نگاهی به شبکه ماهواره‌ای تلویزیونی فارسی - وان (بخش اول)

محمد آرمان
ویکتوریا زنی 50 ساله است و مادر سه فرزند. شوهر او صاحب شرکتی قدرتمند و موفق است. ویکتوریا که روز را صرف باغبانی و امور معمولی می کند و خود را مادری ایده آل می داند، در بیست و پنجمین سالگرد ازدواجش پی می برد که شوهرش به او خیانت می کند. این حادثه عمیقاً به او صدمه می زند تا اینکه با خبرنگاری جوان آشنا می شود...»
این خلاصه سریال جذاب ویکتوریاست که هر روز (شنبه تا چهارشنبه) دارد از کانال فارسی وان پخش میشود. دو سریال دیگری هم که مانند این سریال هر روز پخش میشود (با نامهای «همسر یا دردسر» و «جسور و زیبا») محتوایی با همین مضمون دارند یعنی خیانت زن و مرد، جدا شدن زن و مرد از یکدیگر و زندگی با دیگر افراد و...!
برنامه «ریموت کنترل» هم که مجری آن بقول یکی از دوستان دو دختر یکی بلوند و دیگری بلک! می باشد و اعلام کرده اند موزیک ویدئوهای درخواستی را پخش می کند، فقط اقدام به پخش موزیک ویدئوهای خارجی می نمایند و بعضاً خیلی عجیب غریب و ترسناک!
این نمونه ای از انتشار رسانه ای تبلیغات سریالها و برنامه های شبکه فارسی وان است. موج رسانه ای روزهای اخیر که در پی امواج ماهواره ای شبکه فارسی زبان «فارسی وان» در کشور ما به وجود آمده گویای فضای نحیف، لرزان و آسیب پذیری است که در عرصه تاثیرگذاری رسانه ای در کشور ما و به ویژه در میان خانواده ها و خاصه نسل جوان وجود دارد. آنچه تحت عنوان پدیده «فارسی وان» مطرح می شود، صرفاً یک شبکه تلویزیونی فارسی زبان خارجی نیست. این تنها لایه ای ظاهری از وضعیتی است که در اتمسفر رسانه ای در عرصه سرگرمی سازی و مخاطب یابی سریال های ملودرام و... دیده می شود.
اساساً و حقیقتاً فارسی وان چیست؟ یک شبکه ماهواره ای که صرفاً به پخش سریال های خارجی با دوبله فارسی برای مخاطبان فارسی زبان مبادرت می کند؛ سریال های عموماً- و نه همگی- کم مایه و جزو آثار نازل و غیرقابل دفاع تلویزیونی، عموماً محصول کشورهایی مثل کره و از جهت دوبلاژ هم به شکلی فجیع و غیرقابل تحملند.
مضمون سریال ها بیشتر حول فضای روابط انسانی، مجادلات خانوادگی، رویکردهای جوانانه در مباحثی مثل دوستی و عشق و خیانت و شوخی و هجو و هزل و طنز و... و نیز شکل و شمایلی از درام و ملودرام در قالب سریال های ویترینی است.
به لحاظ شکل ظاهری، در این سریال ها، جذابیت ها و جلوه های شیک و براقی برای مخاطب تدارک دیده شده؛ به نوعی که «ویترین» و مختصات آن می تواند تعبیر مناسبی برای این برنامه ها باشد.
هم مضمون و هم ساختار در شبکه فارسی-وان پیروی از یک مدل سکسشوال می کند. داستان ها پیرامون «ارتباط» شکل می گیرد و ظواهر در تطبیق با یک روند غیرداستانی، تدبیر شده اند.
«صورت» در مصادف با مضامین متضاد با شئون «عرفی» - و نه حتی الزاماً اخلاقی - شکل یافته و شمایل بازیگران، نه در حد و اندازه کاراکترهای یک آفرینش هنری بلکه در مقیاس مانکن های تک بعدی جلوه یافته.
این صورت، در نوع دوبلاژ این سریال ها هم نهفته و پیداست. چرا دوبله این سریال ها اینقدر ضعیف و ذلیل و نازل است؟ دلیل آن روشن است... «دیالوگ» در این فرمت نه خاصیتی دارد و نه دلیلی و نه هدفی. مگر آنکه بتواند تبادر و تداعی سکسشوال مانکن ها را تکمیل و حمایت کند.
کاتالیزور دیالوگ های «مبتذل» و «مستهجن»- دقت کنیم که برخلاف فهم آقای سعید سهیلی معنای این دو یکی نیست و کاملاً با هم فرق دارد!- در امتداد تصویر، کارکردی صرفاً تشدیدکننده دارد. دیالوگ هایی که بی نیاز از نقل و توضیحند. از این جنس مثلاً: «سعی کن شلوارکت تنگ نباشه تا...»
مصداق تام و تمام اینکه همه چیز یک سریال به همه چیزش بیاید. فقط می ماند همان خاصیت سکسشوال به همراه کاتالیزورهای متنی و بطنی و فرامتنی اش که به مقادیر لازم و کافی و وافی هست.
پوشش کاراکترهای زن عمیقاً و دقیقاً «مانکنی» و است و مصداق اتم «جلوه».
گریم بازیگران، لباس ها، حرکات و سکنات و البته دیالوگ ها، عمیقاً و شدیداً «زرد» زردی از سر و روی آدم ها می بارد و چهره ها ساخته و پرداخته لحظات (...) هستند.
خب! ما با چنین فضا و موقعیتی روبرو هستیم. در این شرایط گفتن و سفتن از هنر و آفرینش هنری و کم و کیف علی الاغلب سریال های این شبکه، اساساً کار غلطی است.کدام خانواده و باچه بار و کیفیتی از «تربیت» و «اخلاق» ممکن است با سریال های شبکه فارسی-وان دچار لغزش و خسران و تکان شود؟
اینکه می گویند سریال های این شبکه مخل اخلاق و منافی عفت و باعث دریدگی دل و دیده مخاطبان می شود، پیش و بیش از آنکه به سریال ها برگردد به مخاطبین برمی گردد.
آیا باید به صورتی غیرمستقیم به خودمان بفهمانیم که پشتوانه اخلاقی و میزان حیا و عفت و شم تربیتی و حس عاطفی و علقه و صبغه روحی و روانی خانواده ها و جامعه تا این حد دچار تزلزل شده و تا این میزان آسیب پذیر گشته؟
فارسی-وان با تمام معایب و زشتی ها و پلشتی هایش، یک موقعیت و محک است برای درک فضای امن روحی و روانی خانواده ها و آیینه ایست برای تشخیص میزان استحکام و قدرت اعتبار عقبه تربیتی آدم های جامعه ما.
اینکه شبکه های ماهواره ای از نوع فارسی-وان برای نسل نو و قشر جوان و نوجوان به خودی خود مضر است جای هیچ تردیدی نیست. اما اوج فاجعه در جایی است که این شبکه و امثالش، صرفاً به عنوان یک مکمل و تمام کننده در این بیراهه عمل کنند و هزار و یک ایراد و اشکال مدیریتی و برنامه ای دیگر به عنوان عوامل اصلی تر در به انحراف کشیده شدن جوانان موثر باشد که هست.
باید دید جایگاه واقعی امثال فارسی -وان در تکمیل پازل تخریب روحی-روانی جامعه تا کجاو به چه اندازه است.