- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
تهیه و تنظیم: سید مهدی حسینی
مسئله اساسی که در رهنمودهای حضرت امام(ره) در طول حیات پربرکت‌شان می‌توان مشاهده کرد، تکیه بر نظارت و کنترل و انجام عمل در چارچوب قانون و مقررات است. علاوه بر آن معتقد بودند باید کارها و امور اجرایی در مدیریت صحیح و دینی و قانونی انجام گیرد و به همین موضوع در سرتاسر وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی‌شان اشاره دارند. در واقع خطر سوءمدیریت را گوشزد کرده‌اند. در اوایل سال‌های پیروزی انقلاب طی بیانی مرقوم فرمودند: «هان ای متصدیان و دولتمردان از رده به‌اصطلاح بالا تا پایین بهوش باشید که در دو راهی سعادت و شقاوت قرار دارید... اگر به‌واسطه سوءمدیریت و ضعف فکر و عمل شما به اسلام و مسلمین ضرری و خللی واقع شود و خود می‌دانید و به تصدی ادامه می‌دهید مرتکب گناهی عظیم و کبیره‌ای مهلک شده‌اید که عذاب بزرگ دامنگیرتان خواهد شد. هر یک در هر مقام احساس ضعف در خود می‌کند، چه ضعف مدیریت و چه ضعف اراده از مقاومت در راه هوای نفسانی و بدون جوسازی، دلاورانه و با سرافرازی نزد صالحان از مقام خود استعفا کند که این عمل صالح و عبادت است.» آنچه که حضرت امام راحل در اداره کشور از مسئولان و آحاد مردم انتظار داشته‌اند اینکه ارزش‌های اخلاقی و اسلامی برخاسته از مکتب اسلام در سطح مدیریت نظام جاری و ساری باشد. این موضوع در جای جای وصیت‌نامه دیده می‌شود.
فرازی از وصیت‌نامه امام(ره)
امام راحل در وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی‌شان برای جلوگیری از سوءمدیریت نکات مهم و فراوانی را یادآور شدند. برای نمونه در بخش اجرایی به صراحت فرمودند: «از اموری که اصلاح و تصفیه و مراقبت از آن لازم است قوه اجراییه است. گاهی ممکن است که قوانین مترقی و مفید به حال جامعه از مجلس بگذرد و شورای نگهبان آن را تنفیذ کند و وزیر مسئول هم ابلاغ نماید، لکن به‌دست مجریان غیرصالح که افتاد آن را مسخ کنند و برخلاف مقررات یا با کاغذبازی‌ها یا پیچ‌وخم‌ها که به آن عادت کرده‌اند یا عمداً برای نگران نمودن مردم عمل کنند که به‌تدریج و مسامحه غائله ایجاد می‌کند.»
اصولاً قوانین خوب احتیاج به مجریان صالح دارد و قانون هر چند خیلی خوب و عالی نوشته شود و به‌صورت متن تدوین شده در اختیار قرار گیرد، اما از اجرای آن خبری نباشد همانند نسخه پزشکی است که داروی آن گرفته نشود و سر وقت مقرر مصرف نگردد، در این‌صورت هیچ خیر و سلامتی از آن ناشی نمی‌شود. هنگامی قانون ارزشمند است که به دست مدیران صالح و متخصصان عملیاتی شود و حاصل آن در زندگی مردم و رفع مشکلات و معضلات مشاهده گردد و این یکی از مطالبات اساسی امام(ره) در وصیت‌نامه بوده است.
کنار گذاشتن صاحبان اصلی انقلاب
امام راحل در وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی‌شان و در رهنمودهای متعدد در دیدار مسئولان رده‌بالای نظام و عموم کارکنان دولتی دغدغه استفاده از متخصصان متعهد را یادآور شده‌اند که در واقع از سوءمدیریت جلوگیری می‌کند، به‌عبارتی در پیشگیری سوءمدیریت هم رهنمود داده‌اند و در وصیت‌نامه با صراحت مرقوم فرمودند: «بر دولت‌ها و دست‌اندرکاران است چه در نسل حاضر و چه در نسل‌های آینده که از متخصصین خود قدردانی کنند و آنان را با کمک‌های مادی و معنوی تشویق به کار نمایند.» در رهنمود دیگری فرمودند: «دولتمردان از دانشمندان و متخصصان متعهد استمداد کنند تا رمز موفقیت را به دست آورند.» البته این نکته اساسی را هم لحاظ کردند که استفاده از متخصصان متعهد موجب نشود صاحبان اصلی انقلاب کنار گذاشته شوند و در این‌باره فرمودند: «البته باید از متخصصان متعهد یا لااقل غیرمعاند استفاده شود، لکن نه به قیمت کنار گذاشتن صاحبان اصلی انقلاب. چشم‌ها و گوش‌ها را باز کنید که دشمنان حیله‌باز و کارکشته‌اند و ممکن است از ساده‌دلی شما استفاده کنند و مراکز حساس را کم‌کم به‌دست گیرند و انقلاب را به‌سوی غرب یا شرق بغلتانند... بنابراین یکی از آسیب‌های اساسی که موجب ضربه زدن به نظام و انقلاب اسلامی شده سوءمدیریت ناشی از متخصصان بوده و هست که الزاماً باید در اداره کشور لحاظ شود.
