کندوکاوی پیرامون مهم‌ترین نقش‌ها و چالش‌های رسانه در عصر ارتباطات (بخش اول)

گالیا توانگر
به راستی تا چه حد مسئله برده داری نوین زنان وکودکان، جنگ هایی که یک شبه در پس تفکرات هیتلر مآبانه سر برمی آورد و چالش بزرگ بحران های اخلاقی و جنسی در قرن حاضر و... محور اصلی بحث های رسانه های بین المللی و تأثیرگذاری دنیای امروز است؟ مقام و شأن رسانه در حل چوب های جادوگری و جعبه های مسخرکننده روح به تنزل کشیده شده است رسانه ها شعبده بازانی هستند که چشم مخاطبین را به روی حقایق و چالش های اصلی می بندند و آنها در قفس مسائل حاشیه ای و بی اهمیت نظیر مدگرایی، تلاطمات اخلاقی و جنسی و جنگ های خردکننده و دامنه دار حزبی به دام می اندازند.
اخیراً هر کس از خانه اعتقادات و تعلقات وطنی اش می گریزد با اتصال به کانال های ثروت و قدرت، رسانه ای علم کرده و با کمک جملات پرطمطراق و تحلیل های دروغین سعی در جذب مخاطبین و همراهانی دارد.
البته هنوز هم معتقدیم که مردم در هر نقطه دنیا بیدارند و بهترین قضاوت را خواهند داشت. چنانچه این روند ادامه پیدا کند، دیگرمردم به رسانه ها کوچک ترین اعتمادی نخواهند داشت و خود به تکاپوی حقیقت می افتند. همچنان که موج بیداری را در بطن ملت های مختلف به ویژه خاورمیانه ماحصل چنین تکاپوهایی می دانیم.
رسانه اعم از مکتوب و غیرمکتوب رسالتی دارد که در صورت دور افتادن از آن رسالت خطیر دیگر قداستی نخواهد داشت و خود تبدیل به آسیب و خطر خواهد شد. متأسفانه در جهان امروز اکثر رسانه ها وابسته به بنگاه های قدرت و ثروت، سعی در جذب مخاطب به هر شیوه ممکن دارند و این قبیل نشریات، خبرگزاری ها، شبکه های تلویزیونی و ماهواره ای تمام تلاششان بر این محور قرار گرفته که با اتصال به هر مکانیزمی جذب مخاطب داشته باشند.
حقیقت تلخ این است که مکانیزم اصلی رسانه های وابسته هیپنوتیزم کردن و خواب نما کردن مخاطبین است. رسانه ها آن چیزی را می نویسند که به نفع جناح قدرت و ثروت طرف آنهاست و کمتر نقدهایی را می بینیم که در عین بی طرفی در جبهه تعهد بازگوکننده حقیقت باشد.
مشکل بزرگ رسانه های قرن ما این است که مسائل اصلی و چالش های بزرگ دنیای کنونی به حاشیه گذاشته شده و اخبار نه چندان بااهمیت نظیر جدال احزاب، جدال تفکرات و حتی جدال مکاتب فکری هنوز هم محور بحث های رسانه ای بین المللی است.
اقتدار رسانه در صداقت اوست
محمد ذوقی مدیرعامل خبرگزاری دانشجو معتقد است که رسانه های دنیای مدرن در قرن حاضر به ابزارهایی که در اختیار قدرت ها هستند، تبدیل شده اند.
وی توضیح می دهد: «این یک امر اثبات شده است که رسانه به هر قدرتی وابسته باشد، بر عملکردش تأثیر عمیقی می گذارد. این قدرت می تواند امپریالیسم باشد و یا معنویت الهی. یکی از شیوه های به استثمار کشیدن دولت های استعمارگر همین فضاسازی رسانه ای بوده و هست این رسانه ها سعی دارند با تکنیک های مختلفی چون عملیات روانی، دروغ پراکنی و وارنه جلوه دادن حقایق، ذهن ها را به استثمار بکشند.
به نظر من این که چقدر یک رسانه جانب حق را رعایت می کند و در کارش صداقت دارد به این برمی گردد که به چه منشأیی تکیه زده و چطور قدرت می گیرد؟!»
