بصیرت؛ چرا و چگونه؟

مهم‌ترین مخاطبان در تاکید رهبر انقلا‌ب بر موضوع بصیرت طی 20‌سال گذشته عبارتند از : حاکمان، علما، نهادهایی همچون بسیج، نخبگان، جوانان و دانشجویان؛ ایشان حاکمان را به برخورداری از بصیرت دینی و علما را به برخورداری از بصیرت و علم به زمان توصیه کرده‌اند. ایشان که معتقدند پایه شکل‌گیری بسیج، بصیرت بوده است، همواره از بسیجیان خواسته‌اند به افزایش روزافزون بصیرت خود بپردازند. برخورد با بصیرت در برابر حوادث نیز توصیه ایشان به نخبگان است که طی آن متذکر شده‌اند نخبگان موظف به ایجاد بصیرت در خود و دیگران هستند.
رهبر معظم انقلاب همچنین بصیرت در نسل جوان را از ارکان تضمین‌کننده آینده این نسل و کشور دانسته و کسب بصیرت را از مهم‌ترین نیازهای نسل جوان می‌دانند. در همین خصوص ایشان عمقبخشی به بصیرت دانش‌آموزان را از وظایف انجمن‌های اسلامی خوانده و بر لزوم حرکت جنبش دانشجویی براساس بصیرت تاکید کرده‌اند. از نگاه ایشان، حاکمیت فضای قرآنی در جامعه، روشنگری نخبگان هنگام فتنه و تقویت قدرت تحلیل سیاسی از عوامل بصیرت بخش هستند. حال آن‌که ضعف قدرت تحلیل و ضعف برخی علما از آفات بی‌بصیرتی به شمار می‌روند. آن‌گونه که از مواضع رهبر معظم انقلاب برمی‌آید، معیارهای بصیرت عبارتند از: توجه به نوع واکنش دشمن اعم از ذوق‌زدگی یا خشم و شناخت دقیق دشمنان قسم‌خورده اعم از استکبار و صهیونیسم.
بصیرت از منظر رهبری در گذر زمان
آیت‌الله خامنه‌ای نخستین بار در تیرماه سال 68 در دیدار و بیعت مدرسان، فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد بر لزوم برخورداری علما از بصیرت و علم به زمان اشاره کرده و بی‌بصیرتی علما را عامل بروز مشکلات بزرگ در طول تاریخ تشیع دانستند.
یک‌سال بعد (24 مرداد سال 69)‌ ایشان در دیداری با اقشار مختلف مردم از بصیرت و کشف ترفندهای دشمن سخن گفته و تاکید کردند راه نجات کشورهای اسلامی از زورگویی، اشغال و سلطه‌گری استکبار جهانی بازگشت به اسلام ناب محمدی(ص)‌ و بصیرت کامل نسبت به دشمن واقعی است.
آبان ماه همان سال در دیداری که مسوولان و کارگزاران نظام با ایشان داشتند و حجت‌الاسلام مرحوم حاج احمد خمینی نیز در آن حضور داشت، رهبری انقلاب در سخنانی از عمق بصیرت در وجود امام یاد کرده و گفتند: «خیلی از چیزهایی که ماها حتی گاهی با دقت نمی‌دیدیم، او آنها را در نگاه عادی مشاهده می‌کرد.»
ایشان در مراسم اختتامیه چهارمین مجمع بزرگ فرماندهان و مسوولان دفاتر نمایندگی ولی‌فقیه در سپاه که در 27/6/70 برگزار شد هم از ضرورت بصیرت در دوران ممزوج شدن حق و باطل سخن گفته و یادآور شدند که فقدان تحلیل سیاسی، نقطه ضعف اصلی مردم در دوران حکومت امام علی (ع)‌ بوده است.
رهبر معظم انقلاب در آن سخنرانی با بیان این که هنوز صفوف روشن است و خیلی از اصول و حقایق واضح و نمایان است، خطاب به مخاطبان متذکر شدند: «اما مطمئن نباشید که همیشه این‌گونه خواهد بود. شما باید آگاه باشید. شما باید چشم بصیرت داشته باشید. شما باید بدانید بازویتان در اختیار خداست یا نه. این بصیرت می‌خواهد، این را دست‌کم نگیرید.»
