انتخابات پارلمانی عراق؛ روند ها و نتایج

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: بی تردید انتخابات پارلمان عراق که پس از دو انتخابات پارلمانی (دی 1384 و فروردین 1389) و دو انتخابات شوراهای استانی و یک رفراندوم درباره قانون اساسی، ششمین آزمون دمکراسی عراقی ها بعد از سقوط صدام در سال 2003 میلادی تاکنون است، یکی از تحولات بسیار مهم در روند سیاسی این کشور به حساب می آید که از ابعاد گوناگون داخلی، منطقه ای و بین المللی دارای اهمیت است، چرا که برآیند، کابینه و دولت ناشی از آن آثار و نتایج جدی بر معادلات قدرت هم در داخل عراق و هم در سطح منطقه و فرامنطقه خواهد داشت.

شایان ذکر است پارلمان، محور اصلی در نظام سیاسی جدید در عراق به شمار می‌رود؛ چرا که ساختار این نظام سیاسی، پارلمانی و مبتنی بر مشارکت و توافق گروه‌های سیاسی از جوامع مختلف شیعی، سنی و کرد است. آرای مردم که عمدتاً با توجه به گرایش‌ها و شکاف‌های قومی – فرقه‌ای به صندوق ریخته می‌شود، به مشخص شدن فهرست ها و ائتلاف‌های پیروز و تشکیل پارلمان منجر می‌گردد؛ پارلمانی که با 328 نماینده منتخب مردم، انتخاب رئیس جمهور، نخست‌وزیر و اعضای کابینه یکی از وظایف عمده آن بوده و یکی از اصلی ترین متغیرهای نقش آفرین در آینده سیاسی عراق خواهد بود.

مراحل برگزاری انتخابات پارلمان عراق

انتخابات پارلمان عراق در چندین مرحله برگزار می شود که مرحله نخست 6 و 7 اردیبهشت مخصوص عراقی های خارج از کشور است که شامل ۷۸۵ هزار مهاجر عراقی در ۱۹ کشور می باشند که با حاضر شدن در ۱۰۲ مرکز انتخاباتی با ۶۵۴ حوزه رأی‌گیری در ۷۰ شهر جهان رأی خود را اعلام خواهند کرد. مرحله دوم در روز 7 اردیبهشت مخصوص نیروهای امنیتی و ارتش عراق در داخل این کشور است تا نیروهای مذکور در روز انتخابات سراسری که 10 اردیبهشت برگزار می شود و مرحله اصلی می باشد، تنها بر روی تأمین امنیت رأی دهندگان متمرکز باشند.

مجموع کرسی های پارلمان آینده عراق 328 کرسی تعیین شده که نسبت به انتخابات پارلمانی 2010 میلادی، تعداد 3 کرسی که مختص اقلیت های مذهبی و قومی است، اضافه شده و در این چارچوب به فرقه ایزدی ها یک کرسی، فرقه صائبی یک کرسی و قوم شبک یک کرسی تعلق یافته است. همچنین طبق قانون انتخابات، 5 کرسی برای اقلیت مسیحیان در نظر گرفته شده و 320 کرسی دیگر نیز میان استان ها تقسیم شده است. ضمن اینکه مقرر شده است از مجموع 328 کرسی پارلمان عراق، 25 درصد به زنان اختصاص یابد و فهرست های انتخاباتی نیز موظف به رعایت این تناسب در معرفی نامزدها هستند.

توزیع کرسی های انتخابات پارلمان

توزيع كرسي‌هاي انتخابات مجلس عراق در انتخابات جاري در مناطق مختلف به اين شكل است كه در اربيل 16 كرسي و تعداد نامزدها 139 نفر است؛ در الانبار 15 كرسي و تعداد نامزدها 272 نفر؛ در بصره 25 كرسي و تعداد نامزدها 777 نفر؛ در سليمانيه 18 كرسي و تعداد نامزدها 155 نفر؛ در القادسيه 11 كرسي و تعداد نامزدها 394 نفر؛ در المثني 7 كرسي و تعداد نامزدها 158 نفر؛ در استان نجف 12 كرسي و تعداد نامزدها 301 نفر؛ در بابل هفده كرسي و تعداد نامزدها 573 نفر؛ در بغداد 71 كرسي و تعداد نامزدها 3304 نفر؛ در دهوك 12 كرسي و تعداد نامزدها 89 نفر؛ در ديالي 14 كرسي و تعداد نامزدها 296 نفر؛ در ذيقار 19 كرسي و تعداد نامزدها 651 نفر؛ در صلاح الدين 12 كرسي و تعداد نامزدها 227 نفر؛ در كربلا 11 كرسي و تعداد نامزدها 306 نفر؛ در كركوك 13 كرسي و تعداد نامزدها 314 نفر؛ در ميسان 10 كرسي و تعداد نامزدها 204 نفر؛ در نينوا 34 كرسي و تعداد نامزدها 457 نفر و در واسط 11 كرسي و تعداد نامزدها 414 نفر می باشد که در کل شامل 9031 نامزد مورد تأييد كميته مستقل انتخابات است كه با فهرست‌هاي مختلف شركت كرده‌اند.

