* لطفاً مختصری از فعالیتهای خودتان را توضیح دهید.
** منیژه آرمین: بنده در زمینههای مختلف هنری فعالیت داشتهام از جمله حدود 25 سال است که در زمینه قصه و رمان و 27 سال در عرصه نقاشی و سفال فعالیت داشتهام که در این راستا حدود بیش از 30 نمایشگاه انفرادی و گروهی در تهران و شهرهای مختلف و دو نمایشگاه خصوصی در خارج از کشور برگزار کردهام. در کار سفال به قالب سنتی روی نیاوردهام بلکه بیشتر به دنبال هویت انسانی و ایرانی مسأله بودهام، یعنی از سفال برای نشان دادن تفکر پر رمز و راز ایرانی استفاده میکنم و مضامین عرفانی، فلسفی و مذهبی و نیز پرداختن به نقوش اصیل ایرانی انگیزه بسیاری از کارهایم است. در کار نوشتن و سفال، دو حس متفاوت دارم، وقتی مینویسم، دور و برم پر از آدم است. حرفها و همهمههایشان را میشنوم آدمهایی که گاه به من اعتراض میکنند و سهم بیشتری میخواهند و زمانی خود را پنهان میکنند و شخصیتشان را بروز نمیدهند، اما وقتی با گل کار میکنم گویی سر به بیابان گذاشتهام، زیر پایم خاک است و بالای سرم آسمان آبی و حرکتی دارم در سکوت و آرامش و در واقع خداوند برای من تقدیر زیبایی مقرر فرمود که عمرم را صرف هنر و ادبیات ایرانی کنم و چون در خانوادهای بزرگ شدهام که با تیپها و شخصیتهای متفاوت رابطه داشته به همین دلیل برای توصیف شخصیتهایم به گنجینهای از خاطرات دسترسی دارم.
** جعفر نجیبی: بنده فارغ التحصیل رشته مجسمه سازی از دانشگاه تهران هستم. در سال 1357 باید فارغالتحصیل میشدم اما به دلیل وجود انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاهها این مسأله تا سال 1361 ادامه یافت. مدتی را با مطبوعات همکاری داشتم. از جمله روزنامه جمهوری اسلامی و مجله کیهان فرهنگی که اغلب طرح جلد مجله و کارهای کاریکاتوری را انجام میدادم که این همکاری تا سال 1370 ادامه داشت. از آن سال به بعد فعالیت مجسمهسازی را آغاز کردم. کارهای من از جمله طرح سکه بهار آزادی و طرح امام بود و چند قطعه کار در میادین شهرهای اصفهان، آذربایجان غربی یا تهران و چند اثر در خارج از کشور ارایه کردم و الان هم عضو انجمن مجسمهسازان ایران هستم.
* مختصری از تاریخچه پیدایش مجسمه و تندیس بیان کنید.
** منیژه آرمین: به نظر من تاریخ این موضوع به زمانهای قبل از تاریخ و قبل از پیدایش خط بر میگردد و جالب این است که اغلب سفالهای دستساز همان زمانها کار خانمها بود، اما کمکم دستگاهها و چرخهایی برای درست کردن خمیر و گل به وجود آمد که برای چرخاندن آن احتیاج به قدرت بدنی بود. به همین دلیل این هنر به دست آقایان افتاد. اما اغلب آثار سفالی در گذشته به صورت گروهی خانوادگی انجام میشده است.
*یک بحث شرعی داریم که گویا ساخت مجسمه و تندیس افراد را مکروه یا حرام اعلام کردهاند. شما در این رابطه چه نظری دارید؟
** جعفر نجیبی: ما در اوایل انقلاب اسلامی خیلی دنبال این مسأله بودیم و حتی به خدمت حضرت امام خمینی (ره) رفته و صحبتهایی در این رابطه با ایشان داشتهایم، در رساله امام آمده بود خرید و فروش مجسمه اشکال ندارد، اما ساخت آن حرام است که بعدها آن را از رساله حذف کردند. در قم به خدمت چند نفر از علما رفتیم و حضرت آیتالله صانعی فتوایی را در این زمینه بیان کردند که این فتوا در نشریه دانشگاه هنرهای زیبا به چاپ رسید. نظر ایشان این بود که یک مجسمه انسان اگر مشترک ساخته شود ایراد ندارد؛ یعنی اگر یکی دست مجسمه را بسازد، دیگری سر آن و ... اشکال ندارد. در همان زمان آقای خاتمی – رییسجمهور – که در آن دوران وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود گفت: هر چیزی که در خدمت اسلام باشد حرام نیست. حتی در مراسم بازدید آیتالله جنتی از حوزه هنری، نظر ایشان را هم جویا شدیم، اما در کل باید عرض کنم که ما مجسمهسازی و تندیس افراد را از جنبه شخصیتپرستی نمیبینیم و متأسفانه جنبههای بتپرستی و شخصیتپرستی و بدن لخت انسان یا برهنه زن سبب شد که دیدگاههای منفی به مجسمهسازی مطرح شود و همین موضوع سبب شد تا سال 1370 دانشگاه تهران رشته مجسمهسازی را از میان رشتههای خود حذف کند. دانشگاه هنر هم 5، 6 سال است که این رشته را دایر کرده و الان حدود 2 سال است که دانشگاه نیشابور مشهد هم این رشته را دارد و از بنده هم جهت تدریس دعوت کردهاند. اما باید گفت اگر نظر قطعی همه علما بر حرام بودن مجسمه بود که باید با طرح سکه بهار آزادی هم مخالفت میشد، اما تمامی علما و رهبری آن را تأیید کردند و از طرفی هم مجسمهسازانی که فارغالتحصیل این رشته میشوند باید بتوانند این کار را ادامه دهند.
