آینده‌ای روشن فراروی مناسبات تهران ـ باکو

* جناب سفیر، نخست به روابط اقتصادی 2 کشور از جهت اقتصادی بپردازیم. روابط 2 کشور را در حال حاضر چگونه می‌بینید؟
** می‌توان سطح مناسبات اقتصادی بین دو کشور را خوب ارزیابی کرد. ولی سطح کنونی روابط اقتصادی دو کشور جمهوری آذربایجان و ایران که از نظر جغرافیایی در محل مناسبی قرار داشته و دارای ذخایر هیدروکربنی وسیع و همچنین پتانسیل‌های اقتصادی گسترده‌ای هستند، کاملاً راضی‌کننده نیست.
ایفای نقش پل ارتباطی میان اروپا و آسیا از سوی جمهوری آذربایجان، موجب افزایش اهمیت جغرافیایی کشورمان شده است. به این ترتیب ایران امکان صادرات محصولات خود به بازارهای اروپا از طریق آذربایجان و همچنین آذربایجان نیز به نوبه خود امکان صادرات محصولات خود به خلیج فارس از طریق ایران را به دست می‌آورد. بر این اساس حمل‌ونقل یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد محسوب می‌گردد، ولی نبود خط آهن بین 2 کشور که اهمیت خاصی در زمینه حمل‌ونقل دارد، موجب تأسف است. در همین رابطه اکنون اقدامات عملی آغاز شده و مذاکراتی در راستای احداث خط آهن قزوین ـ رشت ـ آستارا (جمهوری اسلامی ایران) ـ آستارا (جمهوری آذربایجان) که بخشی از شاهراه حمل‌ونقل بین‌المللی «شمال ـ جنوب» است، صورت گرفته و در نتیجه، تفاهمنامه‌ای در زمینه پروژه احداث خط آهن رشت ـ آستارا (ایران) ـ آستارا (آذربایجان) بین شرکت سهامی خاص «راه آهن آذربایجان»، شرکت سهامی عام «راه آهن روسیه» و راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران منعقد شده است.
اکنون ایران در میان شرکای اقتصادی جمهوری آذربایجان در بین 10 کشور دوم قرار دارد. حجم سالانه مبادلات اقتصادی بین دو کشور با توجه به سال‌های گذشته تقریباً معادل 500 میلیون دلار آمریکاست. این رقم تنها شامل آمار رسمی است. در عین حال مناسبات بخش خصوصی 2 کشور در سطح بالایی قرار دارد و ما در تلاش هستیم در سال‌های آتی حجم مبادلات تجاری را به یک میلیارد دلار برسانیم. پتانسیل‌های اقتصادی وسیع موجود در هر دو کشور این امکان را فراهم کند.
در این زمینه برگزاری نشست تجاری بین جمهوری آذربایجان ـ جمهوری اسلامی ایران در شهر باکو در آینده نزدیک مد نظر است. چون تاکنون هیچ نشست تجاری در این سطح بین دو کشور برگزار نشده است. ما تمامی تلاش‌ها و امکانات خود را برای برگزاری این اجلاس بسیج کرده‌ایم. در کنار بخش دولتی، نمایندگان بخش خصوصی نیز به مراسم مذکور دعوت شده‌اند. ما برای حضور صاحبان صنایع تهرانی و حضور صاحبان صنایع مناطق دیگر در کنار آنان اهمیت خاصی قائلیم. من شخصاً با صاحبان پیشگام صنایع از چند شهر ملاقات کرده و به صورت مفصل پیشنهاد‌های آنان را جویا شدم. مطمئنم که این اجلاس تجاری ارمغان خود را درجهت توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور و آگاهی از پروژه‌های جدید و اجرای آنان خواهد داشت.
