راهبردهای تقویت هویت دینی در سال پیامبر اعظم(ع)

هاشم صادقی
1ـ مدخل
بدون تردید اصلی‌ترین و مهمترین پرسشهایی که برای هر انسانی پس از سپری کردن دوران طفولیت و رسیدن به بلوغ فردی مطرح می‌شود این است که از کجا آمده‌ام؟ برای چه آمده‌ام؟ و به کجا خواهم رفت؟ پاسخ به این سه سؤال کلیدی در‌ واقع هویت هر فردی را مشخص می‌کند. به بیان دیگر ارکان هویتی هر فردی را مشخص می‌کند. به بیان دیگر ارکان هویتی هر انسانی در نوع پاسخگویی به این سه سؤال سرنوشت‌ساز تعیین می‌شود. از این ‌رو علی(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید:
رحم‌الله امرء عرف نفسه و علم من این و فی این و الی این
خدا رحمت کند کسی که خود را بشناسد و بداند از کجا آمده؟ برای چه آمده؟ و به کجا خواهد رفت؟ بنابراین نوع پاسخی که افراد به این سه سؤال هویت‌ساز و هویت‌بخش می‌دهند آنان را از دیگر متمایز و صف‌بندی حیات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آنان را از یکدیگر مشخص می‌کند. در این رابطه چالش‌های اصلی میان انسان‌ها رقم می‌خورد و جبهه‌بندی‌ها و نزاعهای فکری، فرهنگی و دینی آغاز می‌گردد. الذین امنوا یقاتلون فی‌سبیل‌الله و الذین کفروا یقاتلون فی‌سبیل‌ الطاغوت. (نساء /76) کسانی که ایمان به خدا می‌آورند و در راه خدا مبارزه می‌کنند و کسانی که به خدا کفر می‌ورزند و در راه طاغوت مبارزه می‌کنند.
قرآن کریم در آیات متعدد این سه مقوله کلیدی را به عنوان حیاتی‌ترین نیازمندیهای بشر یادآوری کرده و پاسخهایی را ارائه داده که در صورت اجابت و پذیرش آن موجبات سعادتمندی و نجات انسان از عذاب اخروی فراهم می‌گردد.
الف ـ ایمان به خدا:
یعنی ایمان به عالم هستی که صاحب و خالقی به نام «الله» دارد. به بیان دیگر اعتقاد به تفسیری هدفدار و روحانی از جهان هستی و در ‌واقع پاسخی اصیل و حقیقی به این سؤال که از کجا آمده‌ایم؟ «انالله»
ب ـ ایمان به رسول خدا و رسالت او:
یعنی ایمان به تعالیم حیاتبخش و انسان‌ساز پیامبر اعظم که در پرتو آن انسان تکلیفش را در این دنیا بداند و بتواند تکامل جوامع بشری را بر مبنای وحیانی و روحانی توجیه کرده و به زندگی مادی و ظاهری صبغه‌ای معنوی، خدایی و انسانی ببخشد. «ولکم فی رسول‌الله اسوة حسنه» این فرایند در نهایت پاسخ به این سؤال است که برای چه آمده‌ایم؟ در ‌واقع ما از تعالیم آن اسوه حسنه و معجزه جاوید آن پیامبر رحمت بهره گرفته و به این نتیجه می‌رسیم که برای عبودیت حضرت حق و قرب الهی آمده‌ایم «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» (الذاریات /56) «ما جن و انس را خلق نکردیم مگر برای عبادت و بندگی پروردگار» و همچنین تکلیفمان را بدانیم که باید بهترین اعمال و رفتار را با الهام از پیامبر(ص) و اوصیای الهی در این دنیا برای رسیدن به حیات طیبه و مدینه فاضله انجام دهیم. الذی خلق‌الموت والحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملا(الملک/2) او کسی است که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل می‌کنید.
