ناتوی جدید و اشتباه در‌ تعریف دشمنان خود

فرشاد فرخ‌زاد
رهبران 28 کشور عضو پیمان نظامی آتلانتیک شمالی «ناتو» در نشست ماه نوامبر در لیسبون پرتغال موضوعاتی را مورد بحث و بررسی قرار دادند که آشکار می‌کرد ناتو کارایی خود را مدت‌هاست از دست داده است. اندرسن راسموسن، دبیرکل پیمان ناتو در پایان این نشست 2 روزه که در آن دیمیتری مدودف و حامد کرزای، روسای جمهور روسیه و افغانستان نیز شرکت داشتند، از تغییرات اساسی که عموما نقض مبانی این پیمان است سخن به میان آورد. استراتژی کنونی ناتو در سال 1999 و براساس پیشگیری و مقابله با دشمن فرضی روسیه و به طورکلی تهدیدات کلاسیک قدرت‌های هژمونیک بین‌المللی مدون شده بود که در شرایط کنونی با تغییر در فضای جهانی واقعیت عینی خود را از دست داده است. کاهش کمی در حجم نیروهای نظامی و پایگاه‌های موجود که متاثر از صرفه‌جویی‌های اقتصادی به لحاظ دوران ریاضت اقتصادی و رکود کنونی بود، در نشست لیسبون مورد توجه و تایید قرار گرفت.
در نشست لیسبون اعضای ناتو همچنین نسبت به ایجاد یک پدافند موشکی با همکاری و مشارکت مسکو برای استقرار در حوزه سرزمینی ناتو و منطقه پیرامونی به توافق اولیه دست یافتند. در راهبرد جدید، روسیه دیگر یک تهدید عینی به حساب نمی‌آید و این کشور به عنوان یک همکار و شریک در تامین امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی محسوب می‌شود، بنابراین در این نشست موضوع تازه‌ای در دستور کار قرار گرفت؛ سپر موشکی ناتو در اروپا، اما با وجود تصویب این موضوع مشکل تازه‌ای بروز کرد و آن هم دیدگاه‌های شریک تازه ناتو یعنی روسیه بود.
روسیه اعلام کرد تنها در صورتی که مشارکتش در این طرح صرفا تشریفاتی نباشد، حاضر به همکاری خواهد بود. به گزارش فارس و به نقل از پایگاه «راس بالت»، دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور روسیه در کنفرانسی مطبوعاتی در پایان نشست سران روسیه ـ ناتو در لیسبون اعلام کرد این کشور تنها در شرایط مساوی و مطابق با اصل مشارکت برابر، حاضر به همکاری با کشورهای عضو ناتو در زمینه ایجاد سامانه دفاعی ضدموشکی در خاک اروپا خواهد بود.
همچنین خروج نیروهای نظامی از افغانستان و واگذاری امنیت به ارتش و دولت کابل تا سال 2014 از دیگر تصمیمات مهم این نشست بوده که تحلیلگران مستقل حوزه بین‌المللی آن را فرار از شکست مطلق در افغانستان یاد می‌کنند. در لیسبون به یک نکته کلیدی در تامین امنیت بین‌المللی و عینیت بخشیدن به خلع‌سلاح جهانی با همکاری روسیه نیز توجه لازم شده و رهبران ناتو به همراه دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور روسیه همصدا با «باراک اوباما» رئیس‌جمهور آمریکا بار دیگر از سنای این کشور خواستند تا با تصویب هر چه زودتر معاهده «استارت جدید» به اهداف تعیین شده در این نشست کمک کنند.
اگر به دستورات کار این نشست دقت کنیم درمی‌یابیم که ناتوی جدید به عکس تصور عمومی نه در راستای قدرتمندترشدن که بدون شک براساس یک الزام تاریخی در جهت نقض هویت عینی این پیمان نظامی گام برمی‌دارد. اصولا پیمان آتلانتیک شمالی براساس تامین هژمونی دنیای غرب (در مقابله با پیمان ورشو) بر جهان مدرن شکل گرفته است که با توجه به تحولات نوین در عرصه بین‌المللی و ظهور قدرت‌های نوظهور و تولد مشکلات پیچیده بعد از جنگ سرد، امروز مفهوم ماهیتی خود را به طور کلی از دست داده و ناچارا باید ناتوی قدیم را ویران نمود و ناتوی جدید را براساس معیارهای کنونی جهان یک بار دیگر و ظاهرا با حضور دشمنان دیروز این پیمان ساخت.
