آیا تحریم‌های غرب اثربخش بوده است؟

تاریخچه تحریم‌ها
اولین سری تحریم ها علیه انقلاب اسلامی ایران با اشغال سفارت آمریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام در ابتدای انقلاب اسلامی آغاز و با دستور کارتر، رئیس جمهور وقت آمریکا نه تنها دارایی های ایران در آمریکا مصادره و سپرده های مالی مسدود شد، بلکه همزمان ارسال برخی از قطعات یدکی و ارسال تجهیزات نظامی به ایران نیز ممنوع و از خرید نفت آن نیز جلوگیری شد.
پس از انفجار پایگاه تفنگداران آمریکایی در بیروت، بار دیگر در اقدامی از پیش طراحی شده، انگشت های اتهام به سوی دولت ایران نشانه رفت و مجدداً بهانه دیگری شد برای تشدید تحریم هایی که از ابتدای انقلاب و در پی کوتاه شدن دست آمریکا از منافع بادآورده در این نقطه از کره خاکی شکل گرفته بود.
پس از این حادثه که در اکتبر 1983 رخ داد، رئیس جمهور وقت آمریکا طی لایحه ای جدید، ضمن اعمال برخی از محدودیت های پولی و بانکی، در ژستی عوام فریبانه و در حالی که شروع کننده جنگ را تحت حمایت کامل خود قرار داده بود، صدور هرگونه مواد شیمیایی و یا تجهیزاتی را که امکان استفاده برای تولید مهمات یا جنگ افزارهای شیمیایی داشت و همچنین هر ابزاری که می توانست در صنایع نظامی نیز کاربرد داشته باشد، را به ایران ممنوع اعلام کرد.
این تحریم ها که در سال های 1995 و 1996 به بهانه های مختلف تشدید شده بود، در طول حکومت تمام روسای جمهور اخیر آمریکا مجدداً تصویب شد و افزایش و استمرار یافت و سرانجام به رغم وعده های اوباما مبنی بر ایجاد روابط صلح آمیز با ایران، هم اکنون در شرایطی که بیانگر اوج درماندگی دشمن است به حد بالایی رسیده است.
سوالات مطرح شده
این رفتار ناشیانه و برآوردهای غیر کارشناسی و نامعقول غربی ها، چند سوال را به ذهن متبادر می سازد:
1-بهانه های دشمن برای تحریم ایران چیست؟
2-مهم ترین علل مطرح در تحریم کدامند؟
3-غرب چه اهدافی را از اعمال تحریم ها دنبال می کند؟
4-مولفه های قدرت و امنیت ملی ایران اسلامی کدامند؟
5-آیا همه مولفه ها در ارتباط با امنیت ملی قرار دارند؟
مولفه های قدرت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران:
برخلاف کشورهای استکباری که قدرت خود را در برخورداری از انبوه ابزارهای مادی و تسلیحات نظامی تعریف می کنند، عوامل تولید قدرت و ایجاد امنیت در جمهوری اسلامی ایران نه تنها عوامل و امکانات مادی نیست، بلکه عوامل معنوی را نیز شامل می شود و این مفهومی است که سایر کشورها به خصوص غربی ها از امتیاز آن بی بهره و از قدرت شگفت انگیز آن بی خبرند.
1-قدرت برتر رهبری و نقش ولایت فقیه در ثبات کشور
2-باورهای اعتقادی جامعه و مردم و نیز برخورداری از همراهی دیگر مسلمانان جهان
3- اعتماد مردم به نظام و حضور آنان در صحنه های مختلف دفاع از انقلاب
4-دیپلماسی خارجی قوی و قدرت تأثیرگذاری در روابط بین المللی
5-منابع غنی و موقعیت جغرافیایی، استراتژیکی و ژئوپولیتیکی ایران
6-کمیت و کیفیت توان نیروهای مسلح در ابعاد مختلف
7-کیفیت و میزان گسترش زیرساخت های اقتصادی و ارتباطی
8-پایین بودن میزان تأثیرپذیری از بحران ها و تهدیدات بین المللی
بهانه‌های مورد استفاده دشمن برای دامن زدن به تحریم‌ها
همگام با صدها توطئه ای که از همان آغاز انقلاب اسلامی از سوی دشمنان علیه ایران شکل گرفت، هر ازگاهی اتهامات واهی و کذبی نیز مطرح می شد که اهم آنها عبارت است از:
1-اتهام عدم اجرای دموکراسی
2-اتهام حمایت از تروریست
3-اتهام عدم رعایت حقوق بشر
4-اتهام تولید سلاح کشتار جمعی
5-اتهام پولشویی
و ده ها اتهام خرد و کلان دیگر ...