ج ـ جهاد با مال و جان در راه خدا:
یعنی آزادی و آزادگی معنوی و بریدن از هرگونه تعلقات و وابستگیهای مادی و دنیوی به نحوی که انسان با تقویت بعد معنوی و ایمان به خدا و رسول بتواند به راحتی در راه قرب الهی و رسیدن به کمال مطلق از مال و جان خود بگذرد و تمامی وابستگیها و تعلقات مادی خود را با طیب خاطر در راه معبود و عبودیت و بندگی او قطع نماید.
«الهی هب لی کمال‌الانقطاع الیک» خدایا کمال گسستن و بریدن از هر آنچه ماسوای توست را به من عطا فرما.
بنابراین چنین فرهنگ و سیره عملی الهی، انسان در روز قیامت از عذاب الیم نجات پیدا کرده و به سعادت ابدی نایل خواهد آمد. پر واضح است که ما در این مرحله پاسخ به سؤال سوم که به کجا خواهیم رفت و تکلیف و سرنوشتمان چه خواهد شد را دریافت می‌کنیم. یعنی «انا الیه راجعون» یعنی به نشئه‌ای دیگر قدم می‌گذاریم که یوم‌الحساب است و هر عملی ثواب و عقاب خاص خود را دارد و ذره مثقال‌ها هم حساب و کتاب دارد و در این عرصه کسانی پیروز میدان خواهند بود که به این آیه شریفه عمل نمایند یا ایها‌الذین امنوا هل ادلکم علی تجاره تنجیکم من عذاب الیم، تومنون بالله و رسوله و تجاهدون فی سبیل‌الله باموالکم و انفسکم ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون.(صف/11 ـ 10)
ای کسانی که ایمان آورده‌اید آیا می‌خواهید شما را به تجارتی دعوت کنم که نجات از آتش دردناک جهنم را در‌ پی دارد؟ به خدا و رسول او ایمان آوردید و در راه خدا با مالها و جانهایتان جهاد نمایید. این مراتب بهتر است (از هر چیز دیگر) برای شما، اگر بدانید.
2ـ تاکید بر بازیابی و تقویت هویت دینی
مقام معظم رهبری سال 85 را سال پیامبر اعظم(ص) نامگذاری کردند اگر چه همه سال‌ها برای یک انسان مومن و همه انات و لحظات او از پیامبر اعظم جدا نیست اما در این سال به لحاظ مسائل جهانی و هجوم سراسری استکبار و صهیونیزم بین‌الملل به ارزش‌ها و مقدسات مسلمانان و لزوم پیوند، اتحاد و انسجام هر چه بیشتر مسلمانان مقام معظم رهبری تصمیمی حکیمانه گرفته و صلاح را در این دیدند که تسمیه این سال را به نام مبارک پیامبر اعظم(ص) قرار دهند تا بار دیگر مسلمانان هویت خود را بازیابی و تقویت کرده و ضمن شناسایی ضعف‌ها و قوت‌های خود تلاش نمایند تا آموزه‌های نبوی را بیش از گذشته در ابعاد فردی و اجتماعی سرلوحه گفتار و رفتار خویش قرار داده و آنها را هر چه قویتر و پر‌ رنگ‌تر در حیات فردی و اجتماعی خود نهادینه نمایند. چرا که فقط در این حالت است که کید و مکر دشمنان لطمه و ضرری را به جامعه مسلمانان نخواهد رساند. یا ایها الذین امنوا علیکم انفسکم لا یضرکم من ضل اذا اهتدیتم (مائده /105) ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خودتان مراقبت کنید و طالب حق و هدایت باشید تا کسانی که گمراه شده‌اند به شما آسیبی نرسانند.
بنابراین با عنایت به پیام نوروزی مقام معظم رهبری و مجموعه رهنمودهای رهبر بزرگوار انقلاب در سال جدید صفحه معارف روزنامه کیهان رسالت خود را در این می‌بیند که اولویت‌های مطرح شده در مجموعه این پیام‌ها را سرلوحه فعالیت‌های خود قرار داده و تا پایان سال 85 ان‌شا‌ءالله بتواند آنها را عملیاتی نماید. در این راستا صفحه معارف روزنامه کیهان از اصحاب قلم، صاحب‌نظران و اندیشمندان متعهد و دلسوز انقلاب دعوت به عمل می‌آورد تا با ارائه دیدگاه‌ها، نقطه‌نظرات و مکتوبات خود ما را در جهت غنای هر چه بیشتر مطالب و پردازش حکیمانه به سال پیامبر اعظم(ص) یاری نمایند. در این راستا مطالب و موضوعات بعد از تبیین اهداف کلان در دو دسته طبقه‌بندی شده است. اول موضوعاتی است که مقام معظم رهبری و سخنرانی‌های نوروزی به آن اشاره داشته‌اند و برای ما آنها در اولویت اول قرار دارد. دسته دوم موضوعات و مباحثی است که به لحاظ اهمیت درصد فراوانی و ابتلای آن در جامعه از منظر اجتماعی از آموزه‌های پیامبر اعظم(ص) یاری نمایند. در این راستا مطالب و موضوعات بعد از تعیین اهداف کلان در دو دسته طبقه‌بندی شده است. اول موضوعاتی است که مقام معظم رهبری در مجموعه پیام‌ها موضوعات راهبردی و سخنرانی‌های نوروزی به آن اشاره داشته‌اند و برای ما آنها در اولویت اول قرار دارد. دسته دوم موضوعات و مباحثی است که به لحاظ اهمیت درصد فراوانی و ابتلای آن در جامعه از منظر اجتماعی از آموزه‌های پیامبر اعظم(ص) و اسوه حسنه تمامی انسان‌ها الهام و الگو‌برداری خواهد شد تا ان‌شاء‌الله پندار، گفتار و کردار مسلمانان هر چه بیشتر به این ارزش‌ها و آموزه‌های نبوی نزدیکتر گردد و دشمنان اسلام و مسلمین بدانند که تهاجم فرهنگی، اقتصادی و نظامی آنها نه تنها ضرر و لطمه‌ای بر پیکر واحد و منسجم مسلمانان وارد نیاورده بلکه روزبه‌روز جهان اسلام یکپارچه‌تر و متحدتر و قویتر از گذشته در مسیر تحقق اهداف و آرمان‌های خود‌گام برمی‌دارد.
الف ـ اهداف کلان
1ـ بازشناسی سیره و شخصیت جامع پیامبر اعظم(ص) در ابعاد مختلف
2ـ تبیین آموزه‌های پیامبر اعظم(ص) و تلاش در جهت انطباق رفتارهای فردی و اجتماعی با آنها
3ـ تقویت و تحکیم وحدت و اتحاد جهان اسلام و پرهیز از هرگونه تفرقه و اختلافات مذهبی در پرتو آموزه‌های نبوی
4ـ تقویت ایمان و عواطف و محبت مخاطبین از طریق تبیین سلوک فردی و اجتماعی پیامبر اعظم(ص)
5ـ نهادینه کردن ارزش‌های نبوی در جامعه و تحقق جامعه مدنی (مدینة‌النبی)
ب ـ اهداف عملیاتی
1ـ اولویت‌های پردازش ویژگی‌های پیامبر(ص) از دیدگاه مقام معظم رهبری
1ـ علم توأم با اخلاق
2ـ حکومت همراه با حکمت
3ـ عبادت همراه با خدمت به خلق
4ـ جهاد توأم با رحمت
5ـ عزت همراه با فروتنی
6ـ روز‌آمدی توأم با دور‌اندیشی
7ـ غرق شدن در یاد خدا همراه با پرداختن به صلاح و سلامت جسم (تعادل و توازن دنیا و آخرت)
8ـ صداقت با مردم در عین پیچیدگی سیاسی
9ـ نقش و جایگاه پیامبر(ص) در عرصه بین‌المللی (نقطه پیوند عقاید و عواطف همه مسلمانان)