** منیژه آرمین: من فکر نمیکنم حدیث معتبری در این زمینه وجود داشته باشد که مثلاً مجسمهسازی را منع کرده باشد. حال شاید هم دلیل وجود اینچنین طرز تفکری این باشد که چون مجسمه یک دورنما و چشمانداز کراهتباری نسبت به بتپرستی به وجود میآورد و تمام دینهای توحیدی هم بتشکن بودهاند لذا اینچنین مخالفتهایی به وجود آمده است. در جایی که بشر آن زمان را نمیتوانیم با امروز مقایسه کنیم و آن احکام جزء احکام اولیه و غیرقابل تغییر نیست، چرا که اگر دقت کرده باشید خواهید دید که خداوند خودش یک مجسمهساز بزرگ است. شما وقتی وارد طبیعت میشوید مجسمهها و تندیسهای طبیعی فراوانی را خواهید دید. درختها، کوهها، درهها و... و اصلاً خداوند به وسیله طبیعت با انسان صحبت میکند و رمزیترین حرفهای خداوند به وسیله طبیعت است. فقط بستگی دارد که ما گوش شنوایی داریم یا نه. از یک بعد دیگر این قضیه باید اذعان داشت در گذشتههای دور مجسمههایی به شکل امروزی نداشتهایم و بیشتر جنبه سمبلیک داشته، که بعد از رنسانس به دلیل انسان محوری و واقعگرایی در مجسمهسازی نمود پیدا کرد و در کارهای میکلانژ به وجود آمد و به انسان از بعد فیزیکی بیشتر دقت شد اما نظر من این است که کار مجسمهساز باید بیشتر نمادین باشد و روی معنا کار کند. مثلاً مجسمههایی که در میادین سطح شهرها میگذارند کار امروزی نیست.
* شما بسترهای این راه و فضاهای موجود را چگونه میبینید؟
** منیژه آرمین: بسترها را باید مسوولان و متولیان این کار به وجود آورند اما متأسفانه دیدگاه مسوولان به هنر مجسمه و هنرمندان اصلاً دیدگاه خوبی نیست و حتی وارد بعد مسایل فلسفی که پشت هر تندیس وجود دارد نمیشوند.
من معتقدم این تحریم باید شکسته شود. واقعاً ساختن تندیس و مجسمه و ارتباط آن با افراد و قرار گرفتن آن در فضای امروزی یک امر اجتنابناپذیر است. مثلاً خود من مجسمهای تحت عنوان «حدیث کساء» را که یک موضوع مذهبی دارد، ساختم و برای این کار هدفی را دنبال کردم. تندیسسازی و مجسمهسازی برخلاف نظری که وجود دارد فقط ساختن بدن لخت نیست. میتوان به آن مضمون مذهبی داد. متأسفانه اینچنین دیدگاهی باعث شده افرادی که در جامعه مذهبی نیستند و حتی ضد مذهب هستند روی این مسأله مانور بدهند و باعث بزرگنمایی مسایل پیش پا افتاده شوند. من خودم در این اثر 5 مسأله مقدس را با هم ترکیب کردهام و الان موزه حضرت عبدالعظیم خواستار آن است. اما هنوز جرأت نصب آن را پیدا نکردهام. در صورتی که آیتالله جوادی آملی و آیتالله صانعی عکسهای این تندیس را دیده و آن را تأیید کردهاند.
