مذاکرات هسته ای؛ زمانی اندک با تصمیماتی سخت/فخرالدین اسدی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: کمتر از دو ماه تا فرا رسیدن سوم آذرماه ( دومین ضرب الاجل تعیین شده در مذاکرات هسته ای پس از امضای توافقنامه ژنو) زمان باقیست. اگرچه پیش بینی می شد که برگزاری مذاکرات نیویورک بتواند دیدگاههای طرفین را در خصوص رسیدن به راه حل نهایی برای امضای توافق نزدیک تر سازد، اما به نظر می رسد هنوز اختلافات عمده میان ایران و اعضای 1+5 بر سر موضوعاتی مانند تعیین ظرفیت غنی سازی و نحوه برداشته شدن تحریم ها به قوت خود باقیست. در این میان سیگنال های متفاوتی از مذاکرات هسته ای اخیر نیویورک مخابره شده است. سیگنال هایی که بعضا نشان دهنده پیشرفت مذاکرات و بعضا نشان دهنده توقف آن در نقطه قبلی ( مذاکرات وین 6) است. با این حال وجه مشترک افراد خوشبین و بدبین به توافق نهایی هسته ای، اقرار نسبت به باقی ماندن اختلافات اساسی در جریان مذاکرات است.

بدون شک تا زمانی که اختلاف بر سر نحوه تعیین نیازهای اساسی(Practical Needs) و متعلقات آن به قوت خود باقیست، اصلی ترین پیش شرط حصول توافق نهایی در مذاکرات هسته ای تحقق نیافته است. در چنین شرایطی حتی در صورت پیشرفت 99 درصدی در مذاکرات نیز نمی توان نسبت به امضای توافق نهایی امید داشت. مذاکرات هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 کمتر از ده روز دیگر در یکی از شهرهای اروپایی برگزار خواهد شد. همان گونه که اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان تاکید کرده اند، حتی در صورت رسیدن به توافق بر سر کلیات، بحث بر سر جزئیات توافق خود زمانبر خواهد بود.

از تفاهم اولیه تا اختلافات باقیمانده

روایت معاون وزیر امور خارجه کشورمان از مذاکرات اخیر نیویورک نشان می دهد که هنوز توافقی جدی بر سر موضوعات و چارچوب های اختلافی کلی میان طرفین صورت نگرفته است. با این حال سید عباس عراقچی از وجود تفاهمی اولیه در این خصوص خبر می دهد : « فعلا تمرکز بر استفاده کامل از فرصت باقی مانده یعنی تا سوم آذر است، زیرا شرایط و مقدماتی فراهم شده است، تفاهم مقدماتی وجود دارد که بر اساس اصولی که در آن قرار دارد باید تفاهم دیگری صورت گیرد . در برخی موارد درباره جزییات مسائل فنی پیشرفت های خوبی صورت گرفته است و به برداشت‌هایی دست یافته‌ایم و راه حل‌هایی نیز وجود دارد، اما هنوز درباره موضوعات کلان و اساسی به یک درک مشترک و تفاهمی که بتواند پایه یک توافق باشد نرسیده‌ایم.»

واقعیت امر این است که مختصات «تفاهم اولیه» بر سر موضوعات و مسائل اختلافی هنوز از سوی معاون وزیر امور خارجه کشورمان تبیین نشده است. همچنین مشخص نیست که میان " تفاهم اولیه" و " تفاهم بعدی" که لازم است صورت گیرد، چه فاصله ای وجود دارد. از سوی دیگر، اظهارات مختلفی که از سوی افراد حاضر در مذاکرات هسته ای دال بر وجود اختلافات اساسی باقیمانده وجود دارد، نشان می دهد که گذار از " نقطه فعلی" به " نقطه آتی" روند پیچیده ای را طی خواهد کرد.

در واقع می توان با یک نسبت سنجی میان مذاکرات وین 6 و نیویورک به بسیاری از سوالات در خصوص مذاکرات اخیر و آینده پیش رو پاسخ داد. در جریان مذاکرات وین 6، اصرار ایالات متحده آمریکا و تروئیکای اروپایی بر مواضع غیر عقلانی و غیر منطقی آنها سبب شد تا مذاکرات نتواند به نتیجه برسد و در نتیجه، توافقنامه ژنو تمدید شد. با این حال در جریان مذاکرات نیویورک نیز فرصت طلایی غرب برای پذیرش حقوق حقه هسته ای ایران و اتخاذ تصمیمی اساسی برای رسیدن به توافق نهایی از دست رفت. در این میان پیشرفت های جزئی اگرچه در جای خود مطلوب است، اما متضمن رسیدن به توافق نهایی، آن هم تا ابتدای آذرماه امسال نخواهد شد. از این رو تنها راه به نتیجه رسیدن مذاکرات تا مدت زمان اندک باقیمانده، اتخاذ تصمیماتی سخت از سوی اعضای 1+5 است. اما این تصمیم سخت چکونه باید اتخاذ شود؟

طرح های ابتکاری کارآمد نبوده اند

بدون شک  یکی از وجوه بارز و تمیز دهنده مذاکرات نیویورک از مذاکرات وین 6( آخرین دور از مذاکرات هسته ای وین )، ارائه طرح های ابتکاری است؛ طرح هایی که در خصوص آنها گمانه زنی های رسانه ای مختلفی شده و در عین حال مقامات شرکت کننده