فهرست ها و ائتلاف های انتخاباتی

گروه های سیاسی عراق بر اساس قانون انتخابات این کشور برای ورود به رقابت، نهادهای کوچکی را تشکیل داده اند که این نهادها به نام فهرست شناخته می شوند که در انتخابات فعلی تعدادشان به 107 می رسد که 36 مورد آن ها بصورت ائتلاف درآمده اند و 71 فهرست دیگر هم بصورت منفرد وارد عرصه انتخاباتی شده اند. بر اساس قرعه کشی کمیته عالی انتخابات به هر ائتلاف عدد خاصی تعلق گرفته که این عدد بر روی برگه رأی باید ذکر شود. علت اختصاص این اعداد نیز آن است که رأی دهندگان بتوانند به سهولت در میان تعداد زیاد فهرست ها، فهرست مورد نظر خود را بیابند. این مسئله همچنین بی ارتباط با افزایش میزان بیسوادی در عراق به 24 درصد نیست! برخی از این ائتلاف ها تا 20 حزب را هم شامل می شوند. همچنین نباید فراموش کرد که ائتلاف‌ها در انتخابات پارلمانی عراق با توجه به تقسیم‌بندی اولیه میان سه گروه شیعیان، کردها و اهل تسن شکل گرفته است.

اسامی 36 ائتلاف حاضر در انتخابات

اسامی 36 ائتلاف سیاسی که در سومین انتخابات پارلمانی حضور دارند به این شرح است:

 1) ائتلاف دولت قانون (ائتلاف حاکم) به رهبری نوری المالکی نخست وزیر عراق؛

 2) ائتلاف المواطن به رهبری سید عمار حکیم رئیس مجلس اعلای اسلامی عراق؛

 3) ائتلاف اصلاح ملی به رهبری ابراهیم جعفری نخست وزیر اسبق عراق؛

 4) ائتلاف الوطنیه به رهبری ایاد علاوی؛

 5) ائتلاف متحدون به رهبری اسامه عبدالعزیز محمد النجیفی رئیس پارلمان؛

 6) ائتلاف التغییر الجدید به رهبری ناصر ثعلب الساعدی؛

 7) ائتلاف نعمل للعراق به رهبری علی ضاری علی القیاض؛

 8) ائتلاف الفضیله و النخب المستقله به رهبری هاشم عبدالحسن علی هاشم؛

 9) التحالف المدنی الدیمقراطی به رهبری علی کاظم عزیز الرفیعی؛

 10) ائتلاف البدیل العراقی به رهبری احمد عبدالزهره الفتلاوی؛

 11) ائتلاف العراق به رهبری عبدالسلام ابراهیم حمودی؛

 12) ائتلاف یکپارچه کردها به رهبری فرید محمد تقی حسن؛

 13) ائتلاف اوفیاء للوطن به رهبری وائل عبداللطیف حسین؛

 14) ائتلاف بلاد النهرین الوطنی به رهبری رمیو حزیران نیسان؛

 15) ائتلاف العربیه به رهبری صالح مطلک عمر؛

 16) ائتلاف السلام الکردستانیه به رهبری شیرکو محمد صالح احمد؛

 17) ائتلاف دیالی هویتنا به رهبری عامر حبیب خیزران؛

 18) ائتلاف الوفاء العراقی به رهبری سامی جاسم عطیه العسکری؛

 19) ائتلاف جبهه ترکمان های کرکوک به رهبری حسن توران بهاء الدین سعید؛

 20) ائتلاف العربیه للانقاذ به رهبری عمر خلف جواد؛

 21) ائتلاف التحالف الوطنی الکردستانیه به رهبری محمد حاج محمود محمد سان احمد؛

22) ائتلاف الرفاء و السلام به رهبری جمال محمد حسن الوکیل؛

 23) ائتلاف عرب کرکوک به رهبری عبدالرحمن منشد عاصی علی؛

 24) ائتلاف النجف الدیمقراطی به رهبری عدنان عیسی احمد الحبوبی؛

 25) الائتلاف الوطنی فی صلاح الدین به رهبری ضیاء نجم عبدالله احمد؛

 26) ائتلاف نینوی الوطنی به رهبری عمار حکیم؛

 27) ائتلاف الاحرار به رهبری نجم عبدالله احمد؛

 28) ائتلاف کفی (کافی است) به رهبری مرتضی ابراهیم محمد سبع الخزرجی؛

 29) ائتلاف البدیل المدنی المستقل به رهبری صبیح حبیب یسر محسن؛

 30) ائتلاف خلاص به رهبری علی فرحان حدید؛

 31) ائتلاف الکردستانی فی نینوی مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان؛