جایگاه ایران در معادلات ناتوی جدید
در واقع همه کشورهای عضو ناتو می‌دانند که جمهوری اسلامی ایران نه تهدیدی برای ناتو و نه تهدیدی برای کشورها یا کشوری دیگر است و در حقیقت این ایران است که دائما مورد تهدید نظامی و اقتصادی بوده است. ناتو امروز برای حل معضلات غامض و پیچیده خود به همکاری با ایران نیاز دارد و ایران نه‌تنها تهدید نیست که یک فرصت استثنایی برای ناتو محسوب می‌شود. برای ناتو یک اشتباه استراتژیک است که کشوری با موقعیت خاص ایران را دشمن تعریف کند و سعی کند از مسیر چالش با او برخورد کند. تعامل با ایران از منظر ارزش تعاملات بین‌المللی و همکاری دوجانبه جهان امروز از آن جهت مهم باید ارزیابی شود که ناتو همواره در محیط پیرامونی ایران درگیر چالش‌های وافعی مانند تروریسم بین‌المللی القاعده و مجموعه همسو با آن است. از منظر اقتصادی نیز ایران برای ناتوی جدید می‌تواند اهمیت خاص داشته باشد که در صورت همکاری با تهران بسیاری از مشکلاتش حل می‌شود. اگر ناتو بخواهد مستقل باشد و راهبرد جدید خود را بر همین مبنا تدوین کند و از چالش‌سازی و تنش‌آفرینی غیرضروری اجتناب کند در واقع موجودیت و تاثیر‌گذاری خود را تضمین کرده و درصد موفقیت خود را تا حدود زیادی افزایش داده است. ناتو نباید اشتباهات ایالات متحده را در برخورد با ایران تکرار کند اگرچه خود آمریکا مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عضو این پیمان نظامی است. جمهوری اسلامی ایران با بسیاری از کشور‌های عضو ناتو روابط خوبی دارد به همین دلیل لزومی نمی‌بیند که ناتو را دشمن خود ببیند و آن را تهدید کند. در واقع همه اعضای ناتو بخوبی می‌دانند که استراتژی موشکی ایران در چارچوب دفاع سرزمینی خود تدوین و تولید شده و هیچ گاه ایران تهاجم را در ساخت تسلیحات موشکی و... در دستور کار خود قرار نداده است.
طرح سپر موشکی و ایجاد چالش در گام اول
یکی دیگر از مسائلی که ناتوی جدید باید در نظر بگیرد، تعریف تازه امنیت بین‌المللی است؛ زیرا امنیت امروز جهان بیشتر از هر بعد دیگر فراگیر و جهانی شده است. در تعریف امنیت جهان نباید چندگانه رفتار کرد و نظر کارشناسان مستقل را نادیده گرفت و با سیاسی‌کردن مقوله مهم امنیت راهبرد ضد امنیت تولید و تدوین نمود. در نشست لیسبون، ترکیه نشان داد که بخوبی می‌داند ناتوی جدید باید با تعریف خطوط قرمز خود بی‌مورد چالش‌ سازی نکند.
در جریان نشست 2 روزه‌ سران کشورهای عضو ناتو، ترکیه مانع از آن شد که در سند مربوط به سامانه دفاع موشکی ناتو، از ایران به عنوان دشمنی یاد شود که قرار است این سامانه عمدتا در مقابله با حملات موشکی آن ایجاد شود. آنکارا این مساله را برای خود موفقیت بزرگی ارزیابی می‌کند. عبدالله گل، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده که وزن ترکیه در ناتو افزایش یافته است. به گفته وی، ترکیه نمی‌خواهد در این منطقه مورد دومی از آنچه در عراق روی داد پیش بیاید. عبدالله گل گفته است: ما تا حدودی نگران بودیم، ولی اکنون از نتایج حاصله از نشست لیسبون تا اندازه‌ای راضی هستیم.
ترکیه تنها کشور با اکثریت مسلمان عضو پیمان ناتو است و مایل نیست به سوی دشمنی با کشور همسایه خود ایران سوق داده شود. منافع اقتصادی و مناسبات بازرگانی که قرار است در سال‌های آینده چند برابر شوند، در این زمینه نقش مهمی بازی می‌کند. ترکیه همچنین می‌خواهد نقش کشوری را برعهده گیرد که منابع انرژی ایران، از گذرگاه آن به جهان صادر شود.
افزون بر آن، میان ترکیه و متحدان غربی‌اش، اختلاف‌نظر اساسی بر سر رویکرد نسبت به ایران وجود دارد. در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران، دولتمردان ترک همواره مخالفت خود را با سیاست تحریم‌ها اعلام کرده‌اند.
