ایران‌هراسی به سبک هالیوود

جایگاه شاهزاده ایرانی
فیلم های هالیوودی درباره ایران را می توان به دو دسته تقسیم کرد؛ دسته اول آثاری با موضوعات معاصر هستند. موضوعاتی مثل وضعیت جامعه ایران (سنگسار ثریا)، نقش ایران در تروریسم جهانی (سیریانا)، مهاجرین ایرانی در آمریکا (مریم و خانه ای از شن و مه) جزو این گروه هستند. اما گروه دوم فیلم هایی درباره تاریخ و گذشته ایران هستند. فیلم های اسکندر، شبی با پادشاه و 300 جزو این گروه قرار می گیرند.
جدیدترین فیلم هالیوود درباره ایران نیز جزو آثار گذشته گرا یا تاریخی است. البته این تقسیم بندی به معنای متفاوت بودن رویه این فیلم ها نیست. بلکه همه آن ها در راستای سیاست ایران هراسی آمریکا قرار می گیرند و در قالب های مختلف، مکمل هم هستند. مهم ترین حکمی که می توان درباره فیلم های تاریخی صادر کرد این است که این آثار در واقع درباره امروز هستند. اما برای پرهیز از مستقیم گویی و معادل سازی ذهنی هنرمندان به سراغ موضوعات تاریخی می روند. مثلاً تصویر متوحشی که در فیلم های اسکندر و 300 از ایران ارائه می شود، در واقع ترجمانی از ادعای تروریست بودن کشورمان از سوی آن فیلم هاست. اما «شاهزاده ایرانی» چه می گوید؟
تاریخ‌سازی هالیوودی
شاهزاده ایرانی یک فیلم اکشن تاریخی محسوب می شود که با الهام از یک مجموعه بازی رایانه ای با همین نام تولید شده است. اما داستان آن قابل تطبیق با هیچ یک از بخش های تاریخ ایران نیست. اتفاقات و ماجرا های فیلم کاملاً تخیلی اند و شخصیت ها نیز آمیخته ای از نمونه های ذکر شده در کتاب های ادبی و تاریخی مختلف هستند. تولید این فیلم حدود 200 میلیون دلار هزینه در پی داشته است که رقم بسیار سنگینی محسوب می شود. با این حال چندان مورد توجه جهانیان قرار نگرفته و تا زمان نگارش این نوشتار 80 میلیون دلار بیشتر نفروخته است. ضمن این که این اتفاق سوالی را در اذهان ایجاد می کند که چرا سینمای آمریکا چنین هزینه سنگینی برای ساخت یک فیلم درباره تاریخ و فرهنگ ایران می پردازد؟ ابتدا باید داستان این فیلم را مرور کرد.
داستان فیلم به این ترتیب است که مردم شهر «الموت» با مدیریت شاهدختی به نام تامینا «تهمینه» به خوبی و خوشی در حال گذران زندگی هستند که سپاه ایران اقدام به تهاجم و تصرف آن شهر می کند. در این شهر یک خنجر جادویی پنهان است که هم قابلیت آن را دارد تا تاریخ را به عقب بازگرداند و هم این که با ایجاد توفان شن جهان را نابود کند. پس از مرگ شاهنشاه، فرزند او «دستان» که به رغم بی گناهی متهم به قتل پدر است، با به دست آوردن خنجر از آن شهر می گریزد. اما به زودی خنجر به دست فرد دیگری به نام «نظام» می افتد. نظام، برادر پادشاه مقتول ایران، عامل اصلی تصرف الموت و قاتل شاه است. «دستان» که پیش از این به «نظام» اعتماد داشت از این به بعد با «تهمینه» متحد می شود تا خنجر را پس بگیرند. نظام نیز با نیرو های اهریمنی خودش تلاش می کند تا آن دو را ترور کند. در پایان و در زمانی که نظام قصد دارد با ایجاد توفان شن دنیا را نابود کند، دستان با او درگیر می شود و شکستش می دهد.
نمادشناسی سیاسی
با نگاهی سطحی و سرسری، می توان فیلم «شاهزاده ایرانی» را، اثری صرفاً سرگرم کننده دانست. اما با نمادشناسی می توان به لایه های زیرین و ایدئولوژیک این فیلم پی برد.
نخستین پیام این فیلم، ستیزه جو و سلطه طلب بودن ایرانیان است. نبرد و تهاجم بر سراسر فیلم سایه افکنده و ساختار اکشن فیلم القاگر خشونت طلبی و خطرناک بودن ایرانیان است. البته نگاه فیلم به این درگیری ها خنثی و بی طرفانه نیست. مطابق رسم معمول در فیلم های هالیوودی، باز هم آدم ها و نیرو های داستان به دو دسته خیر و شر تقسیم شده اند. قطب مثبت فیلم «دستان» و قطب منفی «نظام» است. ایفاگر نقش دستان که قهرمان فیلم محسوب می شود «جیت جیلنهال» است. او به عنوان یک یهودی آمریکایی شناخته می شود و این مسئله نمی تواند در انتخاب او برای ایفای این نقش بی تأثیر باشد. نحوه شخصیت پردازی او بسیار هوشمندانه صورت گرفته؛ او یک سفیدپوست رنگین چشم با موهایی نسبتاً روشن است (مشخصه اصلی آنگلوساکسون ها) همچنین روحیه ای رمانتیک دارد و با تهمینه رابطه ای عاشقانه پیدا می کند. در واقع، دستان در این فیلم نماینده غرب به حساب می آید. ضمن این که او در پایان، جهان را نجات می دهد. این که یک «شاهزاده ایرانی» با ظاهری غربی دنیا را حفظ می کند، تأمل برانگیز است. چرا یک آهنگر یا یک دهقان و یا یک روحانی این کار را نمی کند ؟ در مقابل، کاراکتر نظام، می تواند نمادی از نظام اسلامی باشد. او دارای قدرت نظامی است، بنا بر تعبیر بوش، در پی ایجاد حکومت اهریمنی بر جهان است (ایران ؛ محور شرارت) و برای نیل به اهدافش از روش های تروریستی استفاده می کند.
از همه این ها مهم تر، وجود یک سلاح به عنوان تهدید جهان در این فیلم است. خنجر جادویی در فیلم «شاهزاده ایرانی» نمادی از توانایی هسته ای و نظامی ایران محسوب می شود. قابلیتی که به زعم این فیلم هالیوودی اگر به دست «نظام» که نماد جمهوری اسلامی است بیفتد جهان را به نابودی خواهد کشاند. بنابراین فردی چون دستان (نماینده غرب) باید در مقابل او بایستد تا چنین اتفاقی نیفتد.
اشاره فیلم به توفان شن هم کنایه آمیز است. معلوم است که آمریکایی ها توفان شن طبس را به خوبی در خاطر دارند.
اما نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، تحریف تاریخ ایران در این فیلم است. اگر یادمان باشد هالیوودی ها در دو فیلم تاریخی دیگر خود درباره ایران نیز تحریفات بسیاری را مرتکب شده بودند. در «شاهزاده ایرانی» هم با این که ارجاع فیلم به دوره قبل از اسلام است، اصرار شدیدی بر عربی نشان دادن ایران دیده می شود. همچنین در آن زمان اصلاً شهر الموت هنوز ساخته نشده بود. اما آیا روایت اشتباه تاریخ ایران در این فیلم ها سهوی است؟ چرا تولیدکنندگان این فیلم ها از کارشناس تاریخ استفاده نمی کنند تا به تحریف تاریخ متهم نشوند؟
تحریف تاریخ ایران در هالیوود را می توان دارای این هدف دانست که آنها با این کار می خواهند هویت ایرانی را مخدوش کنند و تصویری باب میل خود را از ایرانیان به جهانیان ارائه کنند. هرچند این تصویرسازی انتقادات بسیاری را بر می انگیزد. اما به هر حال این تصاویر، بیشتر از آن واکنش ها مورد توجه قرار می گیرند.
با این تفاسیر، «شاهزاده ایرانی» نیز در قلمرو سایر فیلم های ساخته شده بر ضد ایران قرار می گیرد و هدف این فیلم هم، در راستای القای سیاست ایران هراسی است.