 32) ائتلاف التاخی و التعایش به رهبری طاهر حکیم رحیم علی؛

 33) ائتلاف الوفاء للانبار به رهبری قاسم محمد عبد حمادی؛

 34) ائتلاف الرماح الوطنی به رهبری سرمد عادل محمد یوسف؛

 35) ائتلاف ترکمان کرکوک به رهبری محمد مهدی البیاتی؛

 36) ائتلاف صلاح الدین الوطنی به رهبری حسین شهرستانی؛

با نگاهی به فهرست ها و ائتلاف های انتخاباتی به خوبی می توان دریافت که هم اینک عراق در مرحله تحول قرار گرفته است، زیرا که فهرست های انتخاباتی دینی و قومیتی در هم شکسته شده و گروه های جدید سیاسی وارد انتخابات شده اند. چرا که فهرست انتخاباتی شیعیان که قبلاً به نام «ائتلاف ملی» شناخته می شد در این دوره از انتخابات افول کرده است، «العراقیه» فهرست انتخاباتی بارز سنی ها در هم شکسته شده و کردها نیز دیگر یکدست نیستند و اقلیت ها در فهرست های انتخاباتی ریزتری پراکنده شده اند.

فهرست های انتخاباتی شیعیان

جریانات شیعی در عراق را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد،: ائتلاف دولت قانون که برآمده از حزب الدعوه و تعدادی از احزاب کوچک مستقل است که نوری المالکی نخست وزیر فعلی عراق رهبری آن را برعهده دارد.

 دومین ائتلاف از احزاب شیعه که با عنوان ائتلاف مواطن (شهروندان) شناخته می‌شود از ائتلاف مجلس اعلای انقلاب اسلامی و دیگر احزاب کوچک‌تر شیعه همچون حزب احمد چلبی و حزب ابراهیم جعفری تشکیل شده که در انتخابات شوراها و پارلمانی گذشته در جایگاه دوم پس از دولت قانون قرار گرفت.

 سومین جریان مهم و تاثیر گذار شیعه در عراق «کتله الاحرار» به رهبری مقتدی صدر است و نکته قابل توجه درباره این ائتلاف این است که صدر طی ماه‌های اخیر پس از آنکه انتقادات تندی را علیه دولت مالکی مطرح کرد به ناگاه تصمیم به انزوای سیاسی گرفت و تا حدی از فعالیت‌های سیاسی در عراق کنار کشید. هرچند کتله الاحرار دیگر به طور مستقیم تحت زعامت صدر نیست، ولی همچنان یکی از قدرت‌های سیاسی در عراق بویژه در جنوب این کشور است که از حمایت معنوی صدر بهره‌مند می باشد. 

فهرست های انتخاباتی سنی ها

از جریان‌های اصلی اهل‌سنت نیز می توان به جریانات ذیل اشاره کرد: ائتلاف متحدان به رهبری اسامه نجیفی رئیس مجلس عراق؛ عراقی عربی به رهبری صالح مطلک و فهرست العربیه به ریاست صالح مطلق.

فهرست های انتخاباتی کردها

کردهای عراق نیز هرچند ائتلافی فراگیر همچون گذشته ندارند - که این ناشی از نبود جلال طالبانی در عرصه سیاسی عراق است-، ولی با 5 ائتلاف قدرتمند به میدان آمده اند: حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی؛ حزب ائتلاف میهنی به رهبری جلال طالبانی؛ جماعت اسلامی کردستان عراق به ریاست علی باپیر؛ اتحاد اسلامی به ریاست محمد فرج و جنبش تغییر (گوران) به رهبری ملا مصطفی اصلی‌ترین جریانات سیاسی در کردستان هستند که از ماه‌ها قبل برای حضور در انتخابات عراق آماده شده‌ بودند.

ائتلاف های مهم انتخاباتی

قبل از هر چیز باید گفت ائتلاف ملی متشکل از مجلس اعلای اسلامی، حزب الدعوه، جریان صدر و حزب فضیلت اسلامی، چهار تشکل اصلی سیاسی شیعیان عراق که در طول سال های گذشته ائتلاف شیعی را تشکیل می دادند و اکنون وجود خارجی ندارد.