آنکارا طرفدار آن است که به جای تحریم یا تهدید نظامی جمهوری اسلامی، با این کشور مذاکره و تعامل شود. این در حالی است که 2 کشور در عین حال در منطقه رقیب یکدیگر به شمار می‌روند. به گفته کارستن هوفمن، گزارشگر خبرگزاری آلمان، ترکیه خواهان طرحی امنیتی برای کل منطقه خاورمیانه است. در این طرح باید مرز میان فلسطینیان و اسرائیلیان به رسمیت شناخته شود. افزون بر آن، ترکیه معتقد است که برای معماری یک سیاست امنیتی برای کل منطقه، باید روشن شود که آیا اسرائیل نیز بمب اتمی دارد یا نه.
از سوی دیگر، ترکیه در شرایطی نام‌نبردن از ایران در لیسبون را موفقیتی برای دیپلماسی خود تلقی می‌کند که نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور فرانسه، در حاشیه نشست لیسبون به صراحت تاکید کرد: فرانسه صریحا انگشت خود را بر مشکل می‌نهد، تهدید موشکی کنونی از سوی ایران است.
نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور فرانسه مدعی شد که سپر دفاعی موشکی ناتو برای هدف قراردادن ایران طراحی شده است. وی در گفت‌وگو با خبرنگاران در حاشیه نشست ناتو در لیسبون اعلام کرد: ایران، تهدید اصلی از نوع حمله‌ای که سپر دفاعی موشکی ناتو برای خنثی‌کردن آن طراحی شده است، به حساب می‌آید. رئیس‌جمهور فرانسه افزود: در اسناد علنی شده توسط ناتو درخصوص این سپر دفاعی هیچ اسمی از کشور خاصی به چشم نمی‌خورد، اما چنانچه بخواهیم صادقانه سخن بگوییم، تهدید موشکی امروز، ایران است.
در حالی سارکوزی به این شکل موضعگیری کرده است که جمهوری اسلامی ایران با هیچ‌کدام از کشور‌های اروپایی مشکل امنیتی ندارد و همیشه در زمینه امنیت جهانی نقش یک بازیگر مثبت را ایفا کرده است.
محمود احمدی‌نژاد در سفر اخیر خود به جمهوری آذربایجان در کنفرانس خبری گفت: در پاسخ به سوال خبرنگار شبکه تلویزیونی تی.آر.تی ترکیه درباره سپر‌موشکی ناتو اظهار کرد: تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تصمیمات ناتو اشتباه است. امروز بشریت از دوره‌ای که مناسبات و قدرت نظامی، معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی را مشخص می‌کرد، عبور کرده است، در شرایط کنونی سپر موشکی و بمب اتم عملا کارایی خود را از دست داده است. احمدی‌نژاد به نظر می‌رسد مشکل ناتو این است که از تحولات انسانی و فرهنگی دریافت درستی ندارد. آنها باید بدانند که ملت‌ها بیدار شده‌اند و با سپر موشکی نمی‌توان جلوی اندیشه را گرفت.
احمدی‌نژاد ادامه داد: ایران ناتو را خطری برای خود نمی‌داند و بی‌تردید هیچ‌کس هم نمی‌تواند آسیبی به ملت ایران وارد کند. امروز عطر اندیشه انسانی و عدالت‌طلبانه در سراسر جهان منتشر شده است و مستکبران با قوای نظامی طرف نیستند بلکه با انسان‌ها و اندیشه انسانی روبه‌رو هستند.
رئیس دولت دهم جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد: تحرکات ناتو برای ایران فاقد ارزش و اهمیت است و ملت ایران این‌گونه تصمیمات و اقدامات را عقب‌ماندگی‌‌های سیاسی تلقی می‌کند.
آنچه مشخص است افکار عمومی جهانی به ناتو به عنوان بازوی نظامی آمریکا و برخی دولت‌های اروپایی می‌نگرد که صرفا به دنبال تامین منافع واشنگتن و اتحادیه اروپاست. ناتو با افزایش اعضای خود به 28 کشور و استمرار زمان حیات نشان داده است همچنان به بقا و گسترش می‌اندیشد اما ظاهرا در حوزه توسعه جغرافیایی دچار بن‌بست شده که مصداق بارز آن عدم‌موفقیت در جذب گرجستان و اکراین بوده است.
حالا باید به انتظار نشست و دید که آیا ناتو در ماموریت‌های تازه تعریف‌شده موفق خواهد بود یا همچون مورد افغانستان ناکامی‌های دیگر را تجربه خواهد کرد؟