تمامیت‌های پایمال شده

عزت عبدالفتاح دو نوع بزه دیده را می شمارد:1- بزه دیده ویژه که همان شخص حقیقی است که صدمه ای به وی وارد آمده است. 2- بزه دیده غیر ویژه که منظور از آن موسسات بزه دیده هستند خواه اجتماعی باشند یا حقوقی."پل سپارویچ"در کتاب خود "بزه دیده شناسی"ابراز می دارد که بزه دیدگان اشخاصی هستند که هنوز از علائم وعوارض ناشی از حادثه رنج می برند وی درکنار مفهوم بزه دیده ازعبارت"باز ماندگان" نیز برای اشخاصی که قبلا بزه دیده بوده اند ولی در حال حاضر بزه دیده محسوب نمی شوند استفاده می نماید.‏
روابط بزهکار - بزه‌دیده
روابط بزه دیده- بزهکار به مواردی اشاره دارد که فرد می تواند طی آن بر حسب اوضاع و احوال، بزهکار یا بزه دیده شود مثلاً کودکی که مورد ضرب و شتم و آزار و اذیت قرار گرفته به یک بزهکار تبدیل می شود. قبل از اشاره به این موارد به تبیین دو مفهوم می پردازیم:‏
‏-"مفهوم بزه دیده پنهان یا بالقوه" براستعداد فرد در قربانی و مجنی علیه شدن تاکید دارد مانند تمایلات خود آزاری و خود تنبیهی.‏‏- مفهوم روابط خاص بزهکار - بزه دیده شامل روابط متقابل بین مجرم و مجنی علیه می گردد. بدینسان مجنی علیه یک رکن و عنصر حیاتی در وضعیت مستعد جرم بویژه در وضعیت های خاص محسوب می شود.
باید اذعان داشت مشارکت بزه دیده در وقوع جرم در حقوق جزای کلاسیک آشکار شده و موضوع دو تاسیس زیر قرا رگرفته است:1- عذر تحریک،جایی که مسئولیت مجرم به خاطر رفتار بزه دیده کاهش پیدا می کند.2- دفاع مشروع، جایی که بزه دیده بالقوه در عمل تجاوز مرتکب آن شده است به عنوان بزه دیده احتمالی تلقی می شود. همچنین در مواردی که رفتار بزه دیده موجب صدور تصمیم دادگاه مبنی بر کاهش مجازات مجرم می شود (کیفیات مخففه) نقش بزه دیده آشکار است. مندلسون درراستای تحقیقاتش روابط بین بزه دیده و بزهکار را بررسی می نمود. او پنج رابطه را که منشأ زیست -روان-اجتماعی آنها درشخصیت بزه دیده بود بیان داشت: 1- بزه دیده کاملا بی گناه 2- بزه دیده با کمینه تقصیر 3- بزه دیده با مسئولیت مجرمانه همسان با مجرم 4- بزه دیده ای که بیش از بزهکار یا به تنهایی مقصر است. 5- بزه دیده با مسئولیت مجرمانه تام. ‏علل بزه دیدگی یا عوامل پیش زمینه ای تهاجم بزه دیدگی دارای علل وعوامل زیستی، روانی و اجتماعی به شرح ذیل است:
الف) عوامل خطرزای زیست‌شناختی: 1- سن: کودک و سالمند بیش از سایرین درمعرض بزه دیدگی قرار دارد ؛ کودک به خاطر تلاش مستمرش برای جستجو و کسب هیجانات قوی مانند بازیهای خطرناک و نیز به خاطر وضعیت وابستگی اش در خانواده در معرض خطر بزه دیدگی قرار دارد و سالمند به سبب ضعف فیزیکی و بویژه اختلال مشاعر، آسیب پذیر است.
2- جنس: از لحاظ آماری زنان بیشترین تعداد بزه دیدگان در خانواده ویا بیرون از خانواده را تشکیل می دهند. البته گاها مردان به دلیل دید قالبی مربوط به این مسئله نمی توانند به راحتی شکایت کرده چرا که هنوز سرویس های پذیرش و دستگاه قضائی واقعا نپذیرفته اندکه مرد می تواند بزه دیده زن و فرزندانش قرار بگیرد.
