اهداف امنیتی سیاسی اسرائیل در آسیای مرکزی و قفقاز (بخش دوم و پایانی)

بطور کلی, اهداف واقدامات سیاسی و امنیتی اسرائیل در آسیای مرکزی و قفقاز وحوزه خزر را می توان به شرح ذیل بیان کرد:
1-تسهیل مهاجرت یهودیان مقیم جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز بطور خاص ویهودیان مقیم حوزه اتحاد شوروی سابق بطور عام. در طول چهارسال پس از فروپاشی اتحاد شوروی تا سال 1996 , نزدیک به نیم میلیون نفر از اتحاد شوروی سابق به اسرائیل مهاجرت کردند و جمعیت آن را به میزان 10 درصد افزایش دادند.
اغلب این مهاجران, فارغ التحصیلان دانشگاههای اتحادشوروی سابق ویا نهادها وموسسات فنی بوده اند.
2- تداوم سیاست خارجی اسرائیل تحت عنوان " استراتژی پیرامونی " . این استراتژی توسط " دیوید بن گورین " اولین نخست وزیر اسرائیل طرح ریزی شد که اتحاد اسرائیل با کشورهای ترکیه, ایران واتیوپی را تجویز می کرد و با سقوط شاه در سال 1979 از هم پاشید واینک به عقیده پاره ای از کارشناسان , آسیای مرکزی و قفقاز بظاهر جایگزین آن شده است.
3- مقابله با ایران . اسرائیل , ایران را بزرگترین تهدید علیه خود در منطقه عنوان می کند که با موجودیت اسرائیل اساسا" مخالف است. این هدفی است که آمریکا نیز دقیقا" آن را پیروی ودنبال می کند, زیرا در جنوب حوزه خزر منابع ژئواستراتژیک وسیع ایالات متحده آمریکا قرار دارد و در همین مکان نیز توسط ایران به چالش گرفته می شود.
4-حمایت نکردن جمهوری های آسیای مرکزی و قفقاز از جنبش فلسطین و دولت خودگردان در واقع, اسرائیل با سقوط رژیم شاه و شکست استراتژی پیرامونی همواره کوشیده است روابط خود را با کشورهای اسلامی میانه رو تقویت کند وقطببندی‌های جدیدی را شکل دهد.
5- وجودتسلیحات اتمی قزاقستان و ترس اسرائیل از احتمال صدور این تسلیحات به کشورهای متخاصم.
6- تلاش برای جلب همکاری های جمهوری های آسیای مرکزی وقفقاز در مجامع بین المللی که با هدف جلب حمایت کشورهای مزبور در سازمانهای بین المللی برای کاهش فشار علیه اسرائیل ورفع بحران مشروعیت بین المللی آن, جلوگیری از تشکیل جبهه ضداسرائیلی در منطقه گسترش سطح تماس با کشورهای اسلامی و تاُمین مواضع دیپلماتیک یکنواخت کشورهای منطقه در مورد مناقشه اعراب واسرائیل و فرایند صلح خاورمیانه از انگیزه های دیگر است.
7-جلوگیری از رشد بنیادگرایی اسلامی . به نظر می رسد مواضع مشترک ترکیه و اسرائیل درقبال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز ناشی از ملزومات استراتژیک پس از پایان جنگ سرد در خاورمیانه باشد. اتحاد اسرائیل و ترکیه, پاسخ اسرائیل به واشنگتن به عنوان استراتژی پس از جنگ سرد است.
تهدیدها و فرصتها
در اسرائیل تصمیم گیران و سیاستمداران به دو گروه تقسیم شده اند؛ گروهی که محافظه کارند و از نظر سنی مسن تر. آنها از دیدگاه قدیمی نظریه مرکز و پیرامون پیروی می کنند. این طرز تکفر که آن را اولین نخست وزیر اسرائیل پایه ریزی کرد؛ پیوندهای استراتژیک را با ایران توصیه می کرد. طرز تفکر دوم را نسل جوان تر بر عهده گرفته است که متولد اسرائیل بوده و با مهاجرانی مثل بن گورین تفاوت دارند. مثلا" " نتانیاهو" که در کتاب خود تحت عنوان " مکانی زیر خورشید" ایران را اصلی ترین تهدید می پندارد, جزو دسته اخیر است که برداشت و ایده ای متفاوت با نسل گذشته دارند. دسته دوم تابدان حد در عقیده خود متعصب و افراطی است که مبارزه با ایران را همانند سناریوی عراق مطرح می کند. این تفکر در حال گسترش است و به همین دلیل, اسرائیلیان حضور خود در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز را تلافی حضور ایران, در مجاورت اسرائیل, یعنی لبنان می دانند.