در سال 71 نیز همچنان مخاطبان رهبری انقلاب در توجه به بصیرت فرماندهان بودند. به عبارت دیگر، ایشان پس از مخاطب قرار دادن کارگزاران نظام در سال 69، از سال 70 مخاطبان این پیام خود را فرماندهان و نظامیان در سطوح مختلف قرار دادند. این مخاطبان در سال 70، سپاهیان بودند، ولی در سال 71 بسیجیان مخاطب قرار گرفتند. ایشان سال 71 در 2 مقطع دیدار با فرماندهان گردان‌های عاشورای بسیج سراسر کشور (در 22 تیرماه این سال)‌ بصیرت را مهم‌ترین امر در دفاع از دین خوانده و در دیدار با فرماندهان بسیج سراسر کشور (در 27 آبان‌ماه)‌ با اشاره به بصیرت و آگاهی در پایه شکل‌گیری بسیج از لزوم بصیرت در شناخت برنامه‌های دشمن سخن گفته و بسیجیان را به افزایش روزافزون بصیرت خود تشویق کردند. ایشان در این سخنرانی از فرماندهان بسیج خواستند بصیر باشند و ترفندهای دشمن را شناسایی کنند و ببینند دشمن چطور می‌خواهد جمهوری اسلامی را در سطح جهان بد معرفی کند یا به شکل‌های غلط معرفی کند، البته که موفق نمی‌شود.
رهبر معظم انقلاب همچنین در مراسم هفتمین سالگرد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در خردادماه 75، به وجود حد اعلای بصیرت در امام حسین (ع)‌ اشاره کرده و از دنباله‌روی امام خمینی از امام حسین (ع)‌ در بصیرت و قدرت نفس سخن گفتند و تاکید کردند که عظمت روحی و بصیرت حاکم بر وجود امام خمینی، عامل استقامت و ادامه مبارزه با رژیم ستمشاهی بوده است.
20 روز بعد در مراسم صبحگاه لشکر 27 محمد رسول‌‌الله(ص)‌ در 23 خرداد سال 75، ایشان کسانی را که از روی بصیرت کار نمی‌کنند در زمره عوام خوانده و افزودند: «بنابراین برای عوام نبودن باید هر کاری که انجام می‌شود براساس بصیرت باشد.»
ایشان همچنین در دیداری که نیروهای بسیجی و سپاهی در پادگان لشکر هفت ولی‌عصر با ایشان در 25 اسفند سال 75 داشتند، می‌گفتند: «کسی که پرچم هدایت اسلامی را به دوش می‌کشد باید از بصیرت دینی و استقامت ایمانی برخوردار باشد.»
دیدار مسوولان دستگاه قضایی در کشور در سالروز تشکیل این قوه (7 تیرماه)‌ در سال بعد هم فرصتی بود تا ایشان تاکید کنند: «اگر دستگاه قضایی از قوت بصیرت و قدرت قبض و بسط لازم برخوردار نباشد، حرکت اساسی، مهم و عمده سازندگی در کشور که یک پدیده با ارزش است به نتایج سویی منتهی خواهد شد و در نتیجه آن، طبقه جدیدی از انسان‌های برخوردار از ثروت‌های بادآورده و دارای امکانات فراوان به وجود می‌آید که به هیچ حدی از حدود شرع و قانون پایبند نخواهد بود.»
در سال 77 شاهد رویکرد جدیدی از سوی مقام معظم‌ رهبری در تعیین مخاطبان برای تشریح ابعاد بصیرت و توجه به آن هستیم. ایشان در آن سال، دیدارهای متعددی با دانشجویان و جوانان داشتند که طی آن بارها به این مساله و اهمیت آن اشاره کردند.
ازجمله آن که در پیامی که به مناسبت دومین کنگره جامعه اسلامی دانشجویان در 9/7/77 صادر کردند، آنها را به داشتن بصیرت لازم و دید نافذ برای شناخت دشمن و روش‌های کینه ورزانه‌اش برای خود و عموم دانشجویان توصیه و تاکید کردند که فتنه‌گری‌ها و فتنه‌گرها را بخصوص در محیط دانشجویی شناسایی و خنثی کرده و اختلافات درون سازمانی و برون سازمانی را به حداقل برسانند.
آیت‌الله خامنه‌ای سپس در دیداری که گروه کثیری از دانشجویان و دانش‌آموزان به مناسبت سیزدهم آبان‌ماه در 12/8/77 با ایشان داشتند به تشریح ابعاد بصیرت امام علی پرداخته و از امکان تقلید از امام علی‌(ع)‌ در دو صفت «بصیرت» و «صبر» سخن گفتند. ایشان در آن سخنرانی تمام مشکلات افراد و جوامع بشری را در فقدان بصیرت یا صبر ریشه‌یابی کرده و فرمودند: «امروز هم در دنیا کسانی که در راس قدرت‌های سیاسی زورگو و مداخله‌گر، یا در راس کمپانی‌های اقتصادی، یا در راس دستگاه‌های سرطان‌گونه تبلیغاتی و شبکه‌های عظیم سودجوی تبلیغات قرار گرفته‌اند، از طریق یکی از این دو خصوصیت بر ملت‌ها حاکم می‌رانند و زورگویی می‌کنند. یا سعی می‌کنند ملت‌ها را در غفلت نگه دارند و بصیرت آنها را بگیرند اگر هم نتوانند به کلی از آنها بصیرت را سلب کنند، در یک مورد که یک مساله خاص برایشان مهم است، سعی می‌کنند بیداری ملت‌ها و بصیرت انسان‌ها را در آن جامعه سلب نمایند یا آنها را دچار بی‌صبری کنند.»
جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر سال 77 (روز انقلاب اسلامی و جوانان)‌ نیز بزنگاه دیگری بود تا رهبر انقلاب به آنها یادآور شوند که «بصیرت نسل‌ جوان، یکی از 3 رکن اساسی در تضمین آینده خودشان و کشور است.» ایشان در آن دیدار به جوانان سفارش کردند که اولا احساس مسوولیت کنند و واقعا خودشان را مسوول بدانند و بخواهند زندگی را با پای خودشان پیش ببرند. مثل پر کاهی در امواج حوادث نباشند. ثانیا با ایمان حرکت کنند. چون ایمان نقش بسیار مهمی در پیشرفت در همه میدان‌ها و پیروزی بر همه موانع دارد. ثالثا بصیرت و آگاهی داشته باشند. چرا که اگر جوانان این 3 خصوصیت را در خودشان تامین کنند، می‌توانند در همه زمینه‌ها موفقیت خودشان را تضمین کنند. رهبری انقلاب در دیدار کارگزاران، مدیران و روحانیون کاروان‌ها و اعضای ستاد حج در بهمن ماه همان سال نیز تاکید کردند: «حج برای عبادت، معنویت و بصیرت مسلمانان و نیز برای ابلاغ پیام معنوی و سیاسی اسلام است.»
با گذشت 2 سال از آن تاریخ، رهبر معظم انقلاب، همچنان در دیدارهای جداگانه‌ای به تشریح ابعاد بصیرت پرداختند. نخست در دیدار جمع زیادی از اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان در 8/12/80 که مهم‌ترین نیاز نسل جوان کشور را عمق بخشیدن به ایمان، بصیرت و معرفت خود دانسته و گفتند: «یکی از وظایف انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان حراست از این ثروت و عمق بخشیدن مستمر به آگاهی و بصیرت دانش‌آموزان در مورد مسائل کشور و جهان براساس دیدگاه‌های متکی بر معرفت اسلامی است.»
سال بعد برای دومین بار رهبری انقلاب در جمع معاونان و کارکنان قوه قضاییه در آستانه روز هفتم تیرماه 81 تاکید کردند که تامین حقوق ملت در گرو آن است که قوه قضاییه بتواند کار خود را با قوت، شجاعت و بصیرت انجام دهد، چرا که اگر دستگاه قضایی به دانش، بصیرت، پاکی و طهارت در عمده‌ترین ارکان خود متکی باشد، همان مقصودی را که به دنبال آن است، به میزان زیادی تامین خواهد شد.
ایشان در سال 82 در دیدار با قاریان ممتاز و حافظان قرآن به اهمیت بصیرت اشاره کرده و فضای قرآنی در جامعه را عامل بصیرت بخشیدن به جامعه خواندند.
رهبری انقلاب در دیدار اعضای مجمع عمومی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاه‌های کشور در 25 /1/84 بار دیگر به موضوع بصیرت و حرکت جنبش دانشجویی براساس آن اشاره کرده و تاکید نمودند که بصیرت، ابزارشناخت هدف و منحرف نشدن از راه است.
ایشان به دانشجویان تاکید کردند که برای شناخت هدف و منحرف نشدن از راه، به بصیرت و هوشیاری و برای حرکت خستگی ناپذیر و مداوم در راه تحقق هدف، به احساس مسوولیت نیاز دارید و باید با درک‌ جایگاه ایران به عنوان پیشاهنگ مبارزه و پایداری در مقابل استکبار شیطانی، همواره برنامه‌ها و حرکات دشمنان را تحت مراقبت داشته باشید.
معظم له همچنین در خطبه‌های نماز عید سعید فطر در سال 85 طی سخنانی به اهمیت انتخابات با بصیرت و استحکام مجلس خبرگان اشاره کردند.
