تاریخ انتشار : ۱۰ دی ۱۳۹۱ - ۱۱:۳۵  ، 
کد خبر : ۲۵۱۴۶۰

ارزیابی سیاست آفریقائی هند در دوره پس از جنگ سرد*

نوشته: روچیتا بری ترجمه: دکتر اسماعیل شفیعی / عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی شهررضا چکیده: در دوران پس از جنگ سرد با پیدایش نامیبیای مستقل و آفریقای جنوبی دموکراتیک، عامل اصلی یعنی مبارزه علیه استعمار و تبعیض نژادی که فعالیت‌های آفریقا و هند را در یک راستا قرار داده بود از میان رفت. سیاست آفریقایی هند به تغییرات اندک و مقداری انسجام در دوران پس از جنگ سرد اشاره دارد. این سیاست از پنج سرود آیین‌ هندوها شکل گرفته است: تشویق همکاری اقتصادی، جذب مردم هندی‌تبار، جلوگیری و مبارزه با تروریسم، حفظ صلح و کمک به نیروی دفاعی آفریقا. تمایلات مثبت فراوانی برای حضور هند در آفریقا وجود دارد و هند از این امتیازات برای تقویت بیشتر روابط خود بعنوان یک شریک جدید باید بهره ببرد. مقدمه: هند و آفریقا1 دارای روابطی هستند که پیشینه آن به دوران باستان برمی‌گردد. قرنها تجارت و تماس بین سواحل شرقی آفریقا و سواحل غربی هند در جریان بوده است. هرچند این روابط از یک دوره‌ی احساسی قوی و همبستگی سیاسی در دهه‌های 1950 و 1960 به درگیری و مشارکت منتخب در دهه‌های 1970 و 1980 در نوسان بوده است. در دوره پس از جنگ سرد تصور و درک در حال رشدی در آفریقا پدیدار گشت که این قاره به لحاظ سیاسی و اقتصادی در حاشیه نگاه داشته شده است. از لحاظ سیاسی، آفریقا به احساس آرامش دست یافته، زیرا سلطه ابرقدرتها در قاره خاتمه یافته است. از طرف دیگر احساسی در آنها بوجود آمده است که آنها از لحاظ راهبردی، برای قدرتهای بزرگ از اهمیت ناچیزی برخوردارند. از لحاظ اقتصادی نیز آفریقا دارای اهمیت کمی برای بازیگران مهم صحنه اقتصاد جهانی، که همانا کشورهای غربی و شرکت‌های چندملیتی و نهادهای بانکی است، می‌باشد. این درک عمدتاً توسط بدبینان آفریقا مطرح شد که احساس می‌کنند "اگر آفریقا از صحنه جهانی بیرون رانده شود هیچکس، یا عده اندکی خلاء آن را احساس خواهند کرد".2 و در این رابطه حقایق سختی که بیان می‌شود این است که قریب به 300 میلیون آفریقائی با درآمدی معادل 65/0 دلار یا کمتر زندگی می‌کنند، از 1000 کودک بیش از 250 نفر قبل از رسیدن به سن پنج سالگی می‌میرند و یا در بیش از 20 کشور آفریقائی از هر ده نفر بزرگسال یک نفر به ایدز مبتلا هستند.3 معهذا از جنبه مثبت قاره شاهد گرایشی به سمت دموکراتیزه شدن بوده است. که این مساله در برگزاری انتخابات چند حزبی در قاره آفریقا و ظهور آفریقای جنوبی دموکراتیک قابل رویت است. همچنین شاهد به راه‌اندازی برنامه "مشارکت نوین برای توسعه آفریقا" از طریق تلاشهای مشترک جنوب آفریقا و سنگال هستیم. این برنامه وعده زدودن برچسب "قاره‌ی مایوس" را بدنبال دارد. در این زمینه است که این مقاله، سیاست هند را در دوره پس از جنگ سرد ارزیابی می‌کند. در گذشته بنیان و شالوده سیاست آفریقائی هند حمایت از مبارزات ضداستعماری و ضدنژادپرستی در آفریقا بوده است. ظهور آفریقای جنوبی دموکراتیک، مبارزات ضدآپارتاید را به پایان رساند. در شرایط تغییر یافته، کانون توجه سیاست آفریقائی هند چیست؟ این سئوال اصلی است که این مقاله به آن خواهد پرداخت. اصطلاح آفریقا اشاره دارد به کشورهائی که در جنوب صحرای آفریقا هستند. از آنجائی که نزدیک به پنجاه کشور در قاره آفریقا است، تحلیل روابط دوجانبه انجام نخواهد شد.

پیشینه تاریخی
جواهر لعل نهرو، اولین نخست‌وزیر هند شالوده سیاست آفریقائی هند را پی‌ریزی کرد. دریافت که اهمیت آفریقا در این واقعیت نهفته است که "گرچه این قاره توسط اقیانوس هند از ما جدا گشته، اما به معنایی همسایه کناری ماست"4. سیاست آفریقائی نهرو دو جنبه عمده داشت: قسمت اول، حمایت از مبارزات علیه استعمار و تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی بود در مورد این موضوعات هند در سازمان ملل متحد بسیار فعال بود قسمت دوم مربوط به مردم هندی‌تبار بود که در قاره‌ آفریقا سکنی گزیده بودند.
او به هندی‌ها توصیه کرد که خودشان را با مردم جوامع محلی یکی بدانند و رویه مثبت‌تری نسبت به آرمانهای سیاسی مردمی که در آن محل اقامت دارند داشته باشند. در موضوعات اقتصادی او به هندی‌ها توصیه کرد که به دنبال کسب مزایای ویژه برای خود به بهای فرصت‌های مساوی برای آفریقائیان نباشند.5 آفریقائیها حمایت‌های نهرو و مهاتما گاندی از مبارزات مردم آفریقا را مورد تأیید قرار دادند.
