سستی‌ها و کوتاهی‌ها در پیام‌رسانی نهضت عاشورا

تهیه و تنظیم: سیدمهدی حسینی

ایام مصادف با ماه محرم و روزهای تاسوعا و عاشورای نهضت حسینی است. در مباحث پیش به نقش و تأثیرگذاری این ایام در مبارزات سیاسی و نهضت امام خمینی(ره) اشاره شد و به غفلت بزرگداشت و کیفیت مراسم سوگواری اباعبدالله‌الحسین(ع) بر مبنای وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره) اشاره کردیم و نتیجه گرفتیم جریان انقلاب اسلامی ریشه در نهضت امام حسین(ع) و واقعه کربلا دارد. نکته اساسی اینکه هرگاه امت مسلمان و جامعه شیعه و ایران از واقعه کربلا غفلت کردند، آسیب‌های فراوانی متحمل شدند، این مسئله مورد توجه و عنایت امام راحل بود و در وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی‌شان بر زنده نگه‌داشتن و گرامیداشت حماسه تاریخی عاشورا تأکید داشته‌اند و در سخنرانی‌ها، پیام‌ها و بیانیه‌های مختلف در طول حیات خود در تداوم انقلاب اسلامی بر این مبنا رهنمود دادند. ایشان از پیامدهای نهضت کربلا و قیام عاشورا درس‌ها و آموزه‌هایی که کسب کرده بودند به کار گرفتند و کارآمدی‌اش را نمایان کردند.
اما نکته غم‌انگیز در سستی‌ها و کوتاهی‌های انجام گرفته در پیام‌رسانی نهضت عاشورا است و آسیب‌های ناشی از آن موجب خسارت‌های جبران‌ناپذیری شده که امت مسلمان به‌خصوص شیعیان نسبت به آن غافل هستند. در این مختصر برخی از این آسیب‌ها ارائه می‌شود.
فرصت‌سوزی
آنچه در مستندات تاریخی و پس از واقعه کربلا وجود دارد اینکه؛ حضرت زینب(س) و حضرت امام سجاد(ع) و سایر ائمه از هر فرصت استفاده می‌کردند و در پیام‌رسانی واقعه کربلا از هیچ تلاشی دریغ نداشتند و از فرصت‌ها بهترین بهره‌برداری‌ها را در رسوایی دشمن به‌کار بردند تا غافلان، بی‌خبران و جاهلان آگاه شوند. حضرت امام خمینی(ره) در مورد ضرورت زنده نگه‌داشتن‌ها و تعظیم شعائر اسلام که سبب آگاهی جامعه و حفظ محتوای یک قیام در طول تاریخ است، فرمودند: «هر مکتبی هیاهو می‌خواهد، باید پایش سینه بزنند. هر مکتبی تا پایش سینه‌زنی نباشد حفظ نمی‌شود... این نقش، یک نقشی است که اسلام را همیشه زنده نگه داشته، آن، گلی است که هی به آن آب می‌دهند. زنده نگه‌داشتن این گریه‌ها زنده نگه داشته مکتب سیدالشهدا را.» و در جایی دیگر فرمودند: «آنچه دستور ائمه(علیهم‌السلام) برای بزرگداشت این حماسه تاریخی اسلام است و آنچه لعن و نفرین بر ستمگران آل‌بیت است، تمام فریاد قهرمانانه ملت‌هاست بر سردمداران ستم‌پیشه در طول تاریخ، الی‌الابد...»
به تعبیر مرحوم دکتر شریعتی: «هر انقلابی دو چهره دارد؛ خون و پیام... همه صحنه‌ها کربلاست و همه ماه‌ها محرم و همه روزها عاشورا، باید انتخاب کند یا خون را یا پیام را یا حسین(ع) بودن را یا زینب(س) بودن را، یا آن‌چنان مردن را یا این چنین ماندن را.»
اکنون این فرصت وجود دارد تا بهترین پیام‌رسانی‌ها انجام گیرد و آن رساندن پیام خون‌ها و مجاهدت‌ها و شهادت‌های رزمندگان و مردان مجاهد و وفادار انقلاب اسلامی است و این بار سنگین بر دوش فرزندان و نسل حاضر است که با تأسف باید گفت فرصت جوانی و یادآوری روزهای سخت مبارزه دارد می‌سوزد و به فراموشی سپرده می‌شود که احیا و زنده‌نگه‌داشتن آن وظیفه یکایک ملت است.