حاکمیت ستمگرانه
حضرت امام راحل در فرازی از وصیت‌نامه‌شان رابطه و نوع برخورد حاکمان با مردم و اصول مهم و اساسی از ویژگی‌های متصدیان امور در حکومت مبتنی بر اسلام را برمی‌شمارند و آسیب‌هایی در سطح مدیران و وزیران را یادآور شدند و مرقوم فرمودند: «وصیت اینجانب به وزرای مسئول در عصر حاضر و در عصرهای دیگر آن است که علاوه بر آن شماها و کارمندان وزارتخانه‌ها بودجه‌ای که از آن ارتزاق می‌کنید مال ملت و باید همه خدمتگزار ملت و خصوصاً مستضعفان باشید و ایجاد زحمت برای مردم و مخالف وظیفه عمل کردن حرام و خدای‌نخواسته گاهی موجب غضب الهی می‌شود. همه شما به پشتیبانی ملت احتیاج دارید. با پشتیبانی مردم خصوصاً طبقات محروم بود که پیروزی حاصل شد و دست ستمشاهی از کشور و ذخایر آن کوتاه گردید و اگر روزی از پشتیبانی آنان محروم شوید شماها کنار گذاشته می‌شوید و همچون رژیم شاهنشاهی ستمکار به جای شما ستم‌‌پیشگان پست‌ها را اشغال می‌نمایند.» حضرت امام(ره) در این فراز نکات حساس و مهم ناشی از سوءمدیریت را یادآور می‌شوند؛ کسی که قبول مسئولیت می‌کند اگر خودش را عملاً خدمتگزار نکند، به حاکمیت ستمکاران تبدیل شده یا می‌شود و یا روش زورگویان حاکم می‌گردد.
فاصله گرفتن از مردم
آنچه که بنیان حکومت‌ها را سست و آسیب‌پذیر می‌کند فاصله گرفتن حاکمان و متصدیان امور از زندگی عمومی مردم است، به‌خصوص آنهایی که در محرومیت گرفتارند. بی‌توجهی به مردم گرفتار و محروم، حاکمیت و دستگاه‌های اداره‌کننده کشور را در دامن آفت‌ها و آسیب‌های پنهان و درونی گرفتار می‌کند. طولی نمی‌کشد که متصدیان امور و حاکمان از درون دچار فروریختگی می‌شوند و این تجربه‌ای تاریخی است که در پیش‌روی امام بوده که همواره در تنفیذ روسای جمهور رهنمود می‌دادند و به دیگر مسئولان توصیه می‌کردند: «ما رهین منت مردم هستیم و باید به آنان خدمت کنیم.» یا در جای دیگر فرمودند: «مسئولین امر بایستی از طبقه‌ای باشند که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده باشند و بهترین مسئولان را مسئولی می‌داند که خود درد رنج محرومین را از نزدیک لمس کرده و سختی محرومیت را چشیده است» و طی پیامی هشدار دادند: «توجه داشته باشند رئیس‌جمهور و وکلای مجلس از طبقه‌ای باشند که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشند. نه سرمایه‌داران و زمین‌خواران و صدرنشینان مرفه و غرق در لذات و شهوات که تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پابرهنگان را نمی‌توانند بفهمند.» در این‌باره رهنمودها و نکاتی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها ناشی از سوءمدیریت مدیران و مسئولان در سطوح مختلف کشور بوده و هست و باید جلوی آن را به‌صورت جدی گرفت.