مزروعی(1) معتقد است که پیام عدم خشونت و مقاومت منفی گاندی، الهام‌بخش بسیاری از رهبران سیاهپوست در آفریقا مانند قوام نکرومه(2) غنا و کنت کوآندا(3) زامبیا و ژولیوس نایره(4) تانزانیا بود.6 به همین دلیل، با شروع جنگ سرد اصول عدم تعهد نهرو برای آفریقائی‌ها جذابیت داشت7 گرچه در اواخر دوره زمامداری نهرو روابط هند با آفریقا به سطح پائینی رسید تعداد اندکی از کشورهای آفریقائی بصورت دوجانبه یا موضوعات چندجانبه مانند جنبش عدم تعهد، از هند حمایت کردند.8 این به دلیل عوامل مختلف بود.
شکست هند در جنگ هند و چین (1962) ضربه‌ای سنگین به وجهه هند، بعنوان یک رهبر بود. دیگری تردید هند در نشست غیرمتعهدها در سال 1961 در تعیین یک تاریخ مشخص برای پایان استعمار (با این منطق که تعیین تاریخی مشخص غیرواقع‌گرایانه است) در آفریقا، چنین شبهه‌ای ایجاد کرد که هند نسبت به قدرتهای استعماری نرمش نشان می‌دهد.
سوم پافشاری هند بر شیوه‌های مسالمت‌آمیز برای جنبشهای آزادیبخش در قاره آفریقا، که در تعارض با حرکات آشکار چین در جهت مساعدت مسلحانه بود، مورد استقبال قرار نگرفت. چهارم اینکه هند پس از جنگ 1962 در گردهمائی‌های چندجانبه تلاش می‌کرد با چین مقابله کند.9
با این وجود پس از نیمه دهه 1960 هند ارزیابی جدی از سیاست آفریقایی خود کرد و ابتکارات جدیدی را آغاز کرد. هدف سفر سراسری قاره آفریقای خانم ایندیرا گاندی در سال 1964، اندازه‌گیری عمق و میزان پیوند آفریقا با هند بود. متعاقباً هند از برخورد با کشورهای آفریقایی به عنوان یک بلوک خودداری و در دوستی خود روش گزینشی را انتخاب نمود.
هند همچنین سیاست دیپلماسی اقتصادی را به راه انداخت. این امر با شروع «برنامه همکاریهای اقتصادی و فنی» در سال 1964 آغاز گشت که هدف اولیه آن مقابله با دیپلماسی کمک چین بود.
در دهه 1970 توانمندی هند در نگاه آفریقایی‌ها افزایش یافت. احتمالاً وقایعی همچون پیمان هند و شوروی (1971)، جنگ هند و پاکستان (1971)، انقلاب سبز و آزمایش صلح‌آمیز هسته‌ای در 1974 باعث این تغییر نگرش گردید. همزمان با درک کشورهای آسیایی و آفریقایی به نیاز به همکاریهای اقتصادی در بین خودشان، تأکید بر دیپلماسی اقتصادی افزایش یافت.
اتخاذ برنامه اقدام لاگوس در 1980 توسط سازمان اتحادیه آفریقا بر اهمیتی که کشورهای آفریقایی به همکاریهای منطقه‌ای و همکاریهای جنوب ـ جنوب می‌‌دادند اشاره داشت. تأثیر این ابتکارات افزایش تجارت هند با آفریقا بود که در این تجارت موازنه تجارت به سود هند بود.
در دهه‌های 1970 و 1980 هند به حمایت خود از مبارزات آزادی‌بخش ادامه داد، این کشور در مبارزه با آپارتاید در آفریقای جنوبی و نامیبیا در ارتباط بسیار نزدیک با آفریقا‌یی‌ها بود و نه تنها در سازمان ملل متحد بلکه در دیگر مجامع بین‌المللی چندجانبه مانند جنبش عدم تعهد و تشکل کشورهای مشترک‌المنافع ارتباط تنگاتنگ خود را با آنها حفظ کرد.
هند در سال 1967 به کنگره ملی آفریقا و در سال 1985 به سازمان مردم جنوب غربی آفریقا موقعیت دیپلماتیک اعطا کرد.10 علاوه بر حمایت دیپلماتیک هند جهت مبارزات آزادیبخش در آفریقا، کمک مادی فراهم نمود این کمک نه به شکل مستقیم بلکه از طریق نهادهای چندجانبه مانند سازمان اتحادیه آفریقا، صندوق سازمان ملل متحد برای نامیبیا، برنامه آموزشی و تعلیمی سازمان ملل متحد برای آفریقای جنوبی و نهایتاً از طریق صندوق اقدام جهت مقاومت در برابر تهاجم استعمار و آپارتاید بود.
این صندوق در سال 1986، توسط جنبش عدم تعهد تحت رهبری نخست‌وزیر هند راجیو گاندی تأسیس شد و هدفش مساعدت به کشورهای خط مقدم و جنبش‌های آزادیبخش در آفریقای جنوبی و نامیبیا بود.
