برخورد بی‌سابقه آمریکا در خاورمیانه با عراق

ترجمه: مهناز امین فروغی

تصاویری که از موصل دیده می‌شود مطلوب طبع طرفداران فیلم‌های زامبی است. ماشین‌های نظامی آتش گرفته در خیابان‌های خالی جا خوش کرده اند. در هر ایست بازرسی شما نشانه‌هایی از آخرین تقلاها برای ایستادگی را می‌بینید. یونیفورم‌هایی که از تن بیرون آورده شده در محوطه‌های بیرونی ایست‌های بازرسی به چشم می‌خورد. هزاران نفر از ترس جان خود گریخته اند. موصل به شهر ارواحی تبدیل شده‌اند که تنها سگ‌ها در خیابان‌های آن پرسه می‌زنند، شهری خالی از سکنه.

با اینهمه اینها صحنه‌های یک فیم زامبی نیست. موصل دومین شهر بزرگ عراق است که پایتخت اقتصادی و سیاسی جمعیت اهل تسنن این کشور هم به حساب می‌آید. در فاصله روزهای ششم تا نهم ژوئن این شهر توسط گروه داعش به تصرف درآمد. داعش گروهی جداشده از القاعده است که در سال 2013 حساب خود را از القاعده جدا کرد تا به رویای خود برای تشکیل حکومت خلیفه گونه‌ای که از لبنان تا کوه‌های زاگرس ایران را شامل شود، جامه عمل بپوشاند. صحنه‌هایی که در موصل دیده شد اکنون با پیش روی‌های داعش در ده‌ها شهر دیگر هم به چشم می‌خورد.

سوال اینجاست که داعش چگونه موفق به انجام این کودتا شد؟ داعش از مقر امن خود در سوریه به خوبی و البته در آرامش کامل برنامه‌ریزی‌های لازم برای حمله به موصل و دیگر شهرهای عراق را انجام داد. برنامه ریزی‌ها به گونه ای انجام شد که این حملات به ماه رمضان منتهی شود.

تصاحب علنی فلوجه در ژانویه 2014 توسط داعش فرصت طلبانه بود و با بهره‌برداری داعش از حرکت‌های اشتباه دولت عراق. در مقابل به نظر می‌رسد حمله به عراق آگاهانه و محاسبه شده انجام شد، اقدامی که برای سقوط کنترل دولت در شمال عراق انجام گرفت و داعش تنها نیروی در صحنه باقی ماند. تاکنون داعش موفق بوده است.

داعش، که در گذشته با نام القاعده در عراق شناخته می‌شد، گروه شبه نظامی است که عاملان حملات انتحاری خود را عمدتا از داوطلبان بین‌المللی، سربازان خود را از عراق و سوریه و پول خود را عمدتا از کلاهبرداران جنایات سازمان یافته محلی جذب می‌کند. داعش از درگیری‌های سوریه برای استقلال و قدرت گرفتن خود و از رهبران ارشد القاعده در پاکستان استفاده کرده است. اما بلندپروازی‌های اصلی داعش در عراق است. اکثریت کادر رهبری و مقام‌های داعش، از جمله ابوبکر البغدادی، امیر آنها، عراقی هستند.

داعش از مبارزان با تجربه سوری و عراقی ظرف چند ساعت برای باز کردن راه خود به محله‌های غربی موصل، از Jazira ، صحرای سوری- عراقی بین رودهای دجله و فرات- استفاده کرد. درک ضعیف دولت عراق از Jazira ، توانایی افزایش صدها نفر جنگجو از عراق و سوریه در جنگ موصل را به این داعش داد. با این حال، به نظر نمی‌رسد نیروهای تهاجمی داعش چندان زیاد باشند، تعداد آنهابین 400 تا 800 نفر جنگجو تخمین زده شده است. غافلگیری و خشونت به جنبش اجازه داد تا روحیه نیروهای پلیس و ارتش در موصل طی سه روز جنگ سخت، فرو ریزد.داعش جنگید و دولتی را شکست داد که نیروهای آن 15 برابر اندازه خودش بودند.