علاج واقعه پیش از وقوع
از مسائل مهم دیگری که حضرت امام(ره) در وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی‌شان بر آن تأکید کردند و در حوزه بحث آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی نقش تعیین‌کننده دارد و از طرفی مربوط به سوءمدیریت در دستگاه‌ها می‌باشد موضوع علاج واقعه پیش از وقوع است. بر همین مبنا عوامل تهدیدکننده در هر مقطع و موقعیتی باید شناسایی و از آن پیشگیری شود. این موضوع به نوعی به حوزه دستگاه مقننه یا به‌عبارتی مجلس شورای اسلامی مربوط می‌شود چون منبع و منشأ قدرت و تصمیم‌گیری و تصویب قانون در این قوه جایگاه دارد و دو قوای دیگر در واقع دستگاه‌های اجرایی قوانین مصوب هستند. به همین لحاظ حضرت امام راحل در وصیت‌نامه‌شان همین انتظار را دارند که مرقوم فرمودند: «از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این عصر و عصرهای آینده می‌خواهم که اگر خدای‌نخواسته عناصر منحرفی با دسیسه‌بازی سیاسی وکالت خود را به مردم تحمیل نمودند، در مجلس اعتبارنامه آنان را رد کنند و نگذارند حتی یک عنصر خرابکار وابسته به مجلس راه یابد.» یعنی یکی از آسیب‌ها برای انقلاب اسلامی نفوذ عناصر بی‌صلاحیت و بی‌کفایت یا وابسته به جریان‌های استعماری از طریق نمایندگی مجلس می‌باشد که خود مجلس الزاماً می‌بایست از این خطر تدابیر پیشگیرانه‌ای اندیشه کند و مانع جریان نفوذی شود.
ضعف در تدوین برنامه
یکی از نقاط آسیب‌پذیر در حوزه مدیریت کشور ضعف در تدوین برنامه است که این موضوع دارای نشانه‌های متعدد می‌باشد و در وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی امام راحل آن را در حوزه نمایندگان مجلس و هیئت وزیران می‌توان جست‌وجو کرد. با توجه به محدودیت این ظرفیت می‌توان ابعاد آن را به بحث گذاشت؛ اما یکی از نشانه‌های بارز آن مطابق واقعیت‌ها نوشتن برنامه است. به عبارت دیگر به‌دلیل ضعف مطالعات و تحقیقات و پژوهشگری برنامه‌نویسی از واقعیت‌های جامعه با آنچه در پیش‌بینی‌ها لحاظ می‌شود بسیار فاصله دارد، همه مدیران سازمان‌ها و نهادها در این موضوع دخیل هستند. علاوه بر آن خطر از نقطه دیگری هم ناشی می‌گردد و آن کپی‌برداری از تفکرات و اندیشه‌های دیگران است و این خطر را حضرت امام(ره) مرتب به مسئولان نظام و مدیران گوشزد می‌کردند و در یکی از پیام‌های مهم‌شان یادآور شدند و با القای تفکرات و تحقیقات خودساخته به توده‌های محروم باورانده‌اند که باید تحت نفوذ ما زندگی کرد و والا راهی که برای ادامه حیات پابرهنه‌‌ها تدوین شده چون ناشی از القای تفکرات دیگران بود مناسب حال و واقعیت‌های جامعه دیده نشده و بنابراین ضعف برنامه‌ها از آسیب‌های بزرگی محسوب شده که در حوزه مدیریت مدیران باید مورد دقت قرار گیرد.
ضعف در اجرای قانون
مورد دیگر از آسیب‌پذیری‌ها در حوزه مدیریت کشور که مورد عنایت حضرت امام(ره) بود ضعف در اجرای قانون است قانون و برنامه و مقررات خیلی خوب، راه‌گشا دیده و تدوین می‌شود، اما در اجرا دستخوش تغییر مدیرانی قرار می‌گیرد که یا نمی‌فهمند و درک درستی از آن ندارند یا اینکه در اجرای آن سستی و کوتاهی می‌کنند. در هر صورت به ضعف در اجرای قانون برمی‌گردد و این آسیب و خطر موجب شده بسیاری از مشکلات و معضلات باقی بماند. بخش زیادی از این مسئولیت به دستگاه قضایی هم مربوط می‌شود که پاسداری از حقوق مردم در خط و حرکت اسلامی به منظور پیشگیری از ستمگری و ستمکشی و فساد، فقر، تبعیض نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و از دیدگاه اسلام هم منصب قضا ظریف‌ترین و حساس‌ترین و مهم‌ترین و در عین حال خطرناک‌ترین منصب اجتماعی می‌باشد و حضرت امام خمینی(ره) به مسئولان قوه قضائیه در حکومت اسلامی یادآوری می‌کنند که وظیفه آنان اجرای مقررات اسلامی است که طی پیامی مرقوم فرمودند: «به قوه قضائیه عرض می‌کنم که مسئله قضا یک مسئله بسیار مهمی است و اگر انسان در آن قصور بکند، تقصیر بکند ضرر وارد می‌شود. اگر تقصیر باشد پیش خدای تبارک و تعالی مسئول است...»»