براساس یک تخمین تا سال 1978-1977 سی و شش میلیون روپیه به این امر کمک کرد ضمن اینکه سهم اولیه هند به صندوق اقدام جهت مقاومت در برابر تهاجم، استعمار و آپارتاید 500 میلیون روپیه بود که شامل 25 میلیون دلار کمک افراد و نهادهای خصوصی بود.11
در ارتباط با سیاست هند نسبت به مردم هندی‌تبار خانم ایندیرا گاندی در ابتدا سیاست درگیر کردن آنها را به پیش برد، در هنگام سفر به کشورهای آفریقایی او آنها را سفرای هند نامید. کشورهای آفریقایی از تغییر سیاست هند در مقابل آفریقا‌یی‌های هندی‌تبار رنجیدند.12
هنگامی که کنیا و اوگاندا سیاست آفریقایی کردن خود را آغاز کردند و از هندی‌ها خواستند که کشورشان را ترک کنند دولت هند همدردی و نگرانی خود را نسبت به آفریقا‌‌یی‌های هندی‌تبار ابراز داشت که این امر موجب رنجش کشورهای آفریقا گردید. این تحولات در سه سطح تأثیر داشت.
اول درک این حقیقت که حمایت دولت هند از جنبشهای آزادیبخش موجب پاسخ متقابل توسط آفریقا‌یی‌ها در محافظت از مردم هندی‌تبار نگردید.13 دوم اینکه دولت هند به سیاست عدم درگیری با مردم هند‌ی‌تبار بازگشت. دولتهای بعدی تا دهه 1990 این سیاست را ادامه دادند. سوم تعلل دولت هند در استقبال از هندیهای اخراج شده و پذیرش آنها، آنها را از محدودیت این سیاست در مقابل خود آگاه ساخت و این حقیقت که آنها در کشورهایی که سکنی گزیده‌اند به حال خود رها شده‌اند.
سیاست‌های اخیر
در دوره پس از جنگ سرد با قبول این واقعیت که هندی و آفریقایی‌ها در مبارزه با استعمار و آپارتاید متحد بوده‌اند و حال مقتضیات زمان که همانا ژئواکونومیک می‌باشد ایجاب می‌کند، که همراه با یکدیگر گام بردارند. با تکیه بر دوستی تاریخی هندیها و آفریقائی‌ها، آنها هنوز می‌توانند در مبارزه با توسعه‌نیافتگی، فقر و دیگر مشکلات مشترک با یکدیگر مشارکت داشته باشند به نظر می‌رسد که سیاست آفریقایی هند در دوره پس از جنگ سرد از پنج اصل تشکیل شده است:
ـ ترویج همکاری اقتصادی
ـ درگیر کردن مردم هندی‌تبار
ـ جلوگیری و مبارزه با تروریسم
ـ حفظ صلح
ـ کمک به نیروهای دفاعی آفریقایی
موارد بالا در ذیل مورد بحث قرار می‌گیرد:
ترویج همکاری اقتصادی
در اوائل دهه 1990 دولت تاکید کرد که "... در آینده روابط جدید که براساس همکاری‌های ملموس اقتصادی، تکنولوژی و آموزشی می‌باشد، اهمیت دوچندان خواهد یافت."14 در اینجا لازم است که این نکته تاکید شود که اهداف هند در ارتباط با این سیاست در طول سالها یکسان باقی مانده است که همانا "ایجاد و مستحکم کردن پیوندهای اقتصادی در بین کشورهای جنوب و استفاده از قدرت نسبی اقتصادی هند برای توسعه این کشورها براساس سودمندی متقابل"15 هند کشورهای آفریقائی را از طریق کمک‌های فنی، آموزش و تجارت وارد همکاری‌های اقتصادی نمود. گرایش کلی این همکاری‌ها به قرار ذیل است:
همکاری فنی
هند همکاری فنی خود را با کشورهای آفریقائی تحت برنامه‌ی همکاری فنی و اقتصادی هند و طرح ویژه کمک به کشورهای مشترک‌المنافع آفریقایی ارائه کرده است این کمک‌ها و همکاری‌ها شامل جنبه‌های زیر است:
ـ آموزش (نظامی و غیرنظامی)
ـ پروژه‌ها و کمک‌های مرتبط به پروژه‌ها مانند تامین تجهیزات، خدمات مشاوره‌ای و مطالعه امکان انجام طرح
ـ اعزام هیئت‌های کارشناس
ـ سفرهای مطالعاتی مقامات ارشد یا تصمیم‌گیرندگان به هند
که برنامه حوزه‌های مختلفی را تحت پوشش قرار می‌دهد.16 سریعترین و در عین حال گسترده‌ترین بخش برنامه فنی و همکاری اقتصادی هند، مشاوره و همکاری در پروژه‌ها است. این امر شامل مطالعه اولیه امکان انجام طرح، گزارش پروژه‌ها، برپا کردن پروژه‌های آزمایشی و مراکز تحقیقاتی در بخش کشاورزی و غیره است. تعدادی از کشورهای آفریقایی کمکهایی در این حوزه دریافت کرده‌اند.