سستی در مقاومت
قیام، نهضت و جریان انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) متأثر از نهضت عاشورا بود. از شاخصه‌های مبارزاتی امام راحل(ره) و پیروان او نداشتن ترس و واهمه در برابر ستمگران بود. همانطور که حضرت امام حسین(ع) بر ضدطاغوت و مفاسد اجتماعی و ناسامانی‌ها قیام کرد، حضرت امام خمینی(ره) آن را به نهضت خود پیوند زد و در این رابطه اشاره کردند: «سیدالشهدا(ع) وقتی می‌بیند که یک حاکم ظالمی، جائری در بین مردم دارد حکومت می‌کند، تصریح می‌کند حضرت که اگر کسی ببیند که حاکم جائری در بین مردم حکومت می‌کند، ظلم دارد به مردم می‌کند، باید مقابلش بایستد و جلوگیری کند. هر قدر که می‌تواند با چند نفر، با چندین نفر که در مقابل آن لشکر هیچ نبود، لکن تکلیف بود. آنجا که باید قیام بکند و خونش را بدهد تا اینکه این ملت را اصلاح کند، تا اینکه این علم یزید را بخواباند و همین‌طور هم کرد و تمام شد... همه چیزهای خودش را داد برای اسلام. مگر خون ما رنگین‌تر از خون سیدالشهدا است؟ چرا بترسیم از اینکه خون بدهیم یا اینکه جان بدهیم.»
همین خصلت ترسیدن‌ها موجب سلطه بیگانه و عوامل استعمار و استکبار شده است، در حالی که بسیاری از قیام‌های ضد ستم و نهضت‌های آزادی‌بخش با الهام از حرکت عزت‌آفرین عاشورا شکل گرفت و به ثمر رسید. حتی در ماجرای مبارزات استقلال هند قائد اعظم پاکستان، محمدعلی جناح نیز گفت: «هیچ نمونه‌ای از شجاعت بهتر از آنکه امام حسین(ع) از لحاظ فداکاری و تهور نشان داد، در عالم پیدا نمی‌شود. به عقیده من تمام مسلمین باید از سرمشق این شهیدی که خود را در سرزمین عراق قربانی کرد، پیروی نمایند.» سستی در مقاومت و ترس از حرف حق زدن در برابر باطل از آسیب‌هایی است که همواره به جامعه شیعه وارد شده و می‌شود.
کوتاهی در الگوبرداری
یکی از بارزترین آسیب‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی ناشی از نداشتن الگو و سبک زندگی است، در حالی که در میان حوادث تاریخ «عاشورا» و «شهدای کربلا» از ویژگی خاصی برخوردارند و صحنه‌صحنه این حماسه ماندگار و تک‌تک حماسه‌آفرینان عاشورا، الگوی انسان‌های حق‌طلب و ظلم‌ستیز بوده و خواهد بود. همچنان که «اهل بیت» به‌صورت عام‌تر، در زندگی و مرگ در اخلاق و جهاد در کمالات انسانی و چگونه زیستن و چگون مردن برای ما و جامعه اسلامی سرمشق هستند. از خواسته‌های ما این است که حیات و ممات ما چون زندگی و مرگ محمد و آل محمد باشد؛ «اللهم‌اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد». نهضت عاشورا الهام گرفته از راه انبیا و مبارزات حق‌جویان تاریخ و در همان راستاست. همانطور که اشاره شد در تاریخ اسلام نیز بسیاری از قیام‌های ضد ستم و نهضت‌های آزادی‌بخش با الهام از حرکت عزت‌آفرین عاشورا شکل گرفت، به‌طوری که مهاتما گاندی رهبر استقلال هند از این سرمشق و الگوی قیام عاشورا بهره گرفت و گاندی گفت: «من زندگی امام حسین(ع) آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده‌ام و توجه کافی به صفحات کربلا نموده‌ام و بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از امام حسین(ع) سرمشق بگیرد، از امام حسین(ع) پیروی کند.»
امام خمینی(ره) با استفاده از این سرمشق، مبارزات جریان انقلاب را به پیش برد. فرماندهان و رزمندگان هشت سال دفاع مقدس با این الگو به مقاومت خود ادامه داد. در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی هم الزاماً می‌بایست از این ماجرا الگو و سرمشق گرفته شود و کوتاهی از الگوبرداری و سرمشق از نهضت عاشورا موجب شکست و ذلت خواهد بود.