* آمارها بیانگر این است که حجم روابط اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان نسبت به کشورهایی همچون ترکیه، آلمان و ایتالیا کم است. به نظر شما دلیل آن چیست؟
** همان‌گونه که می‌دانید جمهوری آذربایجان روز به روز در حال پیشرفت است و با پیشرفت آن تعداد شرکای معتبر کشور ما نیز در سطح بین‌المللی افزایش می‌یابد. با سیاست‌های دوراندیشانه و هدفمندانه جناب آقای الهام علی‌ اف رئیس‌جمهوری آذربایجان نه‌تنها به یک کشور پیشرو در منطقه مبدل گشته بلکه در راستای ورود به جمع کشورهای پیشرفته جهان گام برمی‌دارد. این موضوع به نوبه خود موجب افزایش سریع تعداد شرکای جمهوری آذربایجان در عرصه بین‌المللی می‌شود. استراتژی سیاسی و اقتصادی تبیین شده از سوی حیدر علی اف، رهبر فقید جمهوری آذربایجان اکنون ثمره‌های خود را به نمایش گذاشته است. در سایه رهبری حیدر علی اف، انعقاد «قرارداد قرن» در شهر باکو 20 سپتامبر 1994 در رابطه با احداث خط لوله نفت باکو ـ تفلیس ـ جیهان که تامین‌کننده صادرات نفت جمهوری آذربایجان به بازارهای جهانی بود، امکان‌پذیر شد و این امر در حال حاضر شرایط بسیار مناسبی را برای صادرات نفت جمهوری آذربایجان به برخی کشورهای جهان فراهم کرده است.
با این حال،‌ اعلام نظر در رابطه با دلیل قطعی پایین بودن ایران در رده‌بندی شرکای تجاری جمهوری آذربایجان امکانپذیر نیست زیرا این رقم هر سال تغییر می‌کند، یعنی بالا یا پایین می‌رود. همان‌گونه که ذکر کردم، ما در حال حاضر روی چند پروژه مشترک کار می‌کنیم و ان شاءالله در آینده‌ای نزدیک، نتیجه آنها را خواهیم دید. یک‌بار دیگر اعلام می‌کنم که در صورت پیوستن شبکه‌های راه آهن دو کشور به یکدیگر، شاهد افزایش حجم مبادلات تجاری فیمابین خواهید بود و من به محقق شدن این پروژه اطمینان دارم.
همچنین لازم می‌دانم این نکته را نیز ذکر کنم که با نگاه به فهرست شرکای تجاری جمهوری آذربایجان خواهید دید که کشورهای دارای رتبه‌های بالا عموماً کشورهایی هستند که آذربایجان به آنان نفت صادر می‌کند و در صورت نادیده گرفته شدن صادرات نفت و در نظر گرفتن حجم مبادلات محصولات غیرنفتی، ایران در مبادلات تجاری با جمهوری آذربایجان هرگز از دیگر کشورها پایین تر نبوده است.
* در سال‌های اخیر ایران روادید عبور را برای اتباع جمهوری آذربایجان لغو کرده است. چرا جمهوری آذربایجان همچنان روادید عبوری را برای اتباع ایران ملزم می‌داند؟
** در وهله اول از دولت ایران به دلیل لغو روادید نسبت به اتباع جمهوری آذربایجان تشکر می‌کنم. می‌دانید که عوامل بسیاری ملت‌های آذربایجان و ایران را به یکدیگر نزدیک می‌کند. همین عوامل تاثیر مستقیمی بر رفت و آمد شهروندان آنها دارد. بله، امروزه اتباع جمهوری آذربایجان به راحتی به ایران سفر می‌کنند و هیچ‌گونه مشکلی در رابطه با اخذ روادید وجود ندارد. ولی برخی مسائل وجود دارد که موجب بروز برخی ناراحتی‌ها می‌شود. خودم شخصاً هنگام عبور از گذرگاه مرزی آستارا 40 دقیقه معطل شدم. درست است که این گناه ماموران نیست و صرفاً به دلیل مسائل فنی است. اما در عین حال به آن معنی است که هنوز گذرگاه‌های مرزی ما قابلیت عبور و مرور تعداد زیادی از افراد را ندارند.
همان‌گونه که می‌دانید، یکی دیگر از مشکلات اصلی، انتقال غیرقانونی مواد مخدر است. به‌رغم تدابیر اتخاذ شده از سوی دولت‌های جمهوری آذربایجان و ایران، جلوگیری کامل از قاچاق مواد مخدر غیرممکن است. درست است که در این راستا همکاری‌های مثمرثمری بین وزارت کشور طرفین صورت گرفته است، اما به‌رغم تمامی این موارد، هنوز افرادی هستند که تمایل به قاچاق مواد مخدر دارند.