در طول چهار دهه هند بیش از دو میلیارد دلار آمریکا کمک فنی به کشورهای جنوب انجام داده است و بیشتر این کمکها نصیب کشورهای آفریقایی گردیده است.17 در دهه 1990 پروژه‌های مختلفی با کمک هند آغاز شد یک مرکز آموزش کارفرمایان و نمایشگاه به ارزش 49/4 میلیون دلار در داکار سنگال، توسط شرکت ابزار ماشین هندوستان (اچ ام تی) ساخته شد و در ژوئن 2000 تحویل گردید.18
در نامیبیا، هند به بنای یک نمایشگاه فن‌آوری پلاستیک کمک کرد.19 در 1994 دولت هند برنامه‌ای برای همکاری با منتخبی از کشورهای آفریقایی برای توسعه صنایع کوچک آغاز کرد این کشورها عبارت بودند از نیجریه، سنگال، زیمبابوه، تانزانیا، اوگاندا، کنیا، غنا و اتیوپی. دولت هند اعتبار لازم برای اجرای این برنامه‌ها را تحت برنامه همکاری فنی و اقتصادی هند، فراهم کرد. همچنین یک پروژه گسترش صنایع کوچک در دست اجرا است و قرار است یک پروژه مهم آموزش و نمایش تحت عنوان پروژه کشاورزان هند در بورکینافاسو به مورد اجرا درآید.20 مقامات هندی در سنگال مشغول انجام مطالعه امکان انجام طرح برای یک پروژه توسعه لبنیات و یک پروژه چوب عود هستند.21 همچنین مطالعه امکان انجام طرح جهت تأسیس یک آزمایشگاه واکسن مرغداری در مالی و بهبود نظام آموزشی در آفریقای جنوبی انجام شد.22
از سال 1964 هند به بیش از 14500 نفر از کشورهای مختلف عمدتا از آفریقا، آموزش غیرنظامی داده است این آموزشها تحت برنامه همکاری فنی و اقتصادی هند بوده است. این کشورها عبارت بودند از نیجریه، اتیوپی، سودان، کنیا، تانزانیا، اوگاندا، زیمبابوه و آفریقای جنوبی.23
تجارت
در آخرین دهه ابتکارات متعددی انجام شد تا تجارت در آفریقا ترویج داده شود علاوه بر دولت بخش خصوصی نیز وارد میدان گردید تا بازار آفریقا را بررسی کند.
از اواسط دوره 1990 سازمانهایی مانند کنفدراسیون صنایع هند، اطاق وابسته بازرگانی و صنایع، فدراسیون اطاق بازرگانی و صنایع هند و فدراسیون صادرکنندگان هند آفریقا را بعنوان ناحیه‌ی موردنظر شناسائی کرده و برنامه‌هایی جهت ترویج همکاری اقتصادی و تجاری آغاز کردند.
این برنامه شامل مبادله اطلاعات، انجام جلسات رو در رو بین تجار و سازماندهی فعالیتهایی مانند نمایشگاههای "ساخت هند" در قاره آفریقا. این اتاقهای بازرگانی همچنین وارد موافقت‌نامه‌های تجاری مشترک با موریس، کنیا، زامبیا، اوگاندا، زیمبابوه، نیجریه، آفریقای جنوبی و اتیوپی شده‌اند.
ابتکارعمل‌های دولت24 به قرار زیر است:
ـ 6میلیون دلار خط اعتباری بانک صادرات و واردات هند به کشورهای ناحیه تجارت ترجیحی:
در سپتامبر 1992 بانک صادرات و واردات هند توافقی با بانک ناحیه تجارت ترجیحی امضاء کرد که خط اعتباری 6میلیون دلار را به اعضای ناحیه تجارت ترجیحی اعطا کند این اعتبار فقط از جهت واردات کالاهای سرمایه‌ای از هند بود. ناحیه تجارت ترجیحی شامل 21 کشور از شرق و جنوب آفریقا می‌شد.25 در 1994 ناحیه تجارت ترجیحی جای خود را به بازار مشترک برای شرق و جنوب آفریقا داد.
ـ درگیر کردن کشورهای غرب در آفریقا: در تلاش جهت تقویت روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهای غرب آفریقا، نخست‌وزیر وقت هند پی وی ناراسیمها رائو در نوامبر 1996 از غنا و بورکینافاسو دیدن کرد.
ـ بودجه گردشی برای آفریقا: در 1996 نخست‌وزیر هند اچ دی دو گودا در نشست G-15 در حراره تاسیس بودجه یک‌میلیارد روپیه‌ای جهت همکاری منطقه‌ای با آفریقا اعلام کرد.26
ـ یادداشت تفاهم با جامعه توسعه جنوب آفریقا: یادداشت‌ تفاهمی در مورد همکاری بین هند و جامعه توسعه جنوب آفریقا در اکتبر 1997 امضا شد. این یادداشت‌ تفاهم پیش‌بینی همکاری دولت و بخش خصوصی در منطقه می‌کرد که مشابه با یادداشت ‌تفاهمی بود که بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا و جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا بود.
ـ ملاقات سران نمایندگی‌ها / نمایندگی تجاری: ملاقات سران نمایندگی‌ها / نمایندگان تجاری نمایندگی‌های هند در شرق و جنوب آفریقا تحت ریاست وزیر بازرگانی و صنعت کشور در ژوئن 2000 برگزار گردید. ملاقات مشابهی در اکتبر 2000 در غرب آفریقا تشکیل شد.
ـ برنامه کانون توجه آفریقا بعنوان بخشی از سیاست بانک صادرات و واردات هند 2003 -2002 آغاز گشت. با توجه به استقبالی که از برنامه ابتکاری کانون توجه آمریکای لاتین شده بود برنامه کانون توجه آفریقا آغاز گشت. نمایندگی‌های منتخبی خدمات ارتقاء ترویج تجارت را به تجار و صادرکنندگان هندی ارائه می‌دهند.
این خدمات با برپائی مراکز تجاری با بهای اندکی بود. در اولین مرحله از کانون توجه آفریقا توجه به نیجریه، آفریقای جنوبی، کنیا، موریس، اتیوپی، تانزانیا و غنا معطوف خواهد شد. شرکتهائی که به بازارهای این کشور کالا صادر کنند به آنها وضعیت "خانه صادرات" خواهند داد منوط به اینکه حداقل صادرات آنها 50000000میلیون روپیه باشد.27
در مجموع تجارت بین هند و آفریقای جنوب صحرا از 893 میلیون دلار آمریکا در 92-1991 به 3390 میلیون دلار در 2001-2000 افزایش یافت که افزایشی بیش از 280درصد در 9 سال را ثبت می‌کند. (به شکل 1 مراجعه کنید).