وی ضمن بیان این مطلب که رسانه های داخلی به تبعیت از فضای اخلاق مدار و معنویت گرای کشور هنوز به ورطه بی صداقتی محض نیفتاده اند و تنها اقلیتی وابسته صرف هستند، می گوید: «اگر چه هنوز هم محور مطبوعات و رسانه های داخلی اخلاق مداری است، ولی از ایده آلی که برای رسالت خطیر رسانه ها در ذهن داریم، فاصله گرفته ایم. دلیلش هم این است که بحث های سیاسی از اخلاقیات دور شده و به رسانه ها کشیده شده اند. قطعاً فضای رسانه ای داخل کشور نسبت به فضای رسانه ای خارج کشور بسیار صادقانه تر است، ولی با ایده آل هایی که مقام معظم رهبری نیز در فرمایشات خود مکرراً متذکر شده اند، فاصله داریم. همه ما به یاد داریم که یکی از شعارهای پرطمطراق دوم خردادی ها در ایام انتخابات این بود که دانستن حق مردم است. این شعار شاید به ظاهر حق مردم را در خود دارد، ولی اگر هوشمندانه تر فکر کنیم از خودمان می پرسیم: مگر تا به حال در فضای انقلاب اسلامی چنین نبوده؟! به نظر می رسد تصحیح شده این شعار این طور باشد: اظهار نظر حق مردم است.»
بیمه سلامت رسانه‌ها با تربیت نیروی متعهد
مدیرعامل خبرگزاری دانشجو ضمن توصیه به این که نباید به ظاهر دلخوش بود و لااقل برای یافتن حقیقت باید کنکاش کرد تا به ورطه مسخرین درنیاییم، در ادامه می گوید: «ایجاد فضای دروغ، فضای جهت دادن به افکار عمومی بنابه منفعتی که رسانه می برد و ده ها شیوه دیگر از دغدغه های رسانه های وابسته و منفعت طلب است. در چنین بازی سود و زیانی تنها مردم و مطالبات به حق آنهاست که قربانی می شود. اصل اساسی مطبوعات و رسانه های امروزی این شده که به هر شیوه ای جذب مخاطب داشته باشند! اما با چه سطح اخباری، با چه نوع تحلیل هایی و ارائه چگونه نقدهایی این هدف را محقق می کنند؟! جای بسی تأمل دارد. گسترش قارچ گونه مطبوعات زرد و ارائه اخبار سطح پایین و دم دستی یکی از شایع ترین شیوه های جذب مخاطب و حفظ منافع با هر شیوه سخیفی است.»
محمد ذوقی در باب شیوه های داخلی نظارت بر رسانه های کشور می گوید: «بعضاً به این فکر افتاده ایم که چه مکانیزمی را طراحی کنیم که مطبوعات رونق بگیرند. به نظر من کار اصلی باید در فضای آموزشی دانشگاه ها و دانشکده های خبر صورت بگیرد، درست همان جایی که نیروها تربیت می شوند.
در فضای آموزشی وقتی خبرنگار در چارچوب صحیح اسلامی رشد پیدا کرده دیگر سلامت رسانه ها را بیمه کرده ایم و نیازی نیست در جست وجوی مکانیزم های نظارتی باشیم.»
وی معتقد است اگرچه فضای نظارتی در دوره اخیر نسبت به دوره اصلاحات خیلی بهتر شده، ولی تفاوت درخور توجهی نداشته و هنوز هم باید تلاش های بیشتری برای تصفیه فضای رسانه ای صورت بگیرد و تمهیداتی اندیشیده شود که گفت وگوهای بیشتر و کارشناسانه تری در این باب انجام شود.
اتصال به بنگاه‌های قدرت و ثروت، وسوسه دامنگیر رسانه‌ها
احسان صالحی سردبیر رجانیوز نیز معتقد است: «در دنیای امروز رسانه ها به بنگاه های قدرت و ثروت وابسته اند. هر حزب و تشکیلات سیاسی در گام اول برای اتصال به وادی قدرت و ثروت، ابتدا به تأسیس رسانه دست می زند حتی بنگاه های اقتصادی بزرگ دنیا نیز برای خود رسانه تأسیس کرده اند.
به نظر می رسد الگوی تأسیس رسانه برای اتصال به قدرت و ثروت یک الگوی غربی باشد. وقتی این الگو در کشورهای دیگر تسلط پیدا کرد، تبعات و آسیب ها را با خودش وارد کرد.
تنها زمانی می توان از این آسیب ها مصون ماند که صاحب رسانه آسیب ها را شناخته باشد ودرمانی بیابد.»
وی با ورق زدن تاریخ مطبوعات داخلی کشورمان توضیح می دهد: «در کشور ما از دوره مشروطه به بعد رسانه ها شکل گرفتند و در یک بازه زمانی طولانی مدت تا پیروزی انقلاب اسلامی اغلب در اختیار دربار بوده اند. بعد از پیروزی انقلاب آسیب دیگری متوجه آنها شد و آن کشش پرجاذبه اتصال به کانال های ثروت و قدرت بود. این یک حقیقت تلخ است که برخی رسانه های ما کم و بیش چنین میلی دارند. البته این آسیب ریشه اش این است که صاحبان رسانه ها ننشسته اند آسیب شناسی کنند و دغدغه دور ماندن از دام ها را داشته باشند، بعضاً از روی ناآگاهی به ورطه قربانی شدن می افتند. آقا هم بارها در فرمایشاتشان اشاره کرده اند که یک تقوی جمعی می خواهد تا رسانه کارگاه قدرت و ثروت قرار نگیرد و تریبونی باشد که حرف اسلام و انقلاب را بزند. آسیب بزرگ رسانه ها این است که محدود به خوشی و ناخوشی احزاب و اصحاب قدرت و ثروت باشند و هر خبری را منتشر نکنند.»