** جعفر نجیبی: متأسفانه یکی از ضعفهای ما در مجسمهسازی این است که مجسمه را براساس انسان عریان در نظر گرفتهایم، مثل کارهای میکلانژ در ایتالیا. در صورتی که درباره این آثار هم نظرات مختلفی وجود دارد. نظر بنده این است که مجسمهسازی باید وجود داشته باشد و به مضامین معنوی و دینی و به آداب و سنن بپردازد و این موضوع باید به صورتی کاملاً معنوی مطرح شود چون هنرمند تقلیدگر خداوند است و هنرمند هم سعی میکند از زیباییهایی که خداوند به وجود آورده – یعنی زیباشناسی – الهام بگیرد و دست به یک ابداع جدیدی بزند و به نوعی با مخاطب ارتباط برقرار کند.
* به بعد معنوی و عرفانی در مجسمهسازی اشاره کردید. در زمینه حماسه عاشورا چه فعالیتی صورت گرفته است؟
** جعفر نجیبی: در زمینه حماسه عاشورا کمتر کار شده است فقط یکسری کارهای محدودی شهرداریها انجام دادهاند و آثاری را در برخی میادین شهرها نصب کردهاند، اما در این زمینهها اکثر مجسمهسازان هیچ دخالتی نداشتهاند بلکه تابلوسازها این کارها را سفارش گرفته و یا حلبی یا آهن، نمادهایی از عاشورا را ترسیم کردهاند؛ که کارها بیشتر جنبه 2 بعدی و تابلویی دارد. اما انجمن مجسمهسازان در این رابطه جلسهای داشته و نظر جمعی بر این بود که با شهرداری در این رابطه مشاورهای صورت بگیرد و پیشنهاداتی در خصوص ظهر عاشورا ارایه گردد. در این خصوص که اشاره کردید کم کار شده است و هنر مجسمهسازی را با این کارها باید رونق داد تا آن افکار غلط شخصیتپرستی از میان برود.
** منیژه آرمین: ما میتوانیم هنر مجسمهسازی و تندیس را در خدمت مسایل دینی قرار دهیم و هنر، امروزه خیلی به نمادها توجه دارد و اگر دقت کرده باشید میبینید که همین حماسه عاشورا به نوعی مجسمهای بزرگ است که باید روی آن کار کرد و اگر جامعه سیاستگذار مذهبی ما آن را تحریم نکنند و بر این کار یک نظارت درست و اصولی داشته باشند و از ابتذال و کجروی آن جلوگیر نمایند. قطعاً نتیجههای مثبتی را خواهیم داشت. البته این را هم اضافه کنم که کار مذهبی این نیست که مثلاً یک کلمه «الله» را بیاورند و روی آن کار کنند و یا در مسابقه موزه امام علی (ع) گفته بودند بر روی کلمه علی کار کنیم. در صورتی که میتوان آن ابعاد وجودی که پشت شخصیت حضرت علی (ع) وجود دارد و ناپیدا است را مجسم و ترسیم کرد. ما در این خصوص به نتایج ارزشمندی رسیدهایم و همین مسأله میتواند تحولات اساسی ایجاد کند. جالب این است، در آن مسابقه مذکور آنهایی که حتی روی موضوع کار کرده بودند اما روی نام علی (ع) کار نکرده بودند آثارشان تأیید نشد و قفط آثاری که روی کلمه علی (ع) کار کرده قابل قبول بودند.
* شما در حال حاضر تدریس مجسمه و تندیسسازی هم دارید؟
**جعفر نجیبی: بله در دانشگاه آزاد، دانشگاه سوره و چند مرکز دیگر تدریس میکنم.
** منیژه آرمین: من قبلاً تدریس داشتم اما به دلیل مشغله کاری در حال حاضر تدریس ندارم.
* صحبت خاصی اگر در پایان دارید بفرمایید.
** منیژه آرمین: ما باید با خلق آثار پرمحتوای مذهبی، معنوی و اخلاقی جواب کسانی که میخواهند پیامهای انحرافی را در قالب آثار ضد مذهبی القا کنند بدهیم، چرا که موضوع مجسمه بسیار ظریف و حساس است. در ضمن مراجع، علما و افراد واقعاً صاحب نظر باید وارد این قضیه شده و به بررسی کارشناسانه آن بپردازند تا بتوانند این مسأله را با رایزنی حل کنند. من معتقدم نباید با اصل تندیسسازی و مجسمهسازی مخالف بود بلکه حساسیت ما باید بر سر موضوعهای آن باشد. یک مجسمهای که بتواند در خدمت امور والای انسانی، معنوی، روحانی و اخلاقی باشد و بتواند احساسات عالی انسانی را برانگیزد خیلی هم مثبت است.
* با تشکر از شما که در این میزگرد شرکت کردید.