در شرایطی که روابط مسکو تل آویو رو به گسترش بود, اتحاد شوروی فروپاشید به جز روسیه و اوکراین, سایر جمهوریهای تشکیل دهنده اتحاد شوروی تمایلی به استقلال نداشتند. با این حال, با وجود مشکلات فراوان و جدی در زمینه های سیاسی, اقتصادی و اجتماعی, ارمنستان و گرجستان با وضعیت جدید تطبیق پیدا کردند و در پی بازگرداندن راه خود به عنوان یک دولتی مستقل در جهان پس از جنگ سرد برآمدند. براساس گزارش سری شورای امنیت ملی آمریکا که با همکاری وزارت خارجه و اداره مرکزی (سیا) منتشر شد, توصیه شده آمریکا, در جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز وظایف نوینی به اسرائیل محول کند. این گزارش که با نظارت " ساموئل برگر" , مشاور امنیت ملی وقت تهیه شده بود, توصیه می کند تلاشهای تل آویو در این منطقه در درجه اول, متوجه جمهوریهای مسلمان نشین شود تا اسرائیل طرف پیشرو در روند ستیز با نفوذ روسیه و ایران و برخی از دولتهای عرب در این جمهوریها باشد و جلوی خطر تندروی اسلامی در این کشورها را بگیرد و مانع انتقال فن آوری نظامی به ایران شود. در این گزارش همچنین توصیه شده بود که آمریکا نفوذ اسرائیل را در این جمهوریها تقویت کند و به آگاهی آنان برساند که برقراری روابط خوب با اسرائیل به آنان کمک خواهد کرد تا سرمایه گذاریهای آمریکا را به سوی خود جلب کنند و موافقت کنگره آمریکا برای برخورداری این جمهوریها از کمک تضمین شود. همکاری اسرائیل و آمریکا مزایای دوجانبه ای برای این کشور به همراه داشت, چرا که نه تنها این توانایی را به دست می آورد که نقش موثری در آسیای مرکزی و قفقاز ایفا کند که تداوم اهمیت اسرائیل که برای آمریکا و پس از جنگ سرد مورد سوال قرار گرفته بود, مورد تاُکید قرار می گرفت. ترکیه متحد آمریکا نیز اسرائیل را در نفوذ به منطقه آسیای مرکزی و قفقاز همراهی می کند.
از دید اسرائیل و ترکیه, تلفیق امکانات و تواناییهای متقابل راهی برای نفوذ بیشتر در بازارهای بکر و وسیع این منطقه محسوب می شود. ادغام سرمایه و منابع مالی اسرائیل و کانونهای یهودی در سراسر جهان با نفوذ فرهنگی , سیاسی و تاریخی ترکیه در منطقه, این راه را هموار کرده است. یکی از دیپلماتهای اسرائیلی در ترکیه گفته است: " اسرائیل درصدد است در مورد سرمایه گذاری در آسیای مرکزی و قفقاز با ترکیه شریک شود زیرا اسرائیل از مجرای بازرگانان و تجار ترک آسان تر به جمهوریهای تازه استقلال یافته این منطقه راه خواهد یافت. "
اسرائیل و جمهوری آسیای مرکزی و قفقاز
موازنه های به سرعت متغیر سالهای دهه 1990 و تحولات جدید ناشی از تشدید جهانی شدن اقتصاد, اسرائیل را به ارزیابی و شکل دهی مجدد استراتژی خارجی خود وادار کرده است. مراحل تاکتیکی استراتژی اسرائیل به شرح زیر است:
1 حل کشمکشهای مرزی خود و تشکیل کمربندی امنیتی در درون فرآیند صلح .
2 به فرجام رساندن فرآیند ادغام و کسب شناسایی به عنوان یک دولت مشروع و برابر در منطقه خود در این کمربند امنیتی.