3- وضعیت جسمی: کاستیهای جسمانی یک عامل خطرزا می‌باشد مانند معلول جسمی یا روانی، حالت مستی و یا... که مصرف الکل و داروهایی که مصرف مداوم آنها اعتیاد می آورد گذر به عمل تهاجمی را آسان می گرداند. ‏
ب) عوامل اجتماعی:
1- مشاغل خطر ناک:راننده های تاکسی، پلیس ها و...2- بزهکاران: اینان اغلب به دلیل شیوه زندگی پرخطر و تلاش مستمرشان برای جستجو و کسب لذت قربانی می شوند3- شیوه زندگی: رفت و آمد در مکانها ی خطرناک 4- شرایط اجتماعی و اقتصادی: فقر واخراج از کار دو عامل بزه دیده زا هستند. زندگی در مناطق مشهور به"محیط بزهکار"نیز چنین است. در مقابل تمول آشکار نیز نظر بزهکاران را به سوی خود جلب می کند.5- انزوای مکانی: به طور مثال شخص دور افتاده از خانواده ( مهاجر،دانشجو و...) همچنین خانه دور افتاده، پارکینگ بدون نگهبان و...
ج) عوامل روانشناختی:
1- صفات نامطلوب: سهل انگاری و بی توجهی، طمع، بخل، اعتمادافراطی، بدگمانی آسیب شناختی (رفتارهای محتاطانه افراطی باعث جلب توجه مجرمان می شود) 2- تبعیض های متعدد و بویژه تبعیض های شغلی 3- نقش گذشته خاص فرد: گاهی اوقات یک دستور صریح خانوادگی تعیین می کند که یکی از اعضا ی خانواده به حکم انسجام گروه خانوادگی ضرورتاً در موقعیت یک بزه دیده قرار بگیرد.
آثار بزه بر بزه‌دیده
وقوع بزه بر بزه دیده دارای آثار ذیل است: الف) اثر جسمی- آثار جسمانی یک حادثه متعدد می باشد و اندیشه های متخصصان "ترمیم خسارات جسمی" یعنی قضات، پزشکان، کارشناسان دادگستری، بیمه در اطراف این مسئله به بحث گذارده می‌شود.ترمیم یک خسارت جسمی در مرحله اوّل به صورت مراقبت و پرستاری از بزه دیده می باشد. این کار تقریباً ناممکن است، ولی بسیار جالب است که در پاره ای از موارد بزه دیدگان، مرحله قبل و بعد از تحمل بزه را با هم مقایسه کرده، مرحله قبل از تحمل بزه را بهشتی می دانند که آن را از دست داده اند. بدن اشخاص در اغلب موارد مورد تعرض و آسیب قرار می گیرد. وظیفة پزشک در این موارد آن است که نه تنها از بزه دیده مراقبت و پرستاری کند؛ بلکه تغییرات احتمالی یا خیالی بدن بزه دیدگان را دنبال کرده و آنها را از طریق تبیین و گفتگو در مورد بدن جدیدی که به ناچار باید با آن زندگی کنند، کمک و همراهی نماید. علم پزشکی، در اغلب موارد، پاسخ راه حلی متناسب و سازگار را ارائه می دهد. آنچه که این افراد را به عنوان بزه دیده نزد پزشک می کشاند، توقعات اجتماعی است. دادگستری نه تنها از پزشک می‌خواهد که از بزه دیده مراقبت کند بلکه از وی می خواهد که او (بزه دیده) را در برقراری مجدد نظم اجتماعی یاری دهد.