همان‌گونه که می‌دانید مسائل اینچنینی بسیار است و من معتقدم پس از حل شدن این مسائل، پرداختن به موضوع لغو روادید امکانپذیر خواهد بود.
*  اگر نگاهی به بخش سیاسی روابط ایران و جمهوری آذربایجان داشته باشیم در چند سال گذشته در روابط بین دو کشور مشکلاتی بروز کرده است. برای گذر از مشکلات سیاسی 2 کشور چه گام‌هایی باید بردارند تا روابط سیاسی تقویت شود؟
** در روابط سیاسی دو کشور و عموماً در تمامی زمینه‌ها هیچ‌گونه مشکلی وجود ندارد. برخی نظرها وجود دارد، اما اینها نیز به زودی حل خواهند شد.
من تنها می‌خواهم این نکته را ذکر کنم و باور دارم که پاسخ سوالتان را خواهید گرفت. بین جناب آقای الهام علی‌اف، ریاست محترم جمهوری آذربایجان و جناب آقای محمود احمدی‌نژاد، ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، روابط برادرانه وجود دارد و این مناسبات روی تمامی مشکلاتی که اشاره نمودید، خط بطلان می‌کشد.
توسعه روابط دو کشور از زمان آقای حیدر علی اف، آغاز شده و نقطه عطف مهمی در روابط فیمابین رخ داده است. در حال حاضر این سیاست هدفمند از سوی آقای الهام علی‌اف با موفقیت ادامه دارد. رئیس‌جمهوری آذربایجان اهمیت خاصی برای روابط با جمهوری اسلامی ایران قائل هستند. ما همین دیدگاه را نسبت به کشورمان از سوی رهبران ایران احساس می‌کنیم.
* به عنوان سفیر جمهوری آذربایجان تا چه حدی نقش میانجیگرانه ایران در بحران قره‌باغ را مهم ارزیابی می‌کنید و در واقع ایران چه نقشی می‌تواند در این زمینه داشته باشد؟
** جمهوری آذربایجان در جهت حل مناقشه قره‌باغ بین جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان از تمامی اقدامات صورت گرفته در چارچوب تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان از جمله میانجیگری ایران در این مناقشه حمایت می‌کند.
هنگام مطرح شدن این پیشنهاد از سوی جمهوری اسلامی ایران، طرف آذربایجانی از این موضوع حمایت نموده، ولی ارمنستان این پیشنهاد را رد کرده و این موضوع یکبار دیگر موضع غیرسازنده ارمنستان در این مناقشه را نمایان ساخت.
* ‌با توجه به نقض آتش‌بس بین 2 کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان در سال‌های گذشته و تهدیدهای مداوم مقامات به استفاده از ابزار نظامی به نظر شما جمهوری آذربایجان تا چه حد ممکن است برای حل بحران قره‌باغ دست به حمله نظامی بزند؟
** مناقشه قره‌باغ کوهستانی بین جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان اکنون بیش از چند سال است که ادامه یافته و مذاکراتی در چارچوب گروه مینسک شورای امنیت و همکاری‌های اروپا در راستای حل مسالمت‌آمیز این موضوع انجام گرفته، لیکن هنوز نتیجه‌ای راضی‌کننده به دست نیامده است. دلیل عدم حصول نتیجه، رفتار غیرسازنده ارمنستان در مذاکرات است. در حال حاضر اولویت ما حل این مناقشه به شکل صلح‌آمیز و از طریق گفت‌وگوهاست. ولی در صورتی که ارمنستان به فرار از مذاکرات و طولانی کردن حل این مناقشه ادامه دهد، ما راه‌حل دیگری نخواهیم داشت. ارمنستان باید بداند که جمهوری آذربایجان هرگز با وضعیت موجود کنار نخواهد آمد و این وضعیت باید تغییر یابد. به نظر ما، ارمنستان موجب ایجاد بی‌ثباتی در منطقه شده است. این اقدام ارامنه مستقیما تاثیر منفی روی پیشرفت منطقه داشته است. در عین حال معتقدم حل این مناقشه از طریق نظامی هیچ‌گونه فایده‌ای برای منطقه نخواهد داشت. به همین دلیل، کشورهای منطقه باید فشارهای خود را بر ارمنستان افزایش دهند.
در حال حاضر جمهوری آذربایجان در حال پیشرفت است و بی‌شک این پیشرفت ساختار ارتش را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. بودجه نظامی جمهوری آذربایجان برابر با تمام دولت بودجه ارمنستان است. این یک واقعیت است در عین حال ما خواستار راه حل نظامی برای حل مناقشه با ارمنستان نیستیم و خواهان حل مسالمت‌آمیز موضوع با کمک کشورهای منطقه هستیم و در این میان جمهوری اسلامی ایران به نظر ما از جایگاه ویژه برخوردار است.
* در سال‌های اخیر، نهادهای مذهبی در ایران برخی انتقادها از سیاست‌های فرهنگی جمهوری آذربایجان در مورد مسائلی مانند حجاب داشته‌اند. نظر شما در این رابطه چیست؟
** همان‌گونه که می‌دانید، برخی گروه‌ها از تمام توان خود برای خلل وارد کردن به مناسبات جمهوری آذربایجان و ایران استفاده می‌کنند و ما نیز به نوبه خود نباید به این گروه‌ها اجازه بدهیم تا به روابط ما ضربه بزنند.
در پاسخ به سوال شما باید بگویم که این موضوع اصلاً آن‌گونه که از بیرون دیده می‌شود نیست. در جمهوری آذربایجان پوشیدن لباس متحدالشکل در مدارس الزامی است، چون معتقدیم این اقدام موجب جلوگیری از بروز اختلاف طبقاتی بین دانش‌آموزان می‌شود.
در عین حال، آزادی اعتقادات دینی نیز وجود دارد، اما در این میان برخی گروه‌ها در تلاشند تا به مقاصد خود در کشور آذربایجان برسند، ولی دولت ما هرگز اجازه چنین کاری را نخواهد داد. در جمهوری آذربایجان نزدیک به 1800 مسجد فعالیت دارد و در طول سال‌های اخیر نزدیک به 1500 مسجد ساخته یا بازسازی شده و آماده استفاده مردم شده است، اما هیچ‌کس از این موضوع سخن نمی‌گوید.
همچنین ارمنستان در اراضی تحت اشغال خود تمامی مساجد موجود در خاک جمهوری آذربایجان را ویران کرده است. ارامنه به این بسنده نکرده و حتی از تبدیل کردن مساجد به همه چیزی واهمه ندارند. من در ملاقات با آیت‌الله گلپایگانی این موضوع را مطرح نموده و تصاویری که ثابت‌کننده موضوع بود به ایشان تقدیم کردم. همچنین روز عید قربان به شهر قم سفر کردم و با حضرات عظام نوری همدانی، موسوی اردبیلی و وحید خراسانی ملاقات نمودم. در گفت‌وگوهایم با آنان احساس کردم که آنان از اقدامات انجام شده از سوی دولت جمهوری آذربایجان در زمینه آزادی‌های دینی، کامل مطرح نشده‌اند، تصویر نادرستی از جمهوری آذربایجان در ذهن آنان شکل گرفته است.لذا از رسانه‌های جمعی خواهش می‌کنم تا هر موضوعی را همان‌گونه که هست، منعکس سازند.
* موضوع کشته‌شدن اخیر یکی از مرزبانان ایران از سوی ماموران مرزبانی جمهوری آذربایجان چه بود؟
** در حال حاضر تحقیقات در رابطه با این موضوع در حال پیگیری است. پس از اتمام تحقیقات، اطلاعات مربوط اعلام خواهد شد.
خوشبختانه همکاری‌های خوبی بین مرزبانان 2 کشور وجود دارد. آنان بهتر می‌دانند که نقض حریم مرزی دولت چه معنایی دارد. از سوی دیگر، گروه‌های سازمان‌یافته‌ای وجود دارند که در زمینه ترانزیت مواد مخدر از ایران به جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کنند. از این جهت می‌توان بخوبی درک کرد که مرزبانان جمهوری آذربایجان چه مسوولیت خطیری برعهده دارند. همچنین باید در نظر داشت که بخشی از مرزهای مابین آذربایجان و ایران تحت اشغال ارمنستان است.
* سال‌های گذشته، برخی گزارش‌ها وجود داشت که نشان می‌داد جمهوری آذربایجان در حال افزایش همکاری‌های خود با ناتو است. در این باره چه می‌گویید؟
** جمهوری آذربایجان عضو برنامه همکاری برای صلح ناتو است، اما توجه شما را به این موضوع جلب می‌کنم که هرگز نیروهای نظامی یک کشور یا سازمان دیگر در جمهوری آذربایجان حضور نخواهند یافت. به نظرم این یک پاسخ کامل به سوال شما خواهد بود.
* در سال‌های گذشته وزیران امور خارجه ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه دیدارهایی سه‌جانبه مانند اجلاس ارومیه داشتند. نقش این همکاری‌ها در افزایش همگرایی تا چه اندازه بوده است؟
** از نظر ما آنچه مهم است،کیفیت است، نه کمیت. علاوه بر قرار گرفتن جمهوری آذربایجان، ایران و ترکیه در یک منطقه، این سه کشور از جهات بسیاری به یکدیگر نزدیک هستند و ما نیز می‌خواهیم تا به نوبه خود با استفاده از این نزدیکی، در راه توسعه منطقه موثر باشیم. در همین راستا، ملاقات وزرای امور خارجه 3 کشور تا پایان سال جاری در شهر نخجوان صورت می‌گیرد و در حال حاضر مقدمات آن در حال پیگیری است.
* به نظر شما وضعیت اقلیت‌های قومی و مذهبی همچون تالشی‌ها و لزگی‌ها در جمهوری آذربایجان چگونه است؟
** عامل تبعیض نژادی در جمهوری آذربایجان وجود ندارد. همه در برابر قوانین کشور برابرند. درست است برخی رسانه‌ها هر از چند گاهی با مطرح کردن این موضوع قصد دارند اوضاع را به هم بریزند، اما من از این فرصت استفاده کرده و اعلام می‌کنم که هیچ نیرویی قادر به برهم زدن ثبات در کشور ما نخواهد بود. تمامی اتباع جمهوری آذربایجان صرف‌نظر از انتساب به هر قومی برای ما عزیز هستند و می‌توانم با اطمینان بگویم که در آذربایجان همه باهم برابرند و تنها روابط خانوادگی، افراد را به یکدیگر پیوند می‌دهد. این موضوع را نیز ذکر کنم که در آذربایجان حتی ارامنه نیز وجود دارند. براساس آمار کنونی، در حال حاضر نزدیک به 35 هزار ارمنی در کشورمان زندگی می‌کنند. لیکن با نگاهی به ارمنستان خواهید دید که حتی یک آذربایجانی در آنجا وجود ندارد.
* از دیدگاه شما به عنوان سفیر، روابط فرهنگی 2 کشور ایران و جمهوری آذربایجان در چه حدی است؟
**  همانند دیگر زمینه‌ها، مناسبات دو کشور در زمینه فرهنگی نیز در حال توسعه است. با این حال اعلام می‌کنم با توجه به پتانسیل‌های موجود در هر دو کشور، سطح مناسبات فیمابین در زمینه‌های فرهنگی از نظر ما راضی‌کننده نیست. در حال حاضر در این خصوص تدابیر لازم در حال پیگیری است. اوایل اکتبر سال جاری، هفته فرهنگی ایران در جمهوری آذربایجان برگزار شد و در چارچوب آن آقای سیدمحمد حسینی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران به جمهوری آذربایجان سفر کرد.
هفته فرهنگی ایران با استقبال گرم مردم ما مواجه شد. سال گذشته نیز هفته فرهنگی جمهوری آذربایجان در ایران برگزار شد.
جمهوری آذربایجان و ایران در زمینه فرهنگی در سازمان‌های بین‌المللی نیز همکاری می‌کند. جمهوری آذربایجان و ایران به منظور ثبت جهانی عید نوروز در فهرست میراث فرهنگی یونسکو مشترکا به این سازمان مراجعه کردند و در نتیجه آن، عید نوروز در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید. در حال حاضر فعالیت‌های مشترک جهت ثبت جنگل‌های هیرکانی نیز در فهرست میراث مادی ـ فرهنگی یونسکو در حال پیگیری است.
* از نگاه شما راه‌حل مشکلات رژیم حقوقی دریای خزر چیست؟
** در حال حاضر مذاکرات در رابطه با رژیم حقوقی دریای خزر در حال پیگیری است و ما امیدواریم که نتیجه کامل بزودی حاصل شود.
* دولت جمهوری آذربایجان با دولت آمریکا چگونه روابطی دارد؟
** می‌دانید که جمهوری آذربایجان یک کشور مستقل است و غیر از ارمنستان با تمامی کشورهای جهان از جمله ایالات متحده آمریکا رابطه دارد. در حال حاضر جمهوری آذربایجان با بیش از صد کشور جهان روابط دیپلماتیک و با 183 کشور جهان روابط تجاری دارد. با این حال، جمهوری آذربایجان روابط خود را با یک کشور دیگر، علیه کشور ثالث برقرار نمی‌کند. یعنی رابطه ما با آمریکا علیه ایران نخواهد بود، چون ایران همسایه همیشگی ماست و پیوندهای ملت‌های ایران و جمهوری آذربایجان عمیق و چندبعدی است. رابطه ما بسیار فراتر از روابط مقامات سیاسی دو کشور و پایدار و ابدی است. ما در رابطه خود با آمریکا نوع رابطه‌مان را درک و لحاظ کرده و خواهیم کرد.
* در مجموع، آینده روابط ایران و جمهوری آذربایجان را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
** آینده مناسبات فیمابین در تمامی زمینه‌های مذکور را روشن و امیدوارکننده می‌بینم، زیرا در هر دو کشور امکانات وسیعی برای توسعه این مناسبات موجود است و ما نیز باید به نوبه خود با استفاده از این امکانات برای توسعه هرچه بیشتر مناسباتمان تلاش کنیم. من معتقدم که برای توسعه روابط، تلاش‌های هر دو طرف لازم و ضروری است.
* پیشنهادهای شما برای گسترش و تحکیم بیشتر روابط ایران و جمهوری آذربایجان چیست؟
** در وهله اول می‌خواهم این موضوع را عنوان کنم که به منظور توسعه مناسبات فیمابین، روابط موجود باید از این پس شفاف و در چارچوب اعتماد متقابل شکل گیرد.
ما تمامی تلاش خود را برای توسعه هرچه بیشتر مناسبات سیاسی انجام می‌دهیم و نتایج لازم را نیز به دست می‌آوریم. در آینده برخی مسائل وجود دارند. در حال حاضر اقدامات مهمی در این خصوص در حال پیگیری است، از جمله نشست سه‌جانبه وزیران امور خارجه جمهوری آذربایجان، ایران و ترکیه. این موضوع بسیار مهم است و امیدوارم که این نشست نقش مهمی در رابطه با حل بسیاری از مسائل و در راستای توسعه منافع منطقه ایفاء کند.
از نظر اقتصادی نیز مناسبات‌مان در حال توسعه است. در این زمینه نیز اقدامات لازم و مقتضی در حال انجام هستند. ما در حال حاضر در رابطه با پیوستن شبکه‌های راه‌آهن 2 کشور به یکدیگر فعالیت می‌کنیم. در صورت به حقیقت پیوستن این پروژه، هر دو کشور منافع بسیاری بدست خواهند آورد.
در زمینه فرهنگی نیز در هر دو کشور پیوندهای بسیاری برای توسعه مناسبات فیمابین وجود دارند و ما نیز به نوبه خود با استفاده از این پیوندها، همسایگی و همکاری‌های خود را ادامه می‌دهیم.