به نظر می‌رسید 20 گردان امنیتی دولت در شهر موصل در هشتم و نهم ژوئن به شکل کامل ناپدید شد، با مدرک ویدئویی قابل توجهی که به شکل گسترده نشان داد نیروهای نظامی، وسایل نقلیه و قرارگاه خود را رها، یونیفرم‌های خود را در آورده و شهر را ترک کردند. یکی از تصاویر یونیفرم دور انداخته شده یک فرمانده تیپ را نشان می‌دهد. دفتر فرماندار استان و همچنین دو مقر امنیتی اصلی در موصل، هر دو توسط داعش مورد حمله و غارت قرار گرفت. شعبه بانک مرکزی عراق در موصل نیز بنا بر گزارش‌ها غارت شده و کلیسای آشوری‌ها نیز به آتش کشیده شده.

انبار تدارکات ارتش عراق نیز به دست داعش افتاد و طبق گزارش‌ها بیش از 200 خودرو هامر، کامیون و ماشین آلات مهندسی توسط آنها آتش زده شد. فرودگاه بین‌المللی موصل و فرودگاه نظامی نیز به دست داعش افتاد در حالی که گزارش شده هلیکوپترهای عراقی منهدم بر روی زمین افتاده و خودرو‌های آرمور شده نیز به عنوان غنیمت جنگی به سرعت به سوریه برده شده است. در حال حاضر مسابقه‌ای خطرناک بر سر کنترل موصل آغاز شده است. داعش به هدف اصلی خود یعنی از بین بردن هر نهاد سیاسی و یا نظامی رقیب که عمدتا دربخش عرب نشین غرب رودخانه دجله باشد، دست یافته است.

اکنون سعی خواهد کرد تا شهر را با استفاده از جاده ای که از طریق صحرا به روسیه متصل می‌شود و دیگر مناطق عراق را طریق بیابان‌های غربی به سرعت تقویت کند. با کنترل دولت متزلزل تا حومه شمال بغداد، داعش سعی در ایجاد اختلال در بغداد را دارد تا حدی که بغداد قادر به جمع آوری نیرو برای پس گرفتن موصل نخواهد بود.

دولت عراق با توجه به اهمیت نمادین و جغرافیایی موصل، چاره ای جز تلاش برای آزادسازی این شهر ندارد. اثیل النجیفی، فرماندار استان نینوا که در موصل ساکن است، 9 ژوئن دست به اعتراض زد و با احتیاط از اشغال دفتر خود توسط گروه داعش گریخت. وی که در کنار ماموران امنیتی خود تفنگ حمل می‌کرد به دنبال گردآوری مردان موصل برای تشکل گروه شبه نظامی به منظور دفاع از خود در سطح محلی بود. در سرتاسر شمال عراق شهروندان اهل سنت باید بازگشت دولت به قدرت را بپذیرند تا قبل از اینکه در معرض خطر بمب گذاری خودرو توسط داعش قرار گیرند چرا که اولین راه حل جنبش در صورت ظهور مقاومت محلی خواهد بود.

با واحد‌های نظامی در هم شکسته عراق که در مکانی به دوری تاج- پایگاهی در حومه بغداد نزدیک 200 کیلومتری غرب موصل- صف آرایی می‌کنند، ضد حمله دولت ضعیف خواهد بود. سربازان بغداد اکنون باید از طریق کمربندی شهرستان‌های دور و مناطقی میان پایتخت و موصل راه خود را هموار کنند و به این ترتیب انحراف و سردرگمی احتمالی ایجاد کنند تا قدرت را از حکومت پس گیرند. نیروهای ویژه و واحدهای هوایی به دلیل جابه جایی از این بحران به بحران دیگر به سرعت خسته و خسته تر می‌شوند. تنها نیروی نظامی که در عراق متعهد نیست، نیروهای پیشمرگه، مبارزان کرد هستند که تحت کنترل دولت منطقه‌ای کردستان می‌باشند، اما روابط میان بغداد و منطقه کردستان تیره و تار است.

به دنبال سرنگونی بشار اسد، ایالات متحده ناچار است با احتیاط با گروه‌های جهادی در سوریه رفتار کند. داعش تنها به عنوان یک جنبش تروریستی از جانب آمریکا در فوریه 2014 تائید شده است. در حالیکه ممکن است یک استفاده استراتژیک برای شبه نظامیان تندرو اسلام گرا در سوریه وجود داشته باشد، در عراق موضوع ساده است: داعش در شرف پیروزی در این جنگ است و باید آن را متوقف کرد.

ایالات متحده قصد دارد از تبدیل داعش به تنها نیروی نظامی و سیاسی منسجم در مناطق سنی نشین عراق جلوگیری کند. در 10 ژوئن، اسامه النجیفی، رئیس مجلس عراق و سیاستمدار ارشد سنی، خواستار پشتیبانی نظامی بیشتری برای موصل تحت نظارت چارچوب موافقت نامه راهبردی 2011 آمریکا و عراق شده است. پیمانی که حاکم بر روابط دو کشور است. پشت درهای بسته، چندین مقام دولتی عراق به من اطلاع دادند که دولت عراق مصرانه خواستار حملات هوایی ایالات متحده در امتداد مرز سوریه و حومه شهرستان‌های عراق بر داعش شده است که سکوی پرتابی برای تصرفات داعش می‌باشد. این گام برای ایالات بیش از حد است.

در عوض دولت آمریکا درگیر دیپلماسی‌های داخلی شده است- از مسئولان خود برای برانگیختن جناح‌های عراق به سوی تلاش برای مصالحه ای ملی استفاده می‌کند که از این طریق به اعراب سنی اطمینان وجود قطعنامه‌های مسالمت آمیز در رابطه با شکایات آنها از تبعیض توسط دولت شیعه را می‌دهد. مصالحه نیز می‌تواند زمینه‌ای برای همکاری اعراب سنی در برقراری ثبات در موصل و دیگر مناطق از دست رفته مانند فلوجه را ایجاد کند. این کار حیاتی است، اما با تصرف شهرها یکی پس از دیگر توسط نیروهای داعش، واشنگتن باید اقدامات بیشتری( و با سرعت بیشتری) برای جلوگیری از شکست دولت عراق انجام دهد. نظارت میدانی سخت تر و دقیق تر ایالات متحده بر ارکان‌های ارتش عراق و همچنین شاید حملات هوایی آمریکا برای جلوگیری از فروپاشی نظامی عراق نیاز باشد.

دولت اوباما مصمم است تا به تعهد خود یعنی پایان دادن به جنگ‌ها عمل کند. کاخ سفید به این منظور نیروهای نظامی خود را در سال 2011 خارج کرد. با این حال احتمال دارد عراق به افزایش کمک‌های امنیتی جدید نیاز داشته باشد، از جمله حملات هوایی و طرح همکاری‌های امنیتی تقویت شده و انبوه برای بازسازی ارتش درهم شکسته و تربیت آن‌ها برای جنگ.خاورمیانه می‌تواند شاهد فروپاشی ثبات دولت در کشوری چند قومیتی، میان فرقه ای و با 35 میلیون جمعیت و هم مرز با کشورهای مهم منطقه و صادر کننده نفت در جهان، باشد.

هر کشور دیگری با اهمیتی مشابه و چالش‌هایی شدید حمایت بیشتری از ایالات متحده دریافت می‌کرد، اما تعهد عقب نشینی نیروهای آمریکایی، عراق را در گروهی خاص و متکی به خود قرار داده است. واشنگتن دیگر لذتی از رفتار با عراق به عنوان موردی خاص نمی‌برد. داعش از زمان اشغال عراق توسط آمریکا پیشرفت کرده و نقشه ای دارد. واشنگتن نیز باید نقشه‌ای داشته باشد.