علت استفاده دشمن از تحریم و اعمال فشارهای سیاسی
رفتارهای خصمانه آمریکا و غرب عمدتاً ناشی از خودبزرگ بینی و زیاده خواهی های نامشروع و نامعقولی است که برای جهانیان شناخته شده و امری بدیهی است، با این حال از علل ذیل نیز می توان به عنوان سایر عوامل جانبی نام برد:
1-عدم موفقیت برای تحمیل اراده سیاسی و خواسته های نامشروع خود به ایران
2-مشغول کردن ایران به مسائل حاشیه ای به منظور جلوگیری از تداوم تهدید منافع غرب
3-جلوگیری از صدور انقلاب به سایر کشورهای جهان و تحت الشعاع قراردادن نهضت بیداری اسلامی
4-اثبات برتری قدرت پوشالی آمریکا و غرب و اعمال نفوذ جهانی در قالب سیاست نظام تک قطبی
5-جلوگیری از توسعه و پیشرفت اقتصادی و علمی ایران به خصوص در عرصه فناوری های نوین
6-کسب منافع بیشتر برای شرکت های واسطه ای فرامنطقه ای آمریکایی و غربی
7-بحرانی نشان دادن شرایط منطقه برای افزایش فروش تسلیحات به کشورهای هم پیمان در منطقه
8-تحت الشعاع قرار دادن رخدادهای سوریه و جنایات رژیم صهیونیستی
علت تشدید تحریم‌ها
با اینکه غربی ها از همان ابتدا می توانستند با اتکا به راهبرد «برد- برد»، به صورت معقول و منطقی و در قالب یک روابط متقابل و عادلانه از منافع منطقه منتفع شوند؛ اما خوی استکباری آنها دستیابی به این فرصت را با مشکل مواجه ساخته و سبب شده تا همچنان به محاسبات غلط خود در مورد ایران که در ذیل به برخی از آنها اشاره شده اعتماد و یا به زعم خود با اعمال روش هایی مانند تشدید تحریم ها، اهداف پلید خود را دنبال کنند.
1-امید کاذب نسبت به نتیجه بخش بودن و موفقیت استفاده از این روش
2-ناکارآمدی و عدم امکان استفاده از سایر روش ها برای تحمیل خواسته ها
3-درخواست های مغرضانه عوامل خود فروخته و اعتماد غرب به گزارشات کاذب آنها
4-اظهارات نسنجیده و غیر کارشناسی برخی از مسئولان کشور در مورد شرایط اقتصادی
5-رفتار نسنجیده برخی از اقشار جامعه در برابر شایعات و کمبودهای کاذب القایی به بازار
6-اقدامات مافیای قدرت و شبکه گروه های پولی زیرزمینی برای ایجاد تشنج در بازار و همراهی با دشمن
7-همراهی برخی از کشورهای مرتجع منطقه با آمریکا و سایر کشورهای غربی
8-اقدامات برخی از مطبوعات زنجیره ای برای خبرسازی، سیاه نمایی و یا انعکاس اخبار مرتبط با منافع ملی، بدون در نظر گرفتن مصالح مردم و کشور
اهداف دشمن از تحریم
1-تحمیل اراده سیاسی غرب به ایران
2-تحمیل هزینه به کشور ایران، مردم و اقتصاد این کشور
3-خسته کردن مردم و ایجاد فرسودگی در روحیه اجتماعی
4-کند کردن روند توسعه اقتصادی و علمی کشور
تأثیرات تحریم‌ها
همانگونه که اشاره شد، تحریم ها چه با نگاه مثبت و چه با نگاه منفی، بر هر دو طرف مخاصمه تأثیرگذار است، اما باید دید که در نهایت چه کسی با زیان و خسارت بیشتری مواجه می شود. در این رابطه اطلاعات و آمار و تحلیل های بین المللی گویای این واقعیت است که بیشتر تأثیرات منفی برای جمهوری اسلامی ایران کوتاه مدت، مقطعی و نسبتاً زودگذر و بالعکس تأثیرات مثبت عمدتاً پایدار و بلندمدت است، در حالی که برای دشمن، بیشتر دستاوردهای کسب شده کوتاه مدت و اثرات منفی متقابل، عمیق و درازمدت خواهد بود.
