سیاست‌های آمریکا در کشمیر

م.ملازهی
در محافل سیاسی هندوستان این شایعه قوت گرفته است که یک هیات نظامی آمریکایی اخیراً به منظور بررسی امکان ایجاد یک پایگاه نظامی در منطقه گلیگیت واقع در کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان وارد این کشور شده است. واکنش سریع دولت پاکستان درتکذیب چنین شایعاتی ظاهراً محافل سیاسی هند را متقاعد کرده است که برداشت‌هایشان درست بوده است. حتی در این خصوص گفته شده ‌است که دولت هند اطلاعات موثق‌تری که تا کنون انتشار نداده است، در اختیار دارد. آنطور که در هندوستان تصور شده است هدف آمریکا از ایجاد پایگاه در کشمیر تحت کنترل پاکستان نظارت دائمی بر فعالیت نظامی چین و هندوستان است.
هر چند اطلاعات انتشار یافته محدود کنونی در دهلی نو نیز تکذیب سریع و قاطع آن در اسلام آباد نمی‌توان به قضاوتی روشن دست یافت، اما نشانه‌هایی از توجه آمریکا به منطقه کشمیر در حال بروز است.آ قای «چاوان» وزیر کشور هند در صریح‌ترین موضع‌گیری، اخیراً آمریکا را متهم به دخالت در کشمیر کرده است و تا آن جا پیشرفته است که گفته است آمریکا طرحی برای تجزیه کشمیر از هندوستان دارد. جدا از این که موضع آمریکا در قبال مناقشه هندوستان و پاکستان بر سر مسئله کشمیر نیست، باید دید چرا آمریکا احتمالاً خواهان ایجاد پایگاه نظامی در منطقه گیلگیت است.
نگاهی گذرا به موقعیت سوق‌الجیشی منطقه کشمیر و تسلط جغرافیایی آن بر کشورهای هندوستان - پاکستان، چین افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند تمایل آمریکا را برای داشتن جای پایی توضیح بدهد - بنابراین، تمایل آمریکا به ایجاد پایگاه نظامی در کشمیر را می‌توان در ابعاد کلی‌تری مورد بحث قرار داد. روشن است که آمریکا بعد از فروپاشی اتحاد شوروی سابق خود را تنها ابر قدرت برنده جنگ سرد ارزیابی می‌کند و به همین دلیل، خود را در موقعیتی می‌داند که در مناطق حساس و استراتژیک جهان حضور نظامی‌اش را به نمایش بگذارد. در عین حال، دورنمای آینده قدرت بین‌الملل و عوامل تأثیر گذار بر آن به گونه‌ای است که می‌توان تصور کرد در دهه‌های بعد، آمریکا نتواند موقعیت فعلی‌اش را حفظ کند. چرا که اساساً قدرت آمریکا بر مبنای شاخص نظامی استوار است و واقعیت‌های جهان تحول آشکاری از شاخص قدرت نظامی به قدرت اقتصادی و نوآوری‌های علمی و فنی را به نمایش می‌گذارد. تحولی که هر چند آمریکا مایل به پذیرش آن است اما انکار آن از ناحیه آمریکا نمی‌تواند در ماهیت آن تغییر عمده‌ای بوجود بیاورد.
کشور چین در چنین دورنمایی از جمله کشورهایی است که با آینده‌ای امیدوار کننده در تعدیل قدرت بین‌الملل به سود کشورهای جهان سومی در حال توسعه روبرو است. اقتصاد چین از نرخ رشد بالایی برخوردار و اعتبار جهانی این کشور در حال افزایش است.دستاوردهای علمی و فنی آن قابل توجه و بالاتر از همه این‌ها به لحاظ نظامی نیز از امکانات بالقوه بالائی برخوردار است. مجموعه این امکانات این برداشت را تقویت می‌کند که چین در حال قدرت گرفتن است و بنابراین کنترل نظامی آن از طرف آمریکا خیلی دور از ذهن نخواهد بود.بویژه آنکه، نشانه‌های آشکارتری از گسترش همکاری‌ها بین هندوستان و چین بعد ازمذاکرات موفق مرزی‌شان توافق نسبی برای حل مشکلات مرزی باقی‌مانده بروز کرده است.
از طرف دیگر، چین با روسیه و جمهوری اسلامی ایران نیز مناسبات گسترده‌تری از گذشته را مورد توجه قرارداده است و همین امر می‌تواند در بلند مدت‌تر نگرانی‌هایی را در آمریکا برانگیزد. احتمالاً با توجه به چنین محاسباتی است که آمریکا به منطقه کشمیر به عنوان منطقه‌ای که با ایجاد پایگاه نظامی در آن می‌تواند فعالیت‌های نظامی در کل کشور‌های این بخش از جهان تحت نظارت داشته باشد، گرایش پیدا کرده است.
در عین حال، اگر چنانچه پاکستان و آمریکا در این جهت به توافق دست بیابند و آمریکا موفق شود در گیلیگیت پایگاه نظامی احداث کند، در معادله قدرت نظامی منطقه و بین‌المللی تأثیر شگرفی بر جای خواهد گذاشت. اولین پیامد چنین حرکتی، تشدید رقابت‌های منطقه‌ای در شبه قاره هند بین پاکستان و هندوستان خواهد بود که به نظر می‌رسد هیچ طرفی جز آمریکا از آن سود نخواهد برد. بویژه آنکه، تشدید رقابت‌ها در مرحله اول به جنبه نظامی کشیده می‌شود و هر دو کشور شبه قاره هند را که نیاز شدیدی به اختصاص منابع محدود مالی خود را توسعه ملی دارند، با مشکل روبرو خواهد ساخت. باید توجه داشت که هندوستان و پاکستان هر دو از امکان تولید و تکثیر سلاح هسته‌ای برخوردارند و در حالت تداوم و تشدید رقابت‌ها، گرایش به تولیدسلاح هسته‌ای افزایش خواهد یافت. خطر چنین گرایشی در بروز جنگ بین دوکشور است که حتی برخی‌ها از صاحب‌نظران کاربرد سلاح هسته‌ای در چنان جنگی محتمل می‌دانند.
درهرحال، آمریکا اگر چنانچه به دره کشمیر دست بیابد، می‌تواند کل قاره آسیا را با مخاطره جدی روبرو سازد و این، به نوبه خود، به رقابت‌های بین‌المللی بین آمریکا، چین و روسیه دامن خواهد زد و چه بسا که موجب تجدید جنگ سرد در قالب‌های متفاوت‌تری از گذشته گردد. بنابراین موضوع شایعه تمایل آمریکا برای احداث پایگاه در منطقه کشمیر جدا از اطلاعات نا کافی موجود، مطلبی است که از حساسیت بسیار بالابرخوردار است. در ارتباط با هندوستان، نگرانی در آن است که آمریکا یکبار دیگر به انتخاب پاکستان در مقابل هنددست بزند و شرایطی را بوجود بیاورد که در دوران جنگ سرد، هندوستان را بطرف اتحاد شوروی سابق و امضاء معاهده دوستی و همکاری کشاند. پاسخ احتمالی هند به چنین تهدیدی در آینده تلاش برای گسترش مناسبات با چین - روسیه و ایران به عنوان جایگزین تمایل به گسترش مناسبات با آمریکا خواهد بود. هر چند که احتمالاً هندوستان همچنان به سیاست متوازن خود در دوره جنگ سرد وفادار خواهد ماند، با این تفاوت که اتحاد جماهیر شوروی سابق را با مجموعه متنوع‌تری از کشورها جایگزین خواهد نمود.