واردات از منطقه جنوب صحرا از 458میلیون دلار آمریکا در 92ـ1991 به 1581میلیون دلار در 2001-2000 افزایش یافته است.28 در این دوره نیجریه، موریس، کنیا، تانزانیا و غنا شرکای تجاری اصلی هند بوده‌اند. هند توافق‌های دوجانبه‌ای با نوزده کشور آفریقائی امضاء کرده است.
مهاتما گاندی گفته بود: "تجارت بین هند و آفریقا مانند استعمارگران غربی بین کالاهای تولید شده نه در مقابل مواد خام، بلکه آرمان‌ها و خدمات خواهد بود"29 اما به نظر می‌رسد که قوانین بازار غیرقابل اجتناب می‌باشد. بیشتر واردات هند از آفریقا متشکل از مواد معدنی، فراوده‌های نفتی و مواد خام هستند حال آنکه صادرات ما منسوجات، فراورده‌های داروئی، کالاهای مهندسی و غیره هستند (نگاه کنید به شکل 2) ترکیب تجارت آفریقا نیز موجب نگرانی در بین عده‌ای از آفریقائی‌ها گردیده است.
ادبیو ادجی دبیر سابق اجرائی کمیسیون اقتصادی آفریقا اظهار می‌دارد که "سناریو سنتی که در تجارت با جهان توسعه یافته وجود دارد این است که ما مواد خام آنها را تامین می‌کنیم و از آنها کالاهای تولید شده شامل کالاهای سرمایه‌ای وارد می‌کنیم این وضعیت برای ما غیرقابل قبول است".20 این واقعیتی است که آفریقائی‌ها باید با آن مواجه شوند. ساختار تجارت زمانی تغییر خواهد یافت که سطح توسعه اقتصادی این کشورها توسعه یابد.
آینده صادرات
به رغم ابتکارات متعددی که توسط دولت هند آغاز شده است صادرات هند جزء کوچکی از مجموع واردات آفریقا را تشکیل می‌دهد (نگاه کنید به شکل 2). وزیر بازرگانی هند احساس می‌کند که صادرات هند به آفریقا بسیار ناچیز است مشکلات تجارت با آفریقا کاملاً شناخته شده است: پرداخت‌های بیشماری به صادرکنندگان هندی به خاطر کمبود ارز خارجی انجام نشده است، مشکل زبان، عدم آگاهی در مورد توانائی‌های آفریقائی‌ها، منازعات جاری و نبود خطوط کشتیرانی مستقیم به آفریقا، در دنیای امروز که اقتصادها بوسیله بازار هدایت می‌شوند نقش دولت‌ها محدود است. دولت فقط می‌تواند بعنوان تسهیل‌کننده عمل کند.31 رقابت جهت تجارت به آفریقا به مرحله سختی رسیده است.
پیدایش لایحه فرصت‌ها و رشد آفریقا
خبر مسرت‌بخش اینست که صادرکنندگان منسوجات هندی مقتضی است که از فرصت پیش آمده جهت صدور کالا به آمریکا بدون محدودیت استفاده کنند. این فرصت از طریق لایحه فرصت‌ها و رشد آفریقا که در سال 2000 به امضا رسیده، فراهم گردیده است.
سی‌وپنج کشور در آفریقا حائز شرایط برای این لایحه هستند اما فقط 17 کشور موفق به صادرات به آمریکا از طریق این لایحه شدند. کشورهائی مانند چین، مالزی در مورد این لایحه ابراز شادمانی و هیجان زیادی نموده‌اند و برنامه برای سرمایه‌گذاری در آفریقا دارند. مالزی از سال 2002 در یک واحد نساجی در آفریقای جنوبی سرمایه‌گذاری کرده است.
موفقیت در امور داروئی
در آوریل 2001، دولت آفریقای جنوبی در یک پرونده حقوقی علیه یک شرکت چند ملیتی که دست‌اندرکار واردات داروهای ژنریک ایدز بود، پیروز شد.32 این رای تاریخی راه را برای صادرات داروهای ژنریک ایدز از هند به آفریقا گشود. بالغ بر بیست میلیون نفر که در آفریقا زندگی می‌کنند به ویروس ایدز آلوده هستند.33
این داروها می‌تواند به قیمتی بسیار جزئی در مقایسه با هزینه دارو در کشورهای غربی از شرکت سیپلا و ران ‌باکسی وارد شود. هند دارای هفت شرکت داروسازی است که اینگونه داروها را تولید می‌کنند. دولت هند یک نشست چهار روزه در مورد بهداشت هند و آفریقا برگزار کرد که این نشست 16 کشور آفریقائی را با هند در یک جا جمع کرد34 و شرکت‌های داروئی عمده هند محصولات و توانائی خود را به نمایش گذاشتند. در پایان این نشست زمینه برای تاسیس پروژه‌های مشترک در کشورهای آفریقائی فراهم شد. آفریقای جنوبی و کنیا توافقی جهت برپائی پروژه‌های مشترک با شرکت‌های هندی امضا کردند.