الف- تأثیر منفی بر کشورهای متخاصم (تحریم‌کننده)
1-قطع کامل مراودات و سخت شدن شرایط برای کسب منافع متقابل در درازمدت
2-آشکار شدن ماهیت استکباری و تسریع در انزوای سیاسی غرب در سطح جهان
3-سخت شدن دسترسی به منابع انرژی و نیز مواد اولیه مورد نیاز صنایع غرب از منطقه و سایر کشورها
4-افزایش مصرف از ذخایر راهبردی منابع نفت و گاز و سایر مواد اولیه موجود در غرب
5- از دست دادن بخش قابل توجهی از بازار تجاری در منطقه و به خصوص ایران
6-تشدید بیکاری و رکود اقتصادی ناشی از کاهش تبادلات تجاری با منطقه در کشورهای غربی
7- افزایش هزینه دیپلماسی خارجی برای کشورهای متخاصم در سطح جهان و منطقه
8- به خطر افتادن دراز مدت اقتصاد غرب به علت رفتارهای اقتصادی نادرست و غیر کارشناسی
9-افزایش نارضایتی های مردمی درکشورهای غربی، به علت جنگ طلبی و رفتارهای قهرآمیز دولتمردان آنها
10- کاهش اعتبار اقدامات فرامرزی و یک جانبه غربی ها، ناشی از اثبات تدریجی ناکارآمدی تحریم ها
11- فرو ریختن کامل ابهت پوشالی قدرت ها به علت عدم توانایی در مدیریت اوضاع منطقه
12- افزایش قیمت جهانی نفت و گاز و تشدید بحران های اقتصادی در غرب
13- کاهش اعتماد کشورهای جهان به قوانین بین المللی و نیز رفتارها و قراردادهای منعقد شده با غرب
14- کاهش سرمایه گذاری و یا سپرده گذاری در کشورهایی که فراتر از قوانین بین المللی عمل می کنند
15- افزایش احتمالی استفاده ایران از روش های نامتعارف نظامی و غیر نظامی منجر به مناقشات جهانی
16- افزایش نگرانی های سایر کشورها به علت احتمال مواجه شدن با رفتارهای مشابه از سوی کشورهای استکباری در مورد خودشان و در نتیجه افزایش مقاومت ها و اعتراضات جهانی در مورد سیاست های غرب
ب- تأثیر مثبت بر منافع خودی
1-سرعت بخشیدن به فرایند خودکفایی در بخش ها و موضوعات مختلف
2-حفظ ذخایر نفتی، گازی و مواد اولیه برای نسل های بعدی و زمانی که دنیا با کمبود ذخایر مواجه می شود
3-افزایش انگیزه ملی و کمک به بروز و ظهور خلاقیت ها و نوآوری ها برای رهایی از تحریم
4-گسترش وفاق و همبستگی ملی در کشور برای مقابله با تهدیدات جهانی
5-اثبات حقانیت کشور و جلب همدردی و همراهی سایر کشورها برای همکاری با ایران
6- کاهش حضور و نفوذ جاسوسان غربی به خصوص کسانی که تحت عنوان بازرگان عمل می کنند
7- قرار گرفتن در صدر خبر رسانه های جهانی و کمک به بیداری وجدان های خفته و ذهن های پرسشگر افراد آزاده جهان در مورد علت خصومت کشورهای غربی علیه جهان اسلام و ایران
راهکارهای مقابله در برابر تأثیرات منفی احتمالی تحریم‌ها
همانگونه که تا به حال اثبات شده، گزینه های مختلفی برای مقابله و مهار تحریم ها پیش روی جمهوری اسلامی قرار دارد، اما همانگونه که اشاره شد، اولاً برخی از این راهکارها در کوتاه مدت و برخی در درازمدت نتیجه بخش خواهد بود و لذا برای تضمین رهایی دائمی از مشکل، هر دو مورد باید توأماً مورد توجه قرار گیرد.