3 رسیدن به انعطاف دیپلماتیک در ایجاد کشمکشهای بین الدولی کشورهای خاورمیانه.
4 بهره برداری از منابع منطقه و ارائه طرحهای چندکشوری تحت حمایت جوامع یهودی بین المللی.
5 گشودن دروازه آسیا و سپس توسعه روابط دیپلماتیک و اقتصادی با کشورهای جنوبی در پی کسب مشروعیت در منطقه.
6 استفاده از فرصتهای ایجاد شده فوق برای رسیدن به موقعیت پرنفوذ در شکل دادن به استراتژیهای جهانی و گریز از محدوده های خاورمیانه به منظور تضمین یک حضور جهانی بزرگتر.
عزم دیپلماتیک سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) در جمهوریهای آسیای مرکزی برای بسیج حمایت از مساُله فلسطین, وضع را در نظر دولت اسرائیل اقرارآمیز کرده است , دیدار " یاسر عرفات " از قزاقستان در ژانویه 1992 که به شناسایی دولت فلسطین از سوی قزاقستان منجر شد. همچنین گسترش روابط دیپلماتیک ساف با ازبکستان و تاجیکستان موجب افزایش تلاشهای اسرائیل در منطقه شد. اسرائیل در همان اوایل استقلال این جمهوریها با آذربایجان روابط دیپلماتیک برقرار کرد و بر آشفتگی فراوانی در برخی کشورها به وجود آورد. مطبوعات ایران, ترکیه را به خاطر کمک به اسرائیل برای برقراری روابط دیپلماتیک با جمهوری آذربایجان مورد انتقاد قرار دادند. از آن زمان به بعد اسرائیل تلاش کرد نقش فعالی در امور جمهوری آذربایجان و چه از نظر اقتصادی و چه از نظر نظامی بازی کند. برای مثال در کشمکش قره باغ موضع قاطعی به نفع باکو گرفت. طبق برخی منابع , اسرائیل و ترکیه هردو تسلیحات و تجهیزات نظامی برای جمهوری آذربایجان فرستاده اند.
یک تحلیلگر خبرگزاری " توران " می گوید: " به گفته مقامات آذربایجانی گرچه اسرائیل به عنوان یک کشور غیرمذهبیدمکراتیک قدرتمند نظامی غربی , می تواند برای دولتهای خاورمیانه ای تهدید باشد اما برای آذربایجان یک فرصت است. " حکومت باکو روابط خوبی با یهودیان ساکن جمهوری آذربایجان دنبال می کند.
" حیدر علی اف " رئیس جمهوری آذربایجان, از کنیسه " تاتس " دیدار کرد و تصویر او در دفتر کنیسه به دیوار زده شده است . از مارس ,1992 پروازهای مستقیم چارتر میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل بطور منظم برقرار شد. اولین دیدار رسمی مقامات جمهوری آذربایجان از اسرائیل در سپتامبر 1992 صورت گرفت که در این دیدار, طی گفت وگوهای رسمی, همکاری متقابل در سیاست, اقتصاد, علم و فرهنگ در دستور کار قرار گرفت. اسرائیل در فوریه 1993 سفارت خود را در باکو گشود و بطور رسمی از اوت 1995 روابط اطلاعاتی محرمانه ای جهت کنترل تحرک نظامی ایران در جمهوری آذربایجان شروع کرد. به همین خاطر نیز در همان زمان یکهیاُت اطلاعاتی جهت آموزش ماُموران امنیتی جمهوری آذربایجان و کسب اخبار و اطلاعات و جاسوسی علیه ایران و کشورهای اسلامی منطقه شدند.