کسب درآمد از رونق تکنولوژی اطلاعات
هند در عرصه تکنولوژی اطلاعات دارای شهرت خوبی است و این زمینه خوبی برای صادرات تکنولوژی اطلاعات به آفریقا است. فقط نیم میلیون آفریقائی به اینترنت دسترسی دارند و بنابراین نیاز شدیدی برای کاستن این شکاف دیجیتال احساس می‌شود.35 کمیسیون اقتصادی برای آفریقا ابتکارعمل‌هائی برای سرعت بخشیدن به نظام اطلاعاتی در قاره آفریقا انجام داده است. فرصت‌های فوق‌العاده‌ای برای سرمایه‌گذاری مشترک با هند در این راستا وجود دارد.36
گسترش دموکراسی و حقوق بشر
این ابتکار جدید هدفش گسترش و حفاظت از دموکراسی و حقوق بشر است و در برابر متقبل می‌شود که جریان کمک‌ها، سرمایه‌گذاری‌ و پیوند با اقتصاد کشورهای پیشرفته حفظ شود. در آوریل 2002 نشستی با سرمایه‌گذاران در داکار برگذار گردید. متعاقباً آفریقائی‌ها کشورهای گروه هشت صنعتی اتحادیه اروپا و هند را درگیر ساختند.
کشورهای گروه هشت از برنامه گسترش دموکراسی و حقوق بشر حمایت کردند و در ژوئن 2002 در نشست گروه هشت برنامه اقدام آفریقا را آغاز کردند.37 در بین گروه هشت ژاپن فعالانه از جنبش توسعه کشورهای آفریقائی حمایت می‌کند. در سال 1993 اولین کنفرانس بین‌المللی توکیو در مورد توسعه آفریقا برگزار شد. این رویداد برای بار دوم در 1998 و بار سوم قرار شد که در سپتامبر 2003 برگزار شود.38
موضوعات توسعه آفریقا در دستور کار نشست اتحادیه اروپا و آفریقا که قرار است در آینده نزدیک برگزار شود می‌باشد.39 به نظر می‌رسد که دولت هند برنامه گسترش دموکراسی و حقوق بشر را برنامه عملی می‌داند40 و در ژوئیه 2002 کنفرانسی برگزار گردید که 30 نماینده از صنعت و بخش مالی تعدادی از کشورهای آفریقائی در آن شرکت داشتند.41
مشارکت دادن مردمان هندی‌تبار
دولت هند تلاش نموده است که در دوران پس از جنگ سرد مردم هندی‌تبار را درگیر نماید. در دوره حکومت حزب کنگره نگرش آنها همراه با احتیاط بود اما دولت کنونی بی‌جی‌پی سیاستش را تغییر داده است. در حال حاضر در گوشه و کنار دنیا مردمان هندی‌تبار کانون توجه سیاست خارجی دولت و ابتکارات آن هستند.
دولت هند در دسامبر 1998 در دهلی‌نو اولین نشست اعضای پارلمان‌های هندی‌تبار را تشکیل داد.42 همچنین کارتی به بهای 1000دلار آمریکا به مردمان هندی‌تبار ارائه کرد که متضمن تسهیلاتی برای آنها بود. اما عده اندکی برای آن درخواست کردند و سازمان جهانی برای مردم هندی‌تبار درخواست کاهش بهای آن به 250 دلار آمریکا نمود.
در سپتامبر 2000 دولت هند کمیته‌ای در سطح عالی تاسیس کرد که در مورد پراکندگی قومی هندیان در دنیا بررسی کند.43 دستور کار این کمیته مطالعه جامع در مورد پراکندگی هندیان در جهان و توصیه اقداماتی برای روابط سازنده با آنها بود. گزارش کمیته مزبور در 8 ژانویه 2002 ارائه گردید و بعضی از توصیه‌های قابل توجه44 آن بشرح زیر است:
ـ ارائه تابعیت دوگانه به مردم هندی‌تبار / هندیان غیرمقیم هند که در کشورهای منتخب زندگی می‌کنند (ایالات متحده، انگلستان، کانادا، زلاندنو، استرالیا، اروپای غربی، سنگاپور) این اقدام تحت عنوان لایحه تابعیت صورت گیرد.
ـ کاهش بهای طرح کارت مردم هندی‌تبار
ـ جشن گرفتن روز 9 ژانویه در هر سال (روزی که مهاتما گاندی از آفریقای جنوبی به هند بازگشت)
ـ برپائی سازمانی در بازگشت مهاتما از هند جهت رسیدگی به امور موضوعات مردم هندی‌تبار و هندیان غیرمقیم در هند.
دولت هند بیشتر این توصیه‌ها را پذیرفته است. در راستای پذیرش پیشنهادات فوق، دولت هند در ژانویه 2003 جشنهائی به مدت سه روز جهت بزرگداشت روز بازگشت مهاتما گاندی برگزار کرد در این مدت کنفرانسهای متعددی با شرکت تجار، روشنفکران متخصصین و اعضای پارلمان‌های هندی‌تبار برگزار گردید.45
توصیه‌های این کمیته عالی‌رتبه، منجر به بحثی گردید که پیشنهادات آن بیشتر به نفع مردمان هندی‌تبار و هندی‌های غیرمقیم که ساکن اروپا و آمریکا هستند بوده است تا آنهائی که در کشورهای آفریقائی اقامت گزیده‌اند. سازمانهائی مانند سازمان جهانی مردمان هندی‌تبار از پیشنهاد تابعیت دوگانه استقبال نمودند.
در حقیقت این سازمان از مدتها قبل این تقاضا را مطرح کرده بود.46 به نظر می‌رسد که این لایحه تابعیت سه گروه از مردمان هندی‌تبار ایجاد کرده بود. یک مردمانی که یا در اروپا یا آمریکای شمالی زندگی می‌کنند و می‌توانند تقاضای تابعیت مضاعف بنمایند دوم آن دسته‌ای که فقط تابعیت هندی دارند (برای مثال آنهائی که در منطقه خلیج‌فارس می‌باشند) سوم آن دسته که فقط تابعیت کشورهائی که در آن اقامت دارند (برای مثال آفریقا و کارائیب).
پیشنهادات این کمیته منجر به سرخوردگی در بین مردم هندی‌تبار در آفریقا گردیده است و آنها احساس می‌کنند که دولت هند برخوردی تبعیض‌آمیز با آنها داشته است.47 عده‌ای بر این عقیده هستند که مردم هندی‌تبار ساکن شرق آفریقا ممکن است به تابعیت دوگانه علاقمند نباشند.48
در گذشته مردم هندی‌تبار شرق آفریقا متحمل سختی‌ها بسیاری در نتیجه نوسانات سیاست‌های دولت هند گردیدند. پس از استقلال این مردمان هندی‌تبار تصور می‌کردند که دولت هند در لحظات دشواری به یاری آنان خواهد شتافت. اما دولت هند بهبود روابط خود با دولت‌های آفریقائی را به آنها ترجیح داد.
در حقیقت هنگامی که دولت کنیا و اوگاندا از هندی‌ها درخواست کردند که کشورشان را ترک کنند تعداد اندکی از آنان پیشنهاد اسکان دادن آنها توسط دولت هند را پذیرفتند.
مبارزه و جلوگیری از تروریسم
حمله تروریستی یازده سپتامبر قدرت مخرب تروریست‌ها را به نمایش گذاشت، هند این حملات را قویا محکوم کرد و کشورهای آفریقایی نیز همانند هند این اقدام را محکوم کردند. در اوت 1988 هنگامی که سفارت‌خانه‌های آمریکا در تانزانیا و کنیا مورد حمله قرار گرفتند آفریقا مجددا در کانون توجهات قرار گرفت.
دوباره در نوامبر 2002 قاره آفریقا دستخوش حملات تروریستی گردید و آن هنگامی بود که بمبی تروریستی هتلی را در شهر ساحلی مومباسا منفجر کردند.49 در این حمله بیش از 12 نفر جان باختند. تقریبا در همان زمان یک هواپیمای چارتر خط هوایی آرکیا اسرائیل هنگام برخاستن از فرودگاه مومباسا با فاصله کمی از تیررس یک حمله موشکی گریخت.50
چنین تخمین زده می‌شود که در بیش از دوازده کشور در آفریقا، گروههای تروریستی (عمدتا بعنوان قسمتی از شبکه القاعده) حضور قوی دارند.51 سومالی و سودان در این لیست جای مهمی را اشغال می‌کنند. ایالت متحده سودان را یک دولت یاغی نامیده است زیرا این کشور منطقه امنی جهت تعدادی از سازمانهای تروریستی منجمله القاعده فراهم کرده است.
اسامه بن‌لادن از 1991 تا 1996 در سودان کاملا فعال بوه است. معهذا دولتهای سومالی و سودان در محکوم کردن حملات تروریستی علیه ایالات متحده به دیگر کشورهای آفریقایی پیوستند. در حدود 25 آفریقایی از سیزده کشور مختلف آفریقایی جان خود را در این حملات از دست دادند.
بیشتر کشورهای آفریقایی کمک و حمایت غیرنظامی خود را در جنگ علیه تروریسم از دولت ایالات متحده آمریکا اعلام کردند. کنیا و جیبوتی دسترسی به بنادر و تسهیلات فرودگاهی را در اختیار ارتش ایالات متحده قرار دادند گرچه گروههای مخالف در پارلمان کنیا از این اقدام انتقاد کرده و از دولت خواستار توضیحاتی در این مورد شدند.52
آفریقای جنوبی با حمایت غیرنظامی خود و حتی در اختیار قرار دادن داده‌های اطلاعاتی به ایالات متحده آمریکا، از این اقدامات حمایت کرد53 حملات یازده سپتامبر و حملات بعدی به پارلمان هند در 13 دسامبر 2001 منجر به درک عمیقتر کشورهای آفریقایی از مواضع هند در مورد تروریسم گردید.
در گذشته کشورهای آفریقایی در گردهمایی‌‌ها چندگانه از اقدامات هند جهت جلوگیری از تروریسم دفاع کردند. در نشست سران غیرمتعهدها در دوربان در سپتامبر 1998 کشورهای آفریقایی شامل آفریقای جنوبی از پیشنهاد هند جهت اقدام بین‌المللی جهت مبارزه با تروریسم حمایت کردند.
سال گذشته (2002) در ماه اکتبر سنگال میزبان کنفرانسی در مورد تروریسم بود که در آن سران 27 کشور آفریقایی شرکت کردند. این نشست کشورهای آفریقایی را قادر کرد موضع مشترکی علیه تروریسم اتخاذ کنند. همچنین در این نشست پیشنهاد توافق ضد تروریسم آفریقایی را مطرح کرد که این توافق اجازه استرداد تروریست‌ها از یک کشور به کشور دیگر را می‌داد. نبود چنین ماده اجرایی در کنوانسیون سازمان وحدت آفریقا در مورد تروریسم 1999 کاملا احساس می‌شد.
گسترش صلح
صلح در قاره آفریقا پدیده فراری است و این قاره در طول سالها شاهد دهها منازعه بوده است. تخمین زده می‌شود که 18 کشور آفریقایی بطور مستقیم یا غیرمستقیم در این منازعات درگیر هستند و در 12 کشور دیگر هر لحظه امکان وقوع منازعات وجود دارد.54 در تعدادی از این منازعات کلاه آبی‌های سازمان ملل متحد مستقر شده‌اند.
