مسلمین با کشورهای بیگانه، سلطه بیگانگان برحوزه اسلام را به همراه داشته باشد این روابط حرام است.
پیمانهای اسارت بار بین روسای مسلمین و دول بیگانه حرام است و بر مسلمین واجب است که روسای خود را در جهت فسخ این قراردادها ارشاد نمایند هر چند که با مبارزه منفی همراه باشد. اگر ترس از استیلای یک دولت بیگانه بر یک کشور مسلمان رود بر تمام دولت های اسلامی واجب است که از آن کشور مسلمان حمایت و دفاع کنند. همچنین اگر یک دولت اسلامی به ضرر جهان اسلام با یک دولت بیگانه رابطه برقرار نمود برباقی دولت های اسلامی واجب است از راههای سیاسی و اقتصادی تلاش در جهت قطع آن روابط نمایند.
تعریف امام خمینی از دفاع نه صرفا دفاع جنگی از سرزمین اسلامی در مقابل تجاوز خارجی بلکه دفاع همه جانبه و فراگیر از استقلال، تمامیت ارضی، فرهنگ و دین مسلمانان است. گسترش حوزه دفاع در اندیشه سیاسی امام (ره) به علت میل به سلطه همه جانبه استعمار برکشورهای اسلامی بوده است.
جنگ دائم بین اسلام و کفر در مبانی اندیشه ای امام و تجربه تلخ تحقیر و استعمار مسلمانان به وسیله بیگانگان کافر طی دو قرن اخیر دفاع از استقلال حوزه اسلام را به اصلی ترین رویکرد اندیشه سیاسی امام مبدل نمود.در حوزه دفاع شخصی نیز حضرت امام دفاع هر انسانی در مقابل دشمن محارب یعنی کسی که به او اعلان جنگ داده و یا برای دزدی به حوزه خصوصی او تجاوز نموده بلااشکال است.اگر دزد یا مهاجم برای کشتن شخص تجاوز نموده باشد، دفاع از خود واجب است، هرچند که کار به قتل مهاجم منجر شود. جایز نیست که تسلیم شد و به ظلم تن داد.(13)
حوزه دفاع در اندیشه سیاسی امام(ره) به شرح زیر است:
دفاع از اسلام و مسلمین، دفاع از محرومین و مستضعفین، دفاع از نهضت و کشورهای اسلامی، دفاع از جان و مال و آبرو و دفاع ازعزت و استقلال سیاسی.
مقوله جهاد دفاعی حلقه به هم پیوسته تمام اصول و قواعد فقهی است که مبانی فقهی اندیشه سیاسی امام را تشکیل می دهند.
مقوله جنگ در تفکر امام خمینی جز تربیت انسانها و جاری کردن احکام خداوند و ممانعت از ظلم ستمگران نیست. استفاده از جنگ تا مرز ضرورت است و آخرین وسیله برای تدیب زورمندان و ظالمان است. بنابراین اسلام در اوج عطوفت و مهربانی در برابر ستمکاران و جباران شدت عمل دارد و خواهان مبارزه تا رفع فتنه در جهان است.
امام خمینی به اهتمام مقوله جهاد می گوید: “با خدای خویش پیمان بسته ایم که دنباله روی امام خود سیدالشهدا باشیم(14) با این الگوپذیری امام به مرز سازش ناپذیری با دشمنان قرآن و عترت می رسد و می‌فرماید:
خمینی سینه خویش را برای تیرهای بلا و حوادث سخت در برابر همه توپها و موشکهای دشمنان باز کرده است و همچون همه عاشقان شهادت، برای درک شهادات روزشماری می کند.(15)
استدلال حضرت امام در تداوم جنگ و دفاع در مقابل رژیم وقت عراق نیز با رویکردی تکلیف گرا و برای صیانت از اسلام بود. کانون قرار دادن اسلام، جنگ را از سطح تحلیل ملی به سطح فرا ملی و بین المللی وارد نمود و لذا امام ملت عراق را به عنوان عمل به تکلیف الهی به جنگ بر ضد رژیم بعث عراق فرا می خواند. وقتی که امام بر تکلیف الهی ادامه جنگ تاکید می کند این جنگ را یک جنگ الهی و درچارچوب جهان بینی توحیدی می داند. جنگ توحیدی نقطه مقابل جنگ ابلیسی است.
جنگهایی که به وسیله ابرقدرتها در جهان بر افروخته می گردد و فساد و تجاوز و خونریزی به پا می کند جنگهای شیطانی و طاغوتی است. اما جنگی که ج.ا.ا بر آن تاکید دارد جنگ الهی است. این جنگ برای پیشرفت اسلام است، برای دفاع از انسانهای مظلوم در طول تاریخ است.(16)
امام در دیپلماسی جهاد معتقد است که بایستی در جهت تبلیغ دو مسئله کوشید:
یکم ـ هدف جمهوری اسلامی از دفاع به کشورگشایی و دستیابی به اهداف مادی، بلکه پاسداری و صیانت از روشهای اسلامی و معنوی است. مکتب اسلام جنگ طلب نیست بلکه با دعوت، مدارا و خوشرفتاری مردم را به عالم نور می‌برد.
جنگ برای از میان برداشتن موانع پیاده شدن اسلام است. مقصد پیاده کردن مکتب انسان ساز اسلام است.(17)
دوم ـ جهاد ملت ایران یک جهاد دفاعی است و تداوم جنگ مقابله به مثل در مقابل تجاوزگریهای دشمن خارجی می باشد. جنگ بر اسلام [ایران] تحمیل شد. اسلام جنگ طلب نیست.(18)
فرجام سخن
در قرآن کریم “قتال” با مشتقاتش 170 مرتبه، “حرب” با مشتقاتش ده بار، “جهاد” با مشتقاتش 41 مورد و “دفاع” با مشتقاتش ده مرتبه تکرار شده است. به طوری که خداوند متعال خود را اولین مدافع مومنان و بندگان خویش دانسته و می‌فرماید:
“ان الله یدافع الذین آمنوا ان الله لایحب کل خوان کفور”(19)
در پژوهشی که از نظر گذشت به مبانی قرآنی جهاد و دفاع در اسلام و همچنین سیره عملی معصومین مخصوصا رسول خدا(ص) در باب جهاد پرداخته شد.
براساس حدیثی از رسول خدا(ص) جهاد در اسلام به دو باب جهاد اصغر و جهاد اکبر تقسیم می‌گردد.
جهاد اکبر جهاد با نفس و تمرین تقوای الهی است.
جهاد اصغر که در مقام نازل تری قرار دارد مواجهه فیزیکی و جنگ با دشمنان خداست.
در سیره نبوی و روش اسلام نیز اصل بر دفاع از اسلام در مقابل دشمنان خداست.
همچنین در تداوم بحث به تحول معنایی جهاد در اسلام باتوجه به آیات مکی و مدنی پرداخته شد.
نکته قابل توجه در سیر تحول معنایی جهاد، هماهنگی آن با تشکیل دولت در اسلام و تعیین یافتن یک کانون اقتدار با جمعیت، ارتش و مرز مشخص در مدینه النبی است.
در آیات مکی نظر به قلت کمی مسلمانان و عدم تشکیل دولت واحد، دستور خداوند در باب مجاهده فی سبیل الله اخلاقی و معنوی و تواصوا بالصبر است.
اما پس از هجرت مسلمانان به یثرب و تشکیل دولت مدینه النبی و همچنین عریان شدن شمشیرهای مشرکین علیه دولت نوپای اسلام، جهاد به جنگ و دفاع از اسلام، مسلمین و حوزه حکومتی آنها به لحاظ معنایی، رویکرد پیدا می‌نماید.
اما همچنان هسته اخلاقی و معنوی خود را حفظ می نماید. با توسعه دولت اسلامی به تمام جزیزه العرب، جهاد و دفاع به مقابله با کفار همجوار، رویکرد پیدا می کند.از اینرو پیامبر خاتم(ص) در اواخر عمر پر برکتشان سپاه اسامه را ساماندهی می نمایند.
جهت اعزام به مرزهای شمالی.
مبانی اندیشه ای فقهای متاخر اسلام از قبیل امام خمینی(ره) نیز از همان مبانی قرآنی و سنت ائمه معصومین(ع) پیروی می‌نماید.
اما مناسب با تهدیدهای جدید جهان کفر علیه جهان اسلام، مفهوم جهاد صورتبندی می‌گردد.
امام خمینی(ره) فقیه مبرز و سیاستمدار دینی و دولت ساز معاصر نیز باتوجه به مبانی فقهی اندیشه سیاسی خود از مفهوم مرکزی جهاد و دفاع در اسلام در صورتبندی یک اندیشه دفاعی و روش جهادی در مواجهه با دشمنان ایران اسلامی بهره فراوان برد.
معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات