سمیرا ضرغامی
مقدمه:
در اواخر دهه سوم قرن بیستم میلادی، دانشمندان در تلاش برای یافتن منبع جدیدی بودند تا جایگزین سوختهای فسیلی نمایند. در دهه 40 میلادی و با ساخت بمب اتمی که آمریکا آن را در ژاپن و در جریان جنگ جهانی دوم آزمایش کرد، سعی محققان همواره بر آن بود که سوخت اتمی را جایگزین سوختهای فسیلی نمایند. زیرا آنگونه که پیشبینی میشد تا پایان یافتن انرژیهای حاصله از سوخت فسیلی اندکی باقی مانده و به همین دلیل دانشمندان همواره به دنبال استفاده از دیگر انواع انرژی و بخصوص انرژی اتمی بودند.
در عین حال استفاده از انرژی باد و خورشید نیز مورد بررسی قرار گرفت ولی فراهم شدن سوخت زیاد از آنها در مدت زمان اندک میسر نبود. به همین دلیل کشورهایی مثل فرانسه و آلمان که نه دارای منابع عظیم زغالسنگ و نه نفت بودند تصمیم گرفتن تا انرژی اتمی را جایگزین انرژیهای رایج فسیلی نمایند. به همین دلیل هماکنون در کشورهای فرانسه و آلمان و البته آمریکا تعداد نیروگاههای اتمی بخصوص برای تامین انرژی و برق بیشتر از سایر کشورها است.
در عین حال کشورهای شرق اروپا نیز در اوایل دهه 50 میلادی به دلیل آن که تحت نفوذ شوروی سابق بودند اقدام به ساخت نیروگاه هستهای کردند، به طوری که در این کشورها و بخصوص در اکراین، لهستان، بلغارستان، رمانی و بلاروس قبل از فروپاشی نظام کمونیستی، تعداد نیروگاههای اتمی بسیار افزایش یافت.
اما در ابتدای امر چالشهای بسیاری برای ایجاد نیروآمیز با آن مخالف بودند ولی نمیتوانستند به مقابله با سیاستهای دولتهای اروپایی برآیند. در دهههای 70 و 80 میلادی در کشورهای اروپای غربی نیز علاقه به ایجاد نیروگاههای اتمی افزایش یافت و ساخت این نیروگاهها در کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا، انگلستان، و غیره آغاز شد.
در حال حاضر میتوانیم بگوییم نیروگاههای اتمی در 5 قاره جهان به دلیل تلاش برای بینیازی به سوختهای فسیلی وجود دارند و نمیتوان آن را محدود به کشور خاصی کرد. هماکنون و در آغاز هزاره سوم نیز بشر در تلاش است تا از دانش هستهای در تمامی موارد استفاده کند و در این راه ابداعات بسیاری انجام دهد یکی از کاربردهای انرژی هستهای برای تامین انرژی و تامین برق میباشد که تاثیر بسیاری در اقتصاد کشورها دارد. در عین حال از انرژی اتمی در بخش کشاورزی و اصلاح نباتات و پزشکی نیز استفاده میشود ولی همانطور که اشاره شد اولین کاربرد انرژی هستهای تامین برق است که طی سالهای گذشته با استقبال فزاینده کشورهای مختلف مواجه شده است.
در حال حاضر آمریکا بزرگترین کشور تولیدکننده برق از طریق انرژی هستهای است و پس از آن کشور فرانسه قرار دارد. در می سال 2001 میلادی میزان تولید برق از طریق نیروگاههای هستهای 62 میلیارد کیلو وات ساعت بود که در مقایسه با مدت مشابه در سال 2000 میلادی 1/0 درصد افزایش یافته بود. این در حالی بود که تنها از 9/84 درصد ظرفیت این نیروگاهها برای تولید برق استفاده شده بود. در 31 می سال 2001 میلادی، 104 مرکز تولید برق موثر کوچک در آمریکا وجود داشت که در مجموع میتوانستند طی 3 ماه تابستان نزدیک به 4/97 میلیون کیلو وات برق ایجاد کند. البته 3 مرکز از 104 مرکز به علت تعمیرات از رده خارج شده بودند. البته مراکز تولید برق هستهای بزرگی نیز در آمریکا وجود دارند که میتوانند بدون وقفه برق تولید کنند. این در حالی است که طی سالهای 2001 تا 2005 میلادی تعداد نیروگاههای تامین برق آمریکا به سرعت افزایش یافت و جرج بوش رئیسجمهور این کشور در اواخر سال 2005 میلادی صریحا اعلام کرد که آمریکا باید وابستگی خود را به نفت کاهش داده و انرژی مورد نیاز خود را از طریق انرژی هستهای تامین کند. اظهارات بوش در حالی صورت میگیرد که آمریکا بزرگترین مصرفکننده انرژی در سطح جهان است و علیرغم در اختیار داشتن منابع عظیم نفت، سالیانه میلیاردها دلار برای خرید نفت هزینه میکند.
اما کشور کانادا به مانند آمریکا از سوختهای هستهای استفاده بسیاری نمیکند. اگرچه در این کشور نیز نیروگاههای تامین برق زیادی وجود دارد ولی به مانند همسایه جنوبی خود نتوانسته است موفقیت زیادی در عرضه اکتشافات اتمی کسب کند. شاید این امر به دلیل دیدگاههای سیاستمداران این کشور و علاقهمندی آنها به استفاده از سوختهای فسیلی باشد.
به غیر از آمریکا و کانادا، کشور برزیل نیز دارای 2 نیروگاه تامین انرژی است که در منطقه آنگوا قرار دارند و 4 درصد برق کشور را تامین کرده و 13 هزار کیلو وات ساعت در سال برق تولید میکنند.
اما کشورهای اروپایی، دیدگاهها راجع به کاربردهای انرژی هستهای متفاوت است. فرانسه یکی از پیشروترین کشورها در زمینه تولید سوخت هستهای است. این کشور بیش از 200 مرکز تولید سوخت هستهای در نقاط مختلف ایجاد کرده است. در عین حال مقامات فرانسوی و بخصوص ژاک شیراک رئیسجمهوری فرانسه طی سالهای اخیر تمرکز ویژهای برای استفاده از سوخت هستهای داشتهاند. به طور کلی فرانسه در تلاش است تا طی 10 سال آینده تعداد نیروگاههای تامین انرژی هستهای خود را افزایش دهد.
انگلستان نیز یکی از کشورهای پیشرو در عرصه کاربرد انرژی هستهای میباشد و برای اولین بار در این کشور در دهه 50 میلادی ساخت نیروگاههای هستهای مطرح شد. گفته میشود مقامات انگلیسی نیز به مانند همتایان خود در سایر کشورهای جهان در تلاش هستند تا در عرصه فعالیتهای اتمی پیشرو باشند. این کشور دارای دهها نیروگاه اتمی است که هم زمان به اسکاتلند، و لزوم جمهوری ایرلند نیز برق هستهای صادر میکند.
دومین کشور اروپایی که در ایجاد نیروگاههای هستهای موفقیتهای زیادی را کسب کرده است، آلمان میباشد. اگرچه در دوره دولت قبلی و به دلیل حضور حزب سبزها در ساختار سیاسی این کشور مخالفتهای بسیاری با ایجاد نیروگاههای هستهای صورت گرفت ولی همواره و پس از اتحاد دو آلمان، تلاش مقامات آلمانی بر این راستا بوده که وابستگی خود را به نفت کاهش داده و از انرژی اتمی سود جوید. یکی از بزرگترین نیروگاههای این کشور در گرافن راینفلد است که وظیفه تامین برق نقاط مرکزی آلمان را برعهده دارد. با این وجود تنها 5 درصد از برق آلمان از طریق نیروگاههای اتمی تامین میشود.
اما در ایتالیا کاربردهای انرژی هستهای از دهه 70 میلادی به خصوص در بخش تولید برق شکل جدی به خود گرفت و طی سالهای 1987 تا 1993 تعداد نیروگاههای هستهای در این کشور افزایش یافت. البته سیاستهای دولت این کشور از آغاز هزاره سوم میلادی همواره بر آن بوده است که تامین برق از طریق نیروگاههای هستهای را افزایش دهد. شرکت ائیل اسپای ایتالیا در حال حاضر در دو کشور اسلواکی و فرانسه سرمایهگذاری زیادی کرده است تا برق مورد نیاز خود را از طریق نیروگاههای هستهای تامین کند. در سال 2005 میلادی وزیر محیط زیست ایتالیا اعلام کرد که طی 10 تا 15 سال آینده برق ایتالیا از طریق نیروگاههای هستهای تامین میشود.
بلژیک نیز یکی دیگر از کشورهای اروپایی است که در امر تامین برق از طریق ایجاد نیروگاههای هستهای تلاش زیادی نموده و سرمایهگذاری زیادی در این راه انجام داده است. با این وجود در حال حاضر 90 درصد از انرژی این کشور از طریق سوختهای فسیلی تامین میشود و تنها 9 درصد انرژی بلژیک از طریق انرژی هستهای تامین میشود. یک درصد باقیمانده نیز از طریق انرژیهای تجدیدپذیر تامین میشود. بخشی از برق هستهای این کشور نیز از سوی شرکتهای فرانسوی تامین میشود. البته برنامهریزیهایی برای افزایش تعداد نیروگاههای هستهای این کشور طی 25 سال آینده صورت گرفته است. در کشور هلند نیز استفاده از نیروگاههای هستهای در ابتدای دهه 70 میلادی آغاز شد ولی یکی از بزرگترین نیروگاههای هستهای این کشور با نام دوده وارد در سال 1997 تعطیل شد ولی مجددا در سال 2003 میلادی دولت هلند آن را بازگشایی کرد. در سال 2005 میلادی نیز سیاستگذاران هلندی برای حضور در عرصه رقابت جهانی رای به ایجاد نیروگاههای هستهای دادند تا منبع جدیدی برای تامین برق داشته باشند.
اما اولین نیروگاه هستهای در سوئد در سال 1980 میلادی ایجاد شد. این کشور نیز طی سالهای اخیر و به ویژه پس از سال 1997 میلادی همواره در تلاش بوده تا از انرژی هستهای در بخشهای مختلف به خصوص در عرصه تولید برق استفاده کند. در حال حاضر بزرگترین نیروگاه هستهای سوئد 4 راکتور دارد که در 10 کیلومتری جنوب شهر گوتهبرگ قرار دارد. این نیروگاه 24 میلیون کیلووات ساعت در سال که برابر با 21 درصد مصرف برق این کشور است، تولید میکند.
استفاده از انرژی هستهای در سال 1979 در کشور سوئیس به معرض همهپرسی گذاشته شد ولی اولین نیروگاه هستهای این کشور در سال 1990 میلادی تاسیس شد. در سال 2005 میلادی سوئیس دارای 5 نیروگاه هستهای بود که 40 درصد از برق این کشور را تامین میکنند.
اولین نیروگاه هستهای اسپانیا در سال 1983 میلادی ایجاد شد و این کشور نیز در تلاش است تا طی سالهای آینده تعداد نیروگاههای اتمی خود را افزایش دهد.
ایجاد نیروگاه هستهای در جمهوری ایرلند نیز برای اولین بار در سال 1968 میلادی پیشنهاد شد. ولی طی سالهای گذشته نیروگاههای هستهای در این کشور با مخالفت مردم مواجه شد. در حال حاضر این کشور برق خود را از طریق نیروگاههای هستهای وابسته به کشور انگلستان تامین میکند. کشور اسلونی نیز در سال 1997 میلادی اولین نیروگاه هستهای خود را ایجاد کرد. این کشور به دلیل اینکه در سال 1995 از فدراسیون یوگسلاوی سابق جدا شد. هنوز نتوانسته است گامی موثر برای ایجاد نیروگاههای هستهای بیشتر بردارد.
یونان نیز تنها یک رآکتور کوچک هستهای در مرکز تحقیقات فیزیک در منطقه دموکریتوس دارد و در حال حاضر هیچ تلاشی را برای تامین انرژی از طریق هستهای ننموده است.
اما کشورهای قاره اقیانوسیه هنوز دارای نیروگاه هستهای نیستند در دو کشور زلاندنو و استرالیا هنوز هیچ نیروگاه هستهای ساخته نشده است. ولی در حال حاضر سیاستمداران استرالیایی در تلاش هستند تا زمینه را برای ساخت نیروگاههای هستهای فراهم کنند.
اما در قاره آسیا کشورهایی مانند کره جنوبی، کره شمالی و ایران اقدام به ساخت نیروگاههای هستهای نمودهاند. هماکنون در کره جنوبی 18 رآکتور اتمی فعال وجود دارد و دو نیروگاه دیگر نیز در دست احداث است.
در کره شمالی نیز 4 نیروگاه اتمی بزرگ وجود دارند که وظیفه برقرسانی را برعهده گرفتهاند. این کشور در زمینه ایجاد انرژی اتمی از کشورهای پیشرو در آسیا بوده است. البته باید از کشورهای پاکستان و هند نیز در عرصه کاربرد انرژی هستهای نام برد.
در قاره آفریقا نیز فقط کشور آفریقای جنوبی نیروگاههای اتمی است. البته در اینجا باید از نیروگاههای هستهای روسیه، لهستان، بلغارستان، اکراین و اسلواکی نیز نام برد. تمامی این کشورها عضو بلوک شرق بوده و تلاشهای زیادی را در عرصه تامین انرژی انجام دادهاند.
نتیجه:
با وجود اینکه مخالفان استفاده از انرژی اتمی عقیده دارند که کاربرد این انرژی به نفع انسان نیست ولی به طور کلی منافع آن بسیار بیشتر از ضررهای آنست.
در سال 1986 و پس از انفجار نیروگاه هستهای چرئوبیل در کشور اکراین، مخالفان استفاده از انرژی هستهای 2 چالش را مطرح کردند. احتمال نشت مواد رادیو اکتیویته از نیروگاههای هستهای و کاربرد نظامی آن که خوشبختانه در خصوص این دو مورد باید گفت به غیر از حادثه چرئوبیل که به اعتقاد کارشناسان تنها بر اثر یک تصادف به وقوع پیوسته است هیچ نیروگاه اتمی دیگر ضایعات در بر نداشته است و سرمایهگذاری برای ایجاد نیروگاههای اتمی هیچ ضرری در بر نخواهد داشت. دوم آنکه به غیر از قدرتهای بزرگ هیچ کشوری توان ساخت بمب اتمی و استفاده از این سلاح را ندارد و انتشار تبلیغات در این مورد بیاساس است.
در حال حاضر کاربرد انرژی هستهای در نیروگاهها به عنوان یک راه اقتصادی و ارزان قیمت در برابر سایر سوختها به کار گرفته میشود.
به عبارت دیگر سوخت اتمی بسیار باصرفهتر و ارزانتر از کاربرد سوختهای فسیلی است و به احتمال قوی در هزاره چهارم میلادی، تامین انرژی در اکثر کشورهای جهان از طریق ایجاد نیروگاههای اتمی صورت میگیرد.
نکته دیگر آن که طرفداران کاربرد انرژی هستهای در صنایع و نیروگاهها عقیده دارند که در نیروگاههای هستهای خطر جانی کمتری متوجه کارگران میشود.
در عین حال از سوخت اتمی به عنوان سوخت پاک نام برده میشود و این سوخت در مقایسه با سوختهای فسیلی گازهای گلخانهای به اتمسفر زمین انتشار نمیدهد.
با این حال بسیاری از کارشناسان معتقدند که زمینه برای ساخت نیروگاههای هستهای بیشتر که دارای ضریب امنیت بالایی باشند باید از سوی کشورهای مختلف در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به کاهش ذخایر نفتی و گاز و حتی معادن زغالسنگ کاربرد انرژی هستهای هر روز با اهمیتتر میشود و در این میان کشورهایی که آزمایشهای موثری انجام دادهاند از سایر کشورها برتری قابل ملاحظهای دارند.