ب)آثار روانی - اختلالهای پس از ضربه استرس زا(پست تروماتیک‏PTSD‏). بعد از تمام موقعیت های استرس زا اشخاص صرف نظر از شخصیت آنها، ممکن است به دو صورت زیر از خود واکنش نشان دهند:1/ حالت اضحمال ناگهانی قوا همراه با دلهره (یک مکانیسم دفاع اولیه که معادل استتار در محیط طبیعی می باشد.2/ حالت عکس حالت قبلی یعنی واکنش و تحریک ناسازگار (این حالت معادل بازتاب یک فرار ناکام می باشد).واکنش شخص چندین ساعت و گاه چندین روز طول می کشد.حالت فراموشی کلی یا جزئی وقایع، در بزه دیدگان بسیار دیده می‌شود. این امر برای تحقیقات مقدماتی پلیس یا پزشک یک نقص محسوب شده، علاوه بر این موجب ایجاد اختلالهای روانی بعدی می شود. هرگاه که موقعیت فشار آور از بین برود، شخص نیز تعادل خود را پیدا می کند.اختلالهای که استرس های مربوط به بعد از ضربه استرس زا(‏PTSD‏) را مشخص می سازند همیشه بعد از یک دوره نهفتگی گاهی طولانی (چندین ماه)پدیدار می شوند.گزارشهای بالینی یک سندرم (مجموعه علائم) رایج تکرار می باشند: بزه دیده در اثر خاطرات تکراری و مزاحم، کابوسهای مربوط به بزه، بیداری های شدید شبانه، دوباره دچار تروماتیسم (اختلالهای پس از ضربه) می شود.بزه دیده به ویژه بعد از تأثیریک محرک بیرونی یا خیالی (همانند یک فیلم خشونت بار، سر و صدای ناگهانی یا فکری ناگهانی) احساس می کند که ارتکاب بزه دوباره از سر گرفته می شود.
موقعیت فشار آور در رؤیاهای متعدد نیز تکرار می شود بزه دیده از تمام عناصری که موجب یادآوری بزه می شود، دوری می گزیند. تمام اختلالهای نامبرده بعد از مرحله ظهور و پیدایش، شدت پیدا می کنند.علاوه بر سندرم(مجموعه علائم) تکرار می‌توان علائم دیگری چون کاهش روابط بیرونی و عواطف، اضطراب دائم، اختلال در خواب، آشفتگی های شناختی‌(حافظه، تمرکز حواس) را در بزه دیده مشاهده کرد. گاهی بعد از چندین ماه، این اختلالها بر اساس یک حالت مزمن سازمان پیدا می کنند.
ج) از لحاظ حقوقی: بزه دیده با وجود آنکه اغلب در افکار و مباحثات عمومی غایب می باشد، دارای حقوقی است که امکان اجرا و دفاع از این حقوق برای او وجود دارد. جایگاه مدعی خصوصی به بزه دیده امکان می دهد که در جلسة دادرسی شرکت کرده، و غرامت خود را در پایان دعوای کیفری دریافت کند. پزشکان باید نسبت به امکانات کمک به بزه دیدگان، حمایت حقوقی و روانی آنها، اطلاع داشته باشند. بزه دیده می تواند نزد مراکز پلیسی یا ژاندارمری یا به طور مستقیم نزد دادستان محل فرضی وقوع بزه طرح شکایت کند. تحقیقات مقدماتی زیر نظر دادستان که کنترل فعالیتهای پلیس قضائی را عهده دار می باشد، صورت می گیرد.
ط) آثار اقتصادی
الف) آثار شغلی، بزه دیدگی موجب افزایش میزان غیبتها در شرکتها می شود. آثار نتایج روانی بزه می تواند موجب کاهش بازده شرکتها شود(آثاری همچون افسردگی ‏PTSD‏ اختلالهای ذهنی، اختلالهای رفتاری و غیره) ب) آثار و هزینه های اجتماعی فرایند بزه دیدگان شامل: خسارت کلی اقتصادی ناشی از کاهش بازده شغلی بزه دیدگان، هزینه پیشگیری از جرم(پلیس، دادگستری، حمایت اجتماعی، بیمه و غیره)، هزینه پیشگیری وضعی که جنبه خصوصی و شخصی دارد (درهای زره دار، سیستم های هشدار دهنده، نگهبانی)، هزینه شخصی همسطح با هزینه جمعیت.علاوه بر این باید گفت که افزایش احساس نا امنی، در حد وسیعی، وابسته به نظریه اصالت فرد در مورد بزه دیدگان واقعی (از طریق بزه دیدگی مجدد)یا بزه دیدگان بالقوه جرم می‌باشد.این احساس ناامنی بیشتر مورد توجه کسانی است که به دنبال گسترش این عقیده هستند که ما در یک دنیای پر از خشونت زندگی می کنیم. این مسئله برای اشخاص پیر و تنها، که دنیای خارج را تنها از طریق تصاویر پخش شده توسط تلویزیون ها ی خود می بینند، ملموس تر است.‏