در انتخابات فعلی مجلس اعلای اسلامی عراق و کنگره ملی به رهبری احمد چلبی یک گروه انتخاباتی با عنوان «مواطن (شهروند)» تشکیل شد و این گروه شاید معدود گروه انتخاباتی باشد که برای اولین بار از سقوط رژیم صدام تاکنون یک برنامه انتخاباتی تدوین و خط مشی سیاسی خود را در صورت رسیدن به قدرت بیان کرده است.

حزب الدعوه اسلامی عراق هم به بیش از چند گروه انتخاباتی تبدیل شده که مهمترین آن گروه «دولت قانون» به رهبری نوری المالکی نخست وزیر است که مهم ترین هم پیمان آن «سازمان بدر»، هم پیمان سابق مجلس اعلای اسلامی عراق است. ائتلاف دولت قانون  که اصلاح طلبی و ملی گرایی را مهمترین گرایش خود قرار داده است با حضور 35 گروه و جریان وارد انتخابات شده است.

الف) ائتلاف قانون

حزب الدعوه به رهبری نوری مالکی، سازمان عراق به ریاست هاشم الموسوی، فراکسیون المستقلون به ریاست حسین شهرستانی، سازمان بدر با رهبری هادی العامری، جریان عراق جدید با ریاست عدنان الشهمانی، حزب الوحده، کنگره ملی کردهای فیلی، جنبش رسالت اسلامی، حزب عراق ملت واحد، اتحاد اسلامی ترکمان‌های عراق، جبهه ترکمان‌های آزاد و جمعیت دموکراسی عراق از جمله گروه های حاضر در ائتلاف دولت قانون هستند که هر یک با توجه به میزان طرفداران خود نمایندگانی را راهی پارلمان خواهند کرد. دولت قانون که از ائتلاف گروه‌ها و تشکل‌های شیعی و برخی گروه‌های سنی نزدیک به دولت تشکیل شده و «نخستین ائتلاف قدرتمند در انتخابات» است، بیشترین شانس را برای پیروزی در انتخابات دارد.

ب) ائتلاف ملی (الوطنیه)

دومین گروه قدرتمند در انتخابات پارلمانی عراق، ائتلاف ملی (الوطنیه) عراق به ریاست ایاد علاوی - که نامزدی نخست وزیری این ائتلاف به شمار می رود- است که از گروه‌هایی چون جمعیت وفاق ملی به ریاست علاوی، تجمع وحدت عراق به ریاست بهاء نصار السلمان، جنبش گفتگو و تغییر به ریاست حامد المطلک، مجلس ملی عراق، جنبش الحلال، فهرست تصمیم ملی، جبهه آزادی و سازندگی، جنبش الصقور عراق، جمعیت ندای آزادی، حزب پیشرو ایزدی‌ها، تجمع ملی، تجمع جمهوری عراق و حزب زنان عراق تشکیل شده است. این ائتلاف ترکیبی از گروه‌های شیعی سکولار، گروه‌های سنی و برخی جناح‌های مخالف دولت مالکی تشکیل شده و بزرگترین رقیب نخست وزیر کنونی در عرصه انتخابات محسوب می شود.

شخصیت‌های سنی مخالف دولت مالکی همانند طارق الهاشمی، معاون فراری رئیس جمهوری عراق نیز از این ائتلاف حمایت می‌کنند.

ج) ائتلاف های کرد

کردهای عراق نیز که از جریانات قدرتمند در انتخابات حاضر هستند، در قالب چهار گروه در انتخابات پارلمانی شرکت دارند که فهرست صلح کردستان متشکل از اتحادیه میهنی کردستان به ریاست جلال طالبانی رئیس جمهوری عراق، حزب دموکرات کردستان به ریاست مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق، جماعت اسلامی کردستان به رهبری محمد نجیب، حزب آزادی، حزب سوسیال دموکرات کردستان، حزب اتحاد اسلامی کردستان، حزب کارگران کردستان عراق، ائتلاف اسلامی عراق و چند گروه کوچک تر است و قوی ترین فهرست کردها برای مشارکت در انتخابات پارلمانی عراق به شمار می‌رود.