10ـ حرکت در مسیر توسعه همراه با عدالت‌محوری
11ـ علم‌آموزی و تولید علم و فناوری
12ـ بشارت‌ها و انذارهای پیامبر(ص)
13ـ لزوم مجاهدت مردم در چارچوب آموزه‌های نبوی(ص) و پرهیز از توقف، تحجر و نومیدی
14ـ تبیین روش‌های استکبار: تهدید و ارعاب ـ تبلیغات جنگ روانی ـ دلسرد کردن مردم ـ ایجاد تفرقه و دودستگی ـ تحریک عصبیت‌ها و قومیت‌ها ـ القای احساس عدم امنیت در مردم ـ القای تردید نسبت به آینده ـ فشارهای فرسایشی برای خسته کردن مسئولان کشور و تقویت هوشیاری و بیداری ملت با روشنگری نسبت به این‌گونه روش‌ها
15ـ تحقق جامعه مدنی (مدینة‌النبی) با عزمی راسخ توسط مردم و دولت
16ـ مقاومت پیامبر اعظم(ص) در راه تحقق آرمان‌ها
2ـ موضوعات قابل پردازش
در زمینه موضوعاتی که در سال پیامبر اعظم علاوه بر محورهایی که از بیانات مقام معظم رهبری استفاده می‌شود، مطالب و عناوین مختلف و متنوعی را می‌توان مطرح نمود. در یک طبقه‌بندی کلی مجموعه این موضوعات را به دو دسته می‌توان تقسیم کرد.
1ـ رویکرد خاص نسبت به ساحت مقدس پیامبر اعظم
در ابعاد فردی و اجتماعی و تبیین سیره آن حضرت به عنوان اسوه حسنه و انسان کامل و تطبیق ارزش‌ها و آموزه‌های آن پیامبر رحمت در ساحت عملی و رفتار فردی و اجتماعی از باب «صلو کما رایتمونی اصلی» نماز را همانگونه که من می‌خوانم، بخوانید. طبیعی است این سخن قابل تعمیم به تمامی ابعاد و زوایای زندگی آن حضرت می‌باشد. که تا روز قیامت انسان‌ها و آموزه‌های آن حضرت در ساخت رفتار فردی و اجتماعی خود بوده و ضرورت دارد در این راه مجاهدت‌ها و تلاش‌های مستمر و دائمی به عمل آورند. پر واضح است از مجموعه معارف و تعالیم نورانی آن حضرت ارزش‌های اجتماعی و نظام‌سازی برای مسلمانانی که به قدرت سیاسی رسیده‌اند از اولویت اول برخوردار است، و تحقق جامعه مدنی (مدینة‌النبی) منوط به الهام‌گیری و الگو‌پذیری از تعالیم، ارزش‌ها و معارف والای پیامبر اعظم است نه بکارگیری الگوهای وارداتی غربی یا شرقی.
2ـ رویکرد عام نسبت به دین مبین اسلام
با تاکید بر قرآن و عترت که در این رابطه قرآن عنوان اعجاز جاویدان به شخصیت پیامبر اعظم برمی‌گردد و ضرورت دارد این کتاب آسمانی به عنوان کلام خدا که بر لسان مبارک پیامبر اعظم جاری شده و به انسان‌ها تا روز قیامت ابلاغ شده، بیش از پیش مورد شناسایی قرار گیرد و ابعاد پایان‌ناپذیر آن به تناسب مقتضیات زمان و مکان تبیین و در تمامی شئون فردی و اجتماعی عملیاتی گردد.
بنابراین شایسته است در سال پیامبر اعظم با اهتمام بیشتری به تقویت فرهنگ قرآنی در جامعه و نهادینه کردن ارزش‌های نورانی آن در سلوک فردی و اجتماعی افراد به ویژه مسئولین نظام بپردازیم تا خدای نکرده مشمول این گلایه پیامبر«ص» در قرآن کریم قرار نگیریم که فرمود: و قال‌الرسول یا رب ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجوراً(فرقان/30)
پیامبر(ص) فرمود: پروردگارا! قوم من قرآن را رها کرده‌اند.
و من‌الله التوفیق