رهبر معظم انقلا‌ب در آن سخنرانی فرمودند: «اهمیت انتخابات خبرگان در این است که با این انتخابات،‌مردم افراد خبره مورد اعتماد خودشان را انتخاب می‌کنند تا اینها آماده به کار باشند و برای لحظه حساس فقدان رهبری در کشور این مجموعه مورد اعتماد ملت باید با بصیرت کامل، رهبری را که قادر به ادای تکالیف رهبری می‌دانند، انتخاب کنند و به مردم معرفی کنند.»
توصیه رهبری انقلاب در آن زمان به مردم این بود که با شور تمام و با بصیرت کامل در انتخابات شرکت کنند و افراد مورد اعتمادشان را به مجلس خبرگان بفرستند تا این مجلس همواره با همان استحکام و اقتداری که قانون برای‌ آن معین کرده است، بماند و آینده کشور تضمین شود. ایشان در مراسم سالگرد ارتحال بنیانگذار انقلاب در سال 86 نیز تاکید کردند ایستادگی از سر بصیرت، تنها راه دستیابی یک ملت به حقوق خود است.
سفر ایشان در دی ماه آن سال به یزد فرصت دوباره‌ای شد تا در اجتماع بزرگ مردم یزد و در راه بازگشت در دیدار اقشار مختلف مردم قم، بار دیگر براهمیت موضوع بصیرت تاکید شود. بویژه آن که در آن دوران فضای سیاسی و اجتماعی کشور آبستن انتخابات مجلس هشتم شورای اسلامی نیز بود.
رهبری انقلاب در جمع مردم یزد در 12/10/86 از مردم خواستند با بصیرت از میان نامزدها نماینده‌ای اصلح از لحاظ ایمان، اخلاص، امانت، دینداری و آماده برای حضور در میدان‌های انقلاب را برگزینند تا مجلس که مورد نیاز جامعه کنونی‌ماست تشکیل شود. همچنین ایشان در جمع مردم قم در 19 دی همان سال با بیان این که وقت صبر و بصر است، افزودند: «ملت ایران وقت انتخابات که می‌رسد، احتیاج به بصیرت دارد تا نگاه کند و ببیند که دشمن چه موضعی در قبال این حرکت عظیم مردمی گرفته است. ملت باید حواس خود را جمع کند و تصمیم درست بگیرد.»
رهبری انقلاب در سال 87 هم پس از یک سخنرانی عمومی در باب بصیرت در نماز جمعه تهران بار دیگر در جمع تشکل‌های دانشجویی به این موضوع پرداختند. ایشان در خطبه‌های نماز جمعه تهران در 29/6/87 بصیرت را عامل واکنش مناسب مردم به تبلیغات هسته‌ای دشمن خوانده و فرمودند: «وقتی دشمن تبلیغات خود را درباره مساله هسته‌ای تشدید کرد، مردم انصافا بهترین واکنش‌ها را نشان دادند که این هوشیاری، استقامت و بصیرت قابل تجلیل است.»
مقام معظم رهبری سپس در آستانه روز 13 آبان در دیداری که جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان و تشکل‌های مختلف دانشگاهی با ایشان داشتند، با تاکید براین که باید خودتان را از لحاظ علمی، ایمان و تقوا بسازید، خطاب به آنها گفتند: «بصیرت خودتان را زیاد کنید و آگاهی خودتان را نسبت به امروز و دیروز و فردا افزایش بدهید. 12-10 سال دیگر، همه شما و نظائر شما، جوانان تحصیلکرده‌ای هستند که وارد میدان عرصه زندگی ملت ایران خواهند شد و مسوولیت‌هایی خواهند داشت. روسای جمهور آینده، وزرای آینده، مدیران و برجستگان گوناگون بخش‌های مختلف آینده . آن کسانی که طراحند، برنامه‌ریزند، متفکرند، تئوریسین اداره کشور هستند از میان شماها پدید می‌آیند و از میان شماها برمی‌خیزند. این مدیران و برنامه‌ریزان هم باید عالم باشند و هم به معنی حقیقی کلمه باید متدین، پاکدامن و بصیر باشند.»
ایشان همچنین در دیدار هزاران نفر از دانشجویان دانشگاه علم وصنعت در 24/9/87 ، صبر و بصیرت در ملت را 2 عامل اصلی پیروزی انقلاب خواندند.
ایشان در سال جاری نیز در 3 مقطع به تبیین اهمیت بصیرت پرداختند. نخست در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولی امر در پنجم مردادماه، آنها را به داشتن بصیرت توصیه کرده و یادآور شدند: «بلاهایی که برملت‌ها وارد می‌شود، در بسیاری از موارد براثر بی‌بصیرتی است. اگر چه از نخبگان انتظار می‌رود کمتر خطا کنند، اما گاهی خطاهایشان اگر از نظر کمی، بیشتر نباشد، از نظر کیفی بیشتر از خطاهای عامه مردم است و این از بی‌بصیرتی است.»