نتانیاهو نخست وزیر سابق اسرائیل در دیدار با علی اف در 29 آگوست 1997 چنین گفت: " ما دو مردم باستانی هستیم که در دهه های اخیر به استقلال دست یافتیم و اکنون وظیفه ما به عنوان ملتهای مستقل ادامه توسعه کشورهای خودمان است. به این واقعیت نیز بسیار امیدوار هستم که میان دولت یهود و ترکیه, اردن, مصر و کشورهای غالبا" مسلمان رابطه برقرار کنیم 5 این به ما امید می دهد تمامی فرزندان ابراهیم بتوانند زیر خورشید واحدی که از آن سوی دریای خزر طلوع و برفراز مدیترانه غروب می کند, صلح و دوستی بیابند" . اسرائیل در بازی خطوط لوله های نفتی نقش اساسی دارد و از این رو, آنها درصدد یک طرح خط لوله که جمهوری آذربایجان را به انتقال نفت خام خود از طریق همسایه اش گرجستان و ترکیه به گوشه شمال شرقی دریای مدیترانه قادر می کند, هستند و نیز بر ایجاد یک خط اضافی از زیر دریا به اسرائیل تاُکید دارند. از جمله راهبردهایی که اسرائیل برای ورود و نفوذ خود در منطقه به کار می برد, شیوه های فرهنگی است. اسرائیل به خوبی از پیوندهای فرهنگی و تاریخی و مذهبی ایران با کشورهای منطقه آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان باخبر است و با آغاز کار از پایین ترین سطوح به خوبی درصدد استفاده از افکار عمومی برای اعمال فشار به سطوح بالاتر تصمیم گیری است.
برگزاری مراسم جشن, برنامه های نمایشی, نمایشگاهی و دیگر فعالیتهای هنری و اجتماعی از فعالیتهایی است که سفارتخانه های اسرائیل در اکثر این جمهوری ها انجام می دهند, به گونه ای که سفارت اسرائیل در باکو در نیمه دی ماه 1376 به مناسبت پنجاهمین سالگرد تشکیل این رژیم , مراسم جشنی در سالن " رشید بهبود اف " شهر باکو با حضور مقام‌های رسمی جمهوری آذربایجان برگزار کرد. دراین جشن نیز از موسیقی آذربایجان استفاده شد و شبکه اول تلویزیون سراسری جمهوری آذربایجان, تصاویری از برگزاری این مراسم پخش کرد و در پایان مراسم نیز سخنرانان و مقامات بلندپایه جمهوری آذربایجان بر گسترش روابط بین اسرائیل و جمهوری آذربایجان تاُکید کردند.
اسرائیل نفوذ گسترده ای در قزاقستان دارد. البته ابتدا, جمعیت یک میلیون نفری آلمانی الاصل قزاقستان, اسرائیل را نگران می کرد اما به زودی, هرگونه مشکلی از طریق مانورهای دیپلماتیک و اقتصادی برطرف شد. دیدارهای رسمی بین سران دو کشور از 1992 آغاز شد ونقطه عطفی در روابط بسیار گسترده سیاسی, اقتصادی و فرهنگی دو کشور داشت, به گونه ای که مقامات قزاقی خواستار کمک اسرائیل در زمینه تولیدات صنعتی و بازاریابی آنها در خارج از کشور برای کاهش وابستگی شان به صادرات مواد خام شدند.
شرکت های " بتاشینا" , " نتافیم " و لاشیست, دورسکر, " مرخاو" در امر کشاروزی, " داوبله کونتکت " در امور صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی , " لاییدوت " برای انجام امور اکتشافی نفت در ساحل دریاچه آرال و با مشارکت شرکتهای آمریکایی در قزاقستان تداوم بیشتر یافته است و بیشتراین همکاری ها در زمینه کشاورزی بوده است.
در سال 1992 , 14 طرح مختلف با هدف تولید پنبه و گوجه فرنگی , این محصولات را به شش برابر افزایش داد. طرح " بنیاد داوی " پیشگام ترین طرح در زمینه دامپروری و کشاورزی بوده است که در یک دوره کوتاه, تولید شیر را 60 درصد افزایش داد. توافقنامه اسرائیل طرح هایی برای بانکداری , احداث سوپرمارکت ها, احداث هتل ها, آموزش متخصصین, طرح های آموزش پزشکی و بهداشتی را امضا کرده است. در همین حال, نباید طرح کارخانه ذوب آهن " قره قند" قزاقستان را از یاد برد که شرکتهای آمریکایی " یونایتداستیل " بزرگترین تولیدکننده فولاد آمریکا و " ایزنبرگ " اسرائیل اداره آن را به مدت 10 سال برعهده گرفته اند. اسرائیل همچنین ارتباط مستقیم ماهواره ای و تلگرافی با ازبکستان برقرار کرده است.
پانوشت‌ها در روزنامه موجود است.