وی ادامه می دهد: «درفضای انقلاب اسلامی هدف بزرگ رسانه ای باید این باشد که دقت و صحت خبر را فدای سرعت نکنند. بر اساس اخلاق رسانه ای غیبت بزرگ این است که خبری را به کذب منتشر کنیم و اذهان عمومی را درگیر دروغ سازیم. حق الناس فقط این نیست که به فردی آسیب برسانیم، بلکه حق الناس بزرگتر این است که آحاد مختلف جامعه، وقت بگذارند و خبری را در مطبوعات رصد کنند که پایه و اساسی ندارد. مطمئناً بر طبق اخلاق اسلامی چنین اهمال کاری هایی فردای قیامت جواب می خواهد.»
وحدت‌بخشی به جامعه مهم‌ترین رسالت رسانه‌هاست
جواد آرین منش عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی رمز موفقیت و تعالی انقلاب اسلامی را در طول سه دهه اخیر حفظ وحدت و انسجام ملی و اسلامی عنوان کرده و می گوید: «مهم ترین رسالت و مأموریت رسانه ها ایجاد وحدت و یکپارچگی در جامعه است و مقام معظم رهبری نیز از رسانه های متعهد انتظار دارند تا از ورود به مسائل بحث برانگیز و اختلاف افکن پرهیز کنند. رسالت اصلی مطبوعات و رسانه ها بایدتلاش در جهت ایجاد یکپارچگی و همدلی میان قوای سه گانه، مردم و مسئولان باشد.»
وی ادامه می دهد: «ملت ایران همواره با تبعیت پذیری از ولایت فقیه و با حفظ همدلی و هماهنگی توانسته اند از فراز و نشیب های پیش روی انقلاب اسلامی با موفقیت عبور کنند و در همه دوران های حساس و سرنوشت ساز کشور، ثابت کرده اند که هیچ چیز نمی تواند وحدت و یکدلی آنها را از میان ببرد. نقش رسانه ها در رسیدن به وحدت کلمه و بالاترین حد انسجام و اتحاد بسیار اثرگذار و اساسی است.»
آرین منش پیرامون نقشه راهبردی رسانه ها توضیح می دهد: «همه رسانه ها و به ویژه رسانه ملی، امروز نیز باید همانند گذشته، در راستای حفظ و تقویت پایه های وحدت و اتحاد ملی و اسلامی گام بردارند و از سخنان و مطالب تفرقه برانگیز و متزلزل دوری کنند، چرا که حیات باعزت ایران اسلامی در گرو حفظ حراست از وحدت مردم و مسئولان است.»
وی با بیان این که نمی توان عملکرد رسانه های کشور را به سادگی بررسی و ارزیابی کرد، مگر آن که ملاک و معیار مشخص و درستی برای آن قرار دهیم، می گوید: «میزان توجه هر رسانه به رهنمودها و انتظارات مقام معظم رهبری، معیار ارزشیابی و بررسی عملکرد آن رسانه در راستای وحدت بخشی و انسجام دهی جامعه است. در واقع معیار مناسب برای آن که بدانیم عملکرد یک رسانه و تأثیر آن بر جامعه مثبت بوده یا مخرب، منویات، انتظارات و رهنمودهای مقام معظم رهبری است. مردم و مسئولان کشور همواره با تبعیت از ولایت فقیه و گردآمدن حول این محول اساسی وحدت و همدلی خود را حفظ کرده اند و امروز نیز رسانه ها به عنوان ابزار وحدت بخش در جامعه باید تابع ولی فقیه باشند.»
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس با اشاره به توصیه مقام معظم رهبری جهت حفظ وحدت و دوری از اختلاف از سوی رسانه ها تأکید می کند: «این فرمایشات مقام معظم رهبری نشان می دهد که ایشان از عملکرد و خط مشی برخی از رسانه ها راضی نیستند و به همین دلیل تشخیص دادند که حوزه رسانه ها نیاز به تأکید و توصیه دوباره به وحدت و انسجام دارند. گاهی برخی از رسانه ها به گونه ای تیتر می زنند و برنامه می سازند که نه تنها وحدت بخش نیست، بلکه به جای انسجام بخشی به جامعه، اختلافات جزئی را بزرگ می کند و همین امر موجبات نارضایتی مقام معظم رهبری را از رسانه ها ایجاد کرده است.»