مقام معظم رهبری در آن دیدار هشدار دادند: «در عرصه سیاسی هم اگر بصیرت نباشد و دوست و دشمن را نشناسند، یک وقت آتش توپخانه تبلیغات و گفت و شنود و عمل به طرف قسمتی است که آنجا دوستان مجتمعند نه دشمن. لذا بصیرت و تبیین لازم است. نقش نخبگان و خواص هم این است که این بصیرت را نه فقط در خودشان،‌ بلکه در دیگران هم به وجود آورند.»
ایشان سپس در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری در دوم مهر ماه سال جاری براهمیت بصیرت برای تغییر رفتارها سخن گفته و از نقش نخبگان با بصیرت و روشنگر یاد کردند.
رهبری انقلاب در این سخنرانی با اشاره به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم فرمودند: «آنچه انسان از نخبگان جامعه و جریانات و گروه‌های سیاسی انتظار دارد، این است که با این حوادث و با این خطوط دشمن با بصیرت مواجه شوند. اگر بصیرت و عزم مقابله وجود داشت، خیلی از رفتارهای ما ممکن است تغییر پیدا کند. آن وقت وضعیت بهتر خواهد بود. بعضی از کارها از روی بی‌بصیرتی است.»
به گفته ایشان، گاهی سکوت کردن، کنار کشیدن و حرف نزدن، خودش کمک به فتنه است. در فتنه همه باید روشنگری کنند و همه باید بصیرت داشته باشند.
رهبری انقلاب در دیدار عمومی مردم چالوس و نوشهر در 15 مهر ماه سال جاری نیز اظهار داشتند: «وقتی بصیرت باشد، غبارآلودگی فتنه نمی‌تواند ملت را گمراه کند و آنها را به اشتباه بیندازد. اگر بصیرت نباشد، انسان ولو با نیت خوب، گاهی در راه بد قدم می‌گذارد.»
عرصه‌های نیاز به بصیرت
اگرچه برخورداری از بصیرت در تمام عرصه‌های زندگی الزامی است، اما در برخی عرصه‌ها ضروری به نظر می‌رسد. به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب از لزوم بصیرت در شناخت دشمن و ترفندهایش سخن گفته و یادآور شده‌اند که در دوران ممزوج شدن حق و باطل باید مراقب بود که حق و باطل مشتبه نشوند و انجام هر حرکت عمومی در وضعیت کنونی جهان براساس بصیرت باشد.
از نگاه ایشان حرکت در جهان پیچیده امروز تنها با بصیرت امکان‌پذیر است، چراکه ملت‌ها تنها با بصیرت می‌توانند به حقوق خود دست یابند. شناخت موانع راه، شناخت راه‌های جلوگیری از موانع و شناخت راه برای برداشتن موانع نیز تنها با بصیرت میسر خواهد بود. به همین دلیل است که رهبری انقلاب به بصیرت یافتن در هدف و وسیله به منظور تغییر رفتارها تاکید دارند.
انتخابات، روشن کردن مرزهای خودی از دشمن و دفاع از دین، بزنگاه‌هایی هستند که از منظر رهبری بیش از هر زمان دیگری نیاز به بصیرت دارند؛ البته ایشان انتخاب رهبر از سوی مجلس خبرگان رهبری، احقاق حقوق مردم در دستگاه قضایی و مناسک حج را نیز از این دست بزنگاه‌ها می‌دانند.
آنچنان‌که پیروزی انقلاب اسلامی ایران از جمله ثمرات حاصل از بصیرت بوده، انتخاب نامزدهای اصلح از سوی مردم در هر انتخاباتی اعم از ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان و ... نیز تداوم‌بخش این راه بوده است. به همین دلیل است که همواره رهبری انقلاب، مردم را به برخورداری از بصیرت در این انتخاب‌ها توصیه می‌کنند. ایشان فرمودند: «ملت ایران وقت انتخابات که می‌رسد، احتیاج به بصیرت دارد. نگاه کند ببیند دشمن چه موضعی در قبال این حرکت عظیم مردمی گرفته است. مردم باید حواس خود را جمع کنند تا درست تصمیم بگیرند.»
واکنش مناسب مردم به تبلیغات هسته‌ای و شکست دادن دشمن در تضعیف قوا و رابطه ملت با مسوولان نیز از دیگر ثمرات حاصل از بصیرت است که رهبر معظم انقلاب در طول سخنرانی‌هایشان بارها بر آن تاکید کرده‌اند.