ثانیاً موفقیت در هریک از راهکارهای پیشنهادی، مستلزم پیش بینی سناریوهای مختلف است و نیاز به بسترسازی و فراهم نمودن مقدماتی دارد که پرداختن به آنها اجتناب ناپذیر است، ثالثاً برای جلوگیری از بروز نتایج معکوس باید تمام پیامدها و عوارض جانبی کار (کوتاه مدت یا بلندمدت) به دقت مورد بررسی قرار گرفته و با برنامه ریزی دقیق و مطالعه کافی اقدام شود. رابعاً همواره باید با پیش بینی های لازم، روش های جدیدتری را مدنظر قرار داد و از افراط و تفریط در استفاده از هر راهکار اجتناب کرد.
نکات قابل تأمل برای مجامع بین المللی بدیهی است که بردگی و پذیرش نظام سلطه و اجرای قوانین داخلی و فرامرزی آمریکا، برای هیچ کشوری حتی کشورهای غربی، خوشایند و پذیرفتنی نیست و لذا قطعاً یک اجماع جهانی و همزمان می تواند نظام اعمال قوانین بین المللی را مجدداً حاکم و مانع از تحمیل قوانین یک جانبه به سایر کشورها شود، در عین حال کشورهای منطقه نیز باید نکات ذیل را مورد توجه قرار دهند:
1-همچنان که در کشورهای منطقه ملموس است، خرید سلاح برای کشورهایی که از سایر مولفه های قدرت برخوردار نیستند، نه تنها امنیت ایجاد نمی کند، بلکه نگرانی ها را در مورد سوءاستفاده از این امکانات تشدید می کند و لذا این موضوع باید به طور غیر مستقیم به کشورهای مورد نظر تفهیم شود.
2-ناامنی در ایران ممکن است برای کشور ما خسارت هایی را به همراه داشته باشد، اما حتماً برای غربی ها و به خصوص کشورهای منطقه نیز زیانبارتر خواهد بود و دستگاه دیپلماسی باید در تعاملات خود با سایر کشورها، این نکته را یادآوری کند.
3-با توجه به تحولات جهانی و منطقه ای، حضور و نفوذ غرب در منطقه نمی تواند در درازمدت تداوم داشته باشد و لذا کشورهای منطقه باید بفهمند که برای آنها دوستی با ایران بر دوستی با غرب و آمریکا ترجیح دارد.
4-از حدود 120 جنگ رخ داده پس از جنگ جهانی دوم، 119 جنگ به طور مستقیم و یا با توطئه دشمنان، در کشورهای اسلامی یا جهان سومی رخ داده و فقط یک جنگ در غرب حادث شده که آن هم علیه مسلمانان بوسنی بوده و این مورد نیز نکته ای است که باید در محافل بین المللی مطرح شود.
5-ایران در 300 سال گذشته آغازگر هیچ جنگی نبوده و در جریان جنگ تحمیلی تنها برای دفاع از منافع خود به دفاع مقتدرانه از کشور پرداخته است و این نکته موید سیاست های صلح طلبانه و نیت های انسانی جمهوری اسلامی ایران است.
سخن آخر
به روایت گزارش ها و مقالات منتشر شده در رسانه های جهان، هم اکنون بسیاری از کارشناسان بین المللی مسائل اقتصادی، بر ناکارآمدی تحریم ها اذعان داشته و حتی تعداد زیادی از مسئولان غربی نیز به شکست آمریکا در استفاده از این روش و آثار منفی آن بر اقتصاد غرب اعتراف کرده اند، لذا صرف نظر از اینکه زیان ها و متقابلاً پیامدهای مثبت ناشی از تحریم ها برای کدام طرف بیشتر بوده، نکته قابل تأمل در این رابطه این است که باید به یاد داشته باشیم، در هر صورت پایداری در برابر تهدیدات و رفتارهای ظالمانه دشمن هزینه خواهد داشت.
در عین حال با مقایسه سود و زیان و در نظر گرفتن نتیجه نهایی کار و با توجه به نکات مورد اشاره، به راحتی مشخص خواهد شد که حداقل در مورد کشور ما، پیامدهای مثبت کار برتری داشته و تداوم مقاومت و ایستادگی در برابر رفتارهای خصمانه دشمن، درنهایت افزایش اقتدار، رهایی کامل از سلطه، کسب مقبولیت و مشروعیت بین الـمللی و سرعت در توسعه همه جانبه را برای جمهوری اسلامی ایران به ارمغان خواهد آورد، ضمن اینکه همچنان این امکان وجود دارد تا با مدیریت صحیح بر امور، همانند گذشته هزینه تهدیدات را کاهش داده و حتی آنها را به فرصتی جدید در مسیر رشد و پیشرفت کشور تبدیل کرد.