نگاهی به کرسی‌های آزاداندیشی و تاکیدات مقام معظم رهبری (بخش نخست)

دقیقا هشت سال پیش بود که رهبر معظم انقلاب بر ایجاد فضای گفت وگوی منطقی و آزادفکری در دانشگاه ها تاکید کردند و مجددا در سال 1388 بر برگزاری کرسی های آزاداندیشی اصرار ورزیدند تا جایی که این بحث ها در جمع مسئولان وزارت علوم و روسای دانشگاه ها مطرح شد و حتی خود دانشجویان از طریق تشکل های دانشجویی استقبال خود را از تشکیل کرسی ها بیان کردند.
اگرچه جسته و گریخته جلساتی با این عنوان در برخی دانشگاه ها تشکیل می شد که جز بحث پیرامون مسائل کلی که هفته ها و ماه ها زمان برای صبحت پیرامون آن و راضی کردن مسئولان دانشگاهی صرف شده بود، چیزی نداشت اما به هرحال می توانست وسیله ای برای پرکردن کارنامه کاری روسای دانشگاه هایی شود که صرفا قصد داشتند ایفای وظیفه ای کرده باشند.
راه‌اندازی کرسی‌های آزاداندیشی
بارها تاکید از سوی رهبر فرزانه انقلاب، هشت سال استقبال از سوی دانشجویان و سال ها تلاش اعضای تشکل های دانشجویی در نهایت توانست متولیان کرسی های آزاداندیشی را در وزارت علوم راضی کند که بالاخره اقدامی دراین رابطه داشته باشند.
سایت کرسی های آزاداندیشی که توسط دفتر امور فرهنگی معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم طراحی شده بود هم دی ماه سال گذشته راه اندازی شد و به گفته جلیل دارا، مدیرکل امور فرهنگی وزارت علوم یکی از اهداف مهم راه اندازی این سامانه ارائه گزارش دانشگاه ها پیرامون کرسی های آزاداندیشی بوده است.
البته وی معتقد است: جمع آوری بانک جامع از وضعیت کرسی های آزاداندیشی در دانشگاه ها، ترویج نتایج و دستاوردهای کرسی ها برای مخاطبان، ایجاد فضای امن برای هم اندیشی در فضای مجازی برای دانشگاه ها و ایجاد ارتباط بین ستاد و دانشگاه ها درباره کرسی ها از اهداف راه اندازی این سامانه است.
اما صرف ایجاد یک پایگاه الکترونیکی و به مالکیت درآوردن بخشی از فضای مجازی تحت قالب تریبونی برای آزاداندیشی آیا می تواند کافی باشد؟
امام خمینی(ره) در مورد همین مشکل در اول انقلاب سخن دقیقی دارند: «آقا شما نشسته اید که چهار تا کمونیست بیایند در دانشگاه و قبضه کنند دانشگاه را!! شما مگر کمتر از آن ها هستید؟ عدد شما بیشتر از آن هاست؛ حجت شما بالاتر از آن هاست. شما این مسائل را که بگویید، خیانت این ها را می توانید واضح بکنید در آن مکان، در دانشگاه. خیانتشان را می توانید واضح بکنید که خودشان بگذارند بروند. بایستید، صحبت کنید.
بگویید آقا، خوب بیایید یکی یکی بگویید ببینم شما چه کاره هستید آمده اید توی دانشگاه دارید اخلال می کنید؟ می خواهید چه بکنید؟ می خواهید درس بگویید برایمان؟ شما کار خودتان را اول حساب بکنید که چه کاره هستید توی این مملکت. شما از اهل این مملکت هستید، یا عمال غیر هستید خودتان را به ما می چسبانید؟ بایستید آقا بگویید. البته باید اشخاصی هم که گوینده هستند بیایند در دانشگاه... درهر صورت عمده، فعالیت خود شماهاست.
این ها تو دهنی می خواهند آقا! عدد شما زیادتر است؛ حجت شما بالاتر است؛ خیانت آن ها واضح است. گفتن می خواهد. اجتماع بکنید، بگویید مطالب را... آن ها صحبت می کنند؛ شما هم صحبت بکنید. شما ننشینید یکی دیگر برایتان صحبت بکند؛ یک روحانی بیاید صحبت کند؛ خودتان بروید، هر کدامتان می توانید، در مقابل آن ها بایستید صحبت کنید. آن می گوید؛ شما هم بگویید. آن وقت یکی یکی انگشت بگذارید روی کارهایشان که تو این کاری که می کنی برای چیست؟ تو، تو تابع کی هستی که این کارها را می کنی؟» (23خرداد 1358)
یک تحلیل گر سیاسی در این باره می گوید: بخش عمده مشکل در برگزار نشدن کرسی همین مسئله است، که چون همه منتظر استاد و مدعو هستند و اصولا آدم های حرف دار جدی و رسانه ای هم مدعوند که طبیعتاً سرشان شلوغ است، لذا کرسی ها با مشکل مواجهند، حال آن که می بینیم مهم ترین مد نظر مقام معظم رهبری همین حرف زدن و بحث دانشجو با دانشجوست: «باید روی مسائل فکر کرد. عزیزان من! روی مسائل فکر کنید تا به نتیجه برسید.
نهضت آزاد فکری ای که من پیشنهاد کردم در دانشگاه و حوزه راه بیفتد، برای همین است. تریبون های آزاد بگذارند و با هم بحث کنند؛ منتها نه متعصبانه و لجوجانه و تحریک شده به وسیله جریانات سیاسی و احزاب سیاسی که فقط به فکر آینده کوتاه مدت و مقاصد خودشان هستند و برای انتخابات و امثال آن از جوان ها استفاده می کنند؛ بلکه برای پخته شدن، ورز خوردن و ورزیده شدن و با هدف آماده شدن برای ادامه این راه طولانی و دشوار، اما بسیار خوش عاقبت.» (بیانات در دیدار دانشجویان و اساتید دانشگاه های استان کرمان 19/2/84)
کرسی‌ها متولی دلسوز ندارند
«هنوز فضای آزاداندیشی در دانشگاه ها متولی پاسخگو و دلسوزی ندارد.»
این را ستاره بروغنی می گوید. او که دانشجوی رشته فقه و حقوق است عقیده دارد: «گذشته از جلسات و همایش های آزاداندیشی، فراهم کردن محیط امن و آرام برای گفت وگوهای منطقی که دانشجویان امکان تبادل نظر و ارائه نظرات شخصی شان را داشته باشند ضروری است. »
وی در گفت وگو با گزارشگر کیهان ادامه می دهد: «در صورتی دانشجو رشد و تکامل ذهنی و علمی می یابد که قادر باشد نظرات خطای خود را در محیط دانشگاه اصلاح و از دانسته هایش دیگران را بهره مند کند. »
این دانشجوی سال آخری اضافه می کند: «باید به کلام شهید مرتضی مطهری تکیه کنیم که معتقد بودند بحث آزاداندیشی منبعی برای رسیدن به فضای عقلانی مناسب و رشد فرهنگ و تمدن دینی و اسلامی در گرو اندیشه ورزی است. با این وجود نمی دانم چرا مسئولان متولی در معاونت فرهنگی وزارت علوم تا این اندازه به کرسی ها بها نمی دهند و روسای دانشگاه ها توجهی به این موضوع ندارند.
صحت این نظرات را این جا می توان به نظاره نشست که تعدادی از فعالان سابق تشکل های دانشجویی، مجریان کرسی های دانشگاه ها و متولیان ویژه نامه «کرسی آزادفکری» نشریه انعکاس، با دلسردی از وزارت علوم که متولی برگزاری و سازماندهی کرسی های آزاداندیشی است، تصمیم گرفتند با حمایت سازمان بسیج دانشجویی جمعی را تحت عنوان «هسته دانشجویی راه اندازی کرسی های آزاد فکری در دانشگاه ها» تشکیل دهند و خودشان پیگیر خلأهایی مثل عدم وجود اتاق فکر دانشجویی به منظور جهت دهی، راهنمایی و به اشتراک گذاری تجربه های تشکل های دانشجویی و دانشجویان باشند.»
همه انتقادات وارده
مسئولان تشکل های دانشجویی دانشگاه ها بهترین مرجع برای اطلاع از وضعیت کرسی ها هستند ضمن این که انتقادات زیادی در این باره دارند.
محمدحسین هوشمند دبیر انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر به تشریح فضای کرسی ها در این دانشگاه می پردازد.
وی می گوید: «در طول سال گذشته فقط توانستیم 4 جلسه از سوی انجمن اسلامی دانشگاه برگزار کنیم و 5 جلسه هم توسط بسیج دانشجویی برپا شد که بسیار محدود و اندک است. البته این جلسات بیشتر در زمینه مباحث عقیدتی و سیاسی بود مثل ولایت فقیه و حجاب که از اساتید حوزه علمیه دعوت شد.»
هوشمند در گفت وگو با گزارشگر کیهان ادامه می دهد: «بیشتر دانشجویان حاضر در جلسات به طور مساوی از همه اقشار و طیف ها و دسته بندی سیاسی بودند.»
وی اضافه می کند: «این تصور از روحیه دانشجویان که قادر به تضارب آرا و شنیدن صدای مخالف نیستند، کاملا اشتباه است و همین برداشت موجب شده فضای رکود و رخوت باری در دانشگاهها ایجاد شود در صورتی که بازخوردها از کرسی ها بسیار عالی بود و همین تضارب آراء در مورد حجاب منجر به این شد کسانی که حجاب و پوشش را قبول نداشتند متوجه خطای خود شوند.»
وی تأکید می کند: «اگر از زاویه دیگری بنگریم باید گفت که دانشجویان هم باید این ظرفیت را در خود ایجاد کنند که در فضای نقد و نقادی در کرسی ها، به دنبال ارایه راهکارهای دقیق و کارشناسی برای پیشبرد اهداف باشند و از جار و جنجال بپرهیزند.»
به عقیده دبیر انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر، باید سازوکار معینی از سوی وزارت علوم و دانشگاه ایجاد شود تا با خوراک دادن در مورد مسائل مبتلابه دانشجویان، آنها را در تقویت روحیه پذیرش ارزش ها و آرمان ها کمک کرد.
اما محسن اسدبیگی، مسئول بسیج دانشگاه علم و صنعت اشتباه گرفتن منتقد و معاند را مهم ترین مانع تشکیل کرسی های آزاداندیشی می داند.
وی در این رابطه به گزارشگر کیهان می گوید: «مسئولان دانشگاه ها باید توجیه شوند تا تعریف دقیق کرسی ها اجرا شود. کرسی مدنظر رهبر انقلاب این نیست که جمعیت بزرگی جمع شود و حتما فضای پرهیجان و جنجالی ایجاد شود بلکه منظور ایشان فضای آرام و منطقی برای بیان عقاید است.»
اسد بیگی موضوع دیگر را متوجه دانشجویان می داند و تصریح می کند: «قشر دانشجو باید حواسش باشد فضا را متشنج نکنند. فضا را منطقی و عقلانی پیش ببرند تا مسئولان همکاری بیشتری داشته باشند و فرصت های خوبی را در اختیارشان بگذارند.»
خودسازی خوب است اما...
کرسی‌های آزاداندیشی فرصت خوبی برای خودسازی نیروهاست. کرسی آزاداندیشی نشستی است که افراد برای اظهارنظرهای غیرمتعارف خودشان در حضور جمع نخبه تشکیل می دهند و در این جلسه بنا نیست داوری و امتیاز و رتبه تعیین شود.
درواقع فرصتی برای ارائه نظرات مخالف و مغایر و متفاوت با نظرات رایج است؛ اما برخی از روسای دانشگاه ها اصلا اطلاعی از آن ندارند و فقط در باب کرسی آزاداندیشی توجه مخاطبان به دانشگاه های بزرگ و مخصوصا دولتی جلب می شود.
به همین علت است که اسدبیگی تأکید دارد: «باید جایی باشد دانشجو حرفش را بزند، فضایی که براساس منطق و عقلانیت پیش می رود. سخنرانان مدعو براساس موضوع مشخص شده صحبت کنند و در بحث با مخالفان از مبنای عقلانیت دور نشوند. فقط تحت تأثیر قرار دادن دانشجو ملاک نباشد تا شاهد پیشرفت کرسی ها باشیم.»
صادق شهبازی، کارشناس سیاسی که سابقه طولانی برای حضور در کرسی ها و سخنرانی در آن ها دارد، یکی از موانع کرسی ها را فقدان متولی دانشجویی و اتاق فکر جدی برای مدیریت و راه اندازی کرسی ها می داند.
وی در گفت وگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: «نبودن اتاق فکر موجب شده اکثر دانشگاه ها یا در مورد نحوه ورود به کرسی ها مثل شیوه های برگزاری یا موضوعات قابل استفاده با یک سردرگمی مواجه شوند. این سردرگمی خود را در نداشتن موضوع جدی برای برگزاری کرسی، ترس از آغاز کرسی، رجوع به یک سری اساتید یا دانشجویان ثابت و تبدیل برگزارکنندگان به نیروهای همیشه مخاطب و برگزاری همان برنامه های سابق سخنرانی و مناظره و تریبون آزاد و پرسش و پاسخ با نام کرسی نشان می دهند.»
وی دیگر موانع را ترس از برگزاری و تشریفاتی و کم استقبال شدن کرسی ها، برخورد منفعلانه و رفتن به سراغ موضوعات بی اولویت، کلیشه کردن قالب کرسی در یک سری برنامه سالنی بی روح عنوان می کند.
شهبازی ادامه می دهد: «وزارت علوم و نهاد رهبری در دانشگاه ها و دبیرخانه کرسی های آزاداندیشی فقط به تصویب یک سری آئین نامه و کلی گویی ها در مدح کرسی ها بسنده کرده اند. مرجعی هم برای مشاوره دادن به دانشجویان و مسئولین تشکل های سیاسی و علمی برای نحوه برگزاری کرسی ها وجود ندارد. پشتوانه حمایتی از مجموعه های پی گیر این مسئله در سراسر کشور نیز فراهم نیامده است، خود این مجموعه ها نیز تلاش نکرده اند در فضایی نزدیک تر برای پی گیری جدی مسئله در کشور اقدام کنند.»
این کارشناس سیاسی راه حل تحقق تریبون آزاداندیشی را این طور بیان می کند: «احتیاج به ایجاد مرکزی متشکل از فعالین فعلی و سابق دانشگاه ها در حوزه کرسی ها با پشتیبانی جدی نهادهای مسئول برای اتاق فکر و مرکزی راه اندازی و پشتیبانی نظری و رسانه ای کرسی ها در سراسر کشور لازم به نظر می رسد.
درواقع این مجموعه می تواند در جایی نظیر مجمع هماهنگی تشکل های دانشجویی، نهاد رهبری و بسیج دانشجویی ایجاد شود. اما ضرورت دارد به صورت دانشجویی و از دل برگزارکنندگان کرسی های موفق و بعضی چهره های جریان ساز صورت بگیرد.»