فراموشی درس‌ها و عبرت‌ها
مبحث ارائه شده حاوی نکات آموزنده برای ادامه حیات و اداره جامعه و رهایی از معضلات و مشکلات است. قیام عاشورا همچنان یک آموزگار است برای فداکاری، شهادت‌طلبی، ایثار و گذشت، شجاعت، حماسه و عزت. البته درس‌های آموزنده قیام امام حسین(ع) به کربلا محدود نمی‌شود و پس از کربلا نیز درس‌های بزرگی است که آموزگاران آن اسیرانی استوار و مقاوم بودند. امام خمینی(ره) نیز بارها به این درس‌ها اشاره کردند و پیروزی جبهه‌ها در دوران هشت سال دفاع مقدس و مقاومت و شجاعت، صبر دوران اسارت رزمندگان محصول درس‌آموزی از قیام عاشورایی است، حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خامنه‌ای در سال ۱۳۷۵ در بین رزمندگان لشکر ۲۷ درباره عوام و خواص و عبرت‌گرفتن و درس گرفتن از عاشورا بحث کردند و اشاره داشتند که برای عبور از مشکلات و معضلات فرهنگی اجتماعی بسیار راه‌گشا و کارآمد است و اکنون جامعه اسلامی و ملت ایران نسبت به آن آگاهی و آشنایی کافی ندارند و این آسیبی است که همچون موریانه از درون روند فروپاشی را طی خواهد کرد. در این رابطه بحث‌ها و گفتنی‌ها بسیار فراوان است که طرح و توضیح آن در این مختصر نمی‌گنجد، بنابراین به همین مقدار که فراموشی درس‌ها و عبرت‌های عاشورا موجب ضربه زدن به جامعه است، اکتفا می‌شود.
محدوداندیشی نهضت عاشورا
نهضت و قیام عاشورا در جامعه از خصلت‌ها و شاخصه‌های فراگیری برخوردار است و قلمرو و دامنه آن عرصه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی را در نوردیده است و نباید آن را به قشر خاصی محدود کرد. درس‌ها و عبرت‌های آن برای همگان است. همه بشریت از آن بهره‌مند شده و می‌شوند. جریان‌ها و دست‌هایی در کار است که قصد دارند این نهضت و قیام را محدود به سرزمین کربلا در آن مقطع زمانی سال ۶۱ هجری کنند و این محدوداندیشی ناشی از تفکرات استعماری است که مورد استفاده دشمنان انقلاب اسلامی شده و می‌شود. در حالی که ائمه معصومین همواره از آن به «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» یاد کردند و نکته قابل توجه دیگر اینکه در این نهضت و قیام همه عناصر جامعه از قبیل زنان، مردان، دختران، پسران، کودکان، بزرگسالان و جوانان از همه اقشار جامعه وجود داشته‌اند. محدوداندیشی به قشر خاص یا شخص خاص از آسیب‌های خطرناک است که در این زمینه هم بحث و گفت‌وگوی فراوانی وجود دارد.
بدعت و تحریف
یکی از آسیب‌های جدی برای هر دوره‌ای از انقلابات، نهضت‌ها و قیام‌ها از طرف خودی‌ها، دشمنان، دانسته یا ندانسته، آگاهانه یا جاهلانه بدعت‌آفرینی و تحریف است. اکثر مبارزین و انقلابیون برای پیشگیری از پیدایش بدعت‌ها و تحریفات تدابیری اندیشیده‌ و سفارش‌هایی کرده‌اند یا نظیر علما و همانند امام راحل «وصیت‌نامه» تدوین کرده‌اند و موضوعات اساسی را در آن مطرح و مواضع جدی و قاطع خود را بیان کرده‌اند. چون تجربه شده است که پس از حیات، طرح بدعت و تحریف ممکن است، مسئولیت این بخش با علمای دین و شخصیت‌ها و دانشمندان است. همچون استاد شهید مطهری که درباره تحریفات بحث مبسوطی دارند که در سه جلد «حماسه حسینی» درج شده است. جریان انقلاب اسلامی و هشت سال دوران دفاع مقدس از این آسیب و خطر مصون نیست و بر همین مبنا آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی بر مبنای وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره) ضرورت دارد و این توضیح ناشی از مبحثی است که حضرت امام راحل(ره) در وصیت‌نامه‌شان با صراحت درج کرده‌اند و در سخنرانی‌های متعدد، مفصل آسیب‌های ناشی از غفلت از نهضت عاشورا و قیام کربلا را ارائه داده‌اند که به اختصار ارائه شد.