کردهای عراق فهرست دیگری نیز در انتخابات پارلمانی دارند که ائتلاف ملی کردستان متشکل از حزب سوسیال دموکرات کردستان، حزب آزادی با ریاست کمال شاکر و حزب کارگران کردستان عراق در این فهرست جای دارند. این فهرست همکاری و همپوشانی خاصی با ائتلاف صلح کردستان در حوزه‌های انتخابی دارد. جنبش تغییر (گوران) نیز که به تازگی توانسته رتبه دوم احزاب منطقه کردستان عراق را به خود اختصاص دهد، اعلام کرده که به شکل مستقل در این دوره از انتخابات پارلمانی عراق شرکت دارد و با دیگر گروه‌های کرد که وارد کارزار انتخابات شده‌اند، ائتلاف نکرده است. در همین حال چندین حزب کرد دیگر نیز به صورت مستقل در حوزه انتخابی استان کرکوک، وارد رقابت‌های انتخاباتی شده‌اند. کردها قرار است برای انتخاب نامزدها در چهار استان اربیل، دهوک، سلیمانیه و کرکوک با دیگران رقبای خود رقابت کنند.

در استان بغداد نیز کردها برای فرستادن نمایندگانی به پارلمان با هم متحد شده و ائتلاف متحد کردها، شاخه بغداد، را به وجود آورده‌اند تا با اعراب برای به دست آوردن کرسی‌های پارلمان رقابت کنند.

د) ائتلاف شهروند (المواطن)

ائتلاف شهروند(المواطن) به ریاست عمار حکیم رئیس مجلس اعلای اسلامی عراق نیز از دیگر گروه‌های شرکت کننده در این دوره از انتخابات پارلمانی عراق است که بیشتر در مناطق جنوبی به ویژه بصره فعال است. احمد چلپی، عادل عبدالمهدی و باقر جبر صولاغ، گزینه‌های مطرح برای نخست‌وزیری این ائتلاف به شمار می‌روند.

در این ائتلاف گروه‌هایی چون حزب شهروند، تجمع امید، کنگره ملی عراق به رهبری احمد چلبی، حزب طلیعه اسلامی، حرکت جهاد و سازندگی، تجمع عدالت و وحدت، تجمع کفاءات العراق به ریاست علی دباق، جنبش دعوت اسلامی، موسسه ملی الغدیر، مجلس دموکراتیک عراق موحد، مجلس سیاسی برای کار، جنبش وفای ترکمان‌های عراق، جنبش اراده عراق و جنبش عدالت و آزادی وجود دارند که این ائتلاف نیز از ائتلاف‌های شیعی شرکت کننده در انتخابات محسوب می شود.

ه) جریان صدر و فراکسیون الاحرار

جریان صدر نیز که از دیگر گروه‌های شیعه عراق است در این انتخابات همانند ادوار گذشته به شکل مستقل وارد رقابت‌های انتخاباتی شده است. علی داوی استاندار میسان، نامزد نخست‌وزیری این جریان معرفی شده‌ است. گرچه مقتدی صدر رئیس این جریان کناره‌گیری خود را از سیاست اعلام کرده، اما نفوذ مقتدی در این جریان همچنان تداوم دارد و البته پایگاه اجتماعی این جریان نیز حفظ شده است. در شرایط کنونی از لحاظ سیاسی ریاست این جریان را ضیاء الاسدی دبیر کل شورای سیاسی جریان صدر بر عهده خواهد داشت. در این ائتلاف، گروه قیام مبارکه شعبان و جنبش اصلاح ملی به ریاست سامی آل معجون نیز حضور دارند.

ارزیابی نهایی

ارزیابی کارشناسان و تحلیلگران از نتایج انتخابات عراق بر این است که در نتیجه انتخابات کنونی، اسامه نجيفي رئيس جمهور و نوري مالكي براي سومين بار نخست‌وزير و يك شخصيت كرد رياست پارلمان را بر عهده خواهد گرفت، چرا که از نظر این دسته از کارشناسان تصوير سياسي پس از انتخابات از هم اكنون محقق شده است. ائتلاف دولت قانون به رهبري نوري المالكي، متحدون به رهبري اسامه نجيفي و حزب دموكرات به رهبري مسعود بارزاني قابل تأمل است.

اما آنچه درباره انتخابات پارلمان عراق قابل تأمل است، آرایش سیاسی بعد از اعلام نتایج است، زيرا در انتخابات قبل، فهرست اياد علاوي پيروز شد، اما نتوانست دولت تشكيل دهد. در واقع اين ائتلاف بندي‌هاي پس از انتخابات است كه روند سياسي را مشخص مي‌كند و با توجه به سوابق قبلي امكان تشكيل كابينه به شكل خيلي سريع پس از انتخابات، فارغ از اينكه چه طرفي پيروز انتخابات شود، بعيد به نظر مي‌رسد، به ويژه این كه در انتخابات قبل تشكيل كابينه قريب به هشت ماه به طول انجاميد./