هند در تعدادی عملیات حفظ صلح بعضی از این منازعات شرکت داشته است. این عملیات عبارت بودند از عملیات سازمان ملل متحد در موزامبیک، سومالی (1 و 2)، ماموریت سازمان ملل متحد جهت وارسی در آنگولا (1 و 2 و 3) و ماموریت ناظر و همچنین در ماموریت سازمان ملل متحد در سیرالئون و اتیوپی و اریتره. بعضی از فعالیت‌های هند جهت تلاشهای حفظ صلح در جدول شماره 1 در صفحه بعد داده شده است:
نقش هند در عملیات حفظ صلح سازمان ملل متحد در آفریقا مورد تحسین مقامات محلی قرار گرفته است. در کنفرانسی که در دهلی‌نو برگزار شد وزیر خارجه نامیبیا از فرصت استفاده نمود و از اینکه هند در لحظات سختی به یاری آفریقایی‌ها شتافته است قدردانی نمود.55 معهذا هند از حملات لفظی بدور نماند و در این ارتباط هم مشکلاتی داشت.
در سیرالئون ژنرال وی. ک جتلی در کانون مناقشه با دولت نیجریه و ائتلاف کشورهای غرب آفریقا قرار گرفت و آنها خواستار عزل او شدند.56 ژنرال جتلی فرماندهان ارشد نظامی آفریقایی حاضر در نیروهای حافظ صلح را متهم کرد که با شورشیان تبانی کرده‌اند که آنها بطور غیرقانونی از معادن الماس بهره‌برداری کنند. کشورهای غرب آفریقا حضور هند در نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد در سیرالئون را یک دخالت تلقی کردند.57
کمک به نیروهای دفاعی آفریقایی
هند به افسران و درجه‌داران نیروهای دفاعی آفریقایی نظامی داده است بیشتر کشورهای آفریقایی فاقد نهادهای آموزشی نظامی هستند و بنابراین افسران نظامی این کشورها به خارج اعزام می‌شوند این کشورها یا قدرتهای استعماری سابق هستند یا کشورهای توسعه‌یافته دوست می‌باشند.
از دهه 1960 هند به تعدادی از کشورهای آفریقایی آموزش نظامی ارائه داده است. این کشورها عمدتا از کشورهای انگلیسی زبان هستند. این آموزش‌های نظامی در نهادهای ملی در سه نیروی دفاعی ارائه می‌شود عده‌ای هم این آموزش‌ها را در دانشکده دفاعی ملی دهلی‌نو و دانشکده ستاد خدمات دفاعی ولینگتن می‌بینند.
این آموزش‌ها شامل حوزه‌هایی مانند امنیت و مطالعات دفاعی، مدیریت دفاعی، توپخانه، الکترونیک ـ مکانیک، دریایی و مهندسی هوانوردی، جنگ ضد زیردریایی، مدیریت لجستیکی و خدمات کنترل کیفی می‌باشد.58 در دوره 1991-1990 تا 2001-2000، در حدود 800 افسر و درجه‌دار از دوازده کشور آفریقایی (بوتسوانا، بورکینافاسو، غنا، کنیا، موریس، نیجریه، سنگال، ماداگاسکار، سی‌شل، آفریقای جنوبی، تانزانیا و اوگاندا) از ارتش هند تحت برنامه همکاری‌های اقتصادی و فنی آموزش دریافت کردند.59
هند همچنین گروههای آموزشی به کشورهای مختلف آفریقایی مانند بوتسوانا، زامبیا و لسوتو اعزام کرده است. بعنوان قسمتی از همکاری‌های دفاعی هند مقادیر کمی سلاحهای متعارف به کشورهای آفریقایی فرستاده است. هند در 1993 به موریس و گینه بیسائو قایق‌های گشتی (هر کشور یک فروند) و در 1994 بالگرد سبک به نامبیا (دو فروند) تحویل داده است.60 هند همچنین از آفریقای جنوبی سلاح وارد کرده است.61
نتیجه‌گیری:
سیاست آفریقایی هند در دوره پس از جنگ سرد نمایانگر استمرار و تغییر بوده است. مردم آفریقا حمایت هند از آفریقا در گذشته را اذعان می‌کنند و به همین دلیل حسن‌نیت خوبی نسبت به هند در بین آنها وجود دارد. آنها مجذوب تصویر جدید هند بعنوان مرکز جدید فن‌آوری و تجارت در آسیا شده‌اند.
هند باید به این درخواست‌ها پاسخ دهد و از نمونه اتحادیه اروپا و ژاپن تبعیت نماید که همکاری را برای نفع متقابل استفاده نموده‌اند. از لحاظ اقتصادی این همکاری‌ها با آفریقا متضمن کار کردن نزدیک با کشورهای آفریقایی تحت برنامه مشارکت نوین برای توسعه آفریقا می‌باشد.
از لحاظ فرهنگی این امر نیازمند تعامل بیشتر با مردم هندی‌تبار آفریقاست. همچنین نیاز است که مردم آفریقا را از طریق رویدادهایی مانند جشن آفریقا به هند نزدیک کنند. از لحاظ آموزشی نیاز به تعامل بیشتر دوجانبه در تمام سطوح مانند مدرسه، دانشکده و دانشگاه بین دو منطقه آفریقا و هند می‌باشد.
در داخل هند این امر باید منجر به ترویج مطالعات آفریقا گردد. از لحاظ دیپلماتیک هند به دنبال راهها و شیوه‌هایی باشد که در جهت جمع‌آوری حمایت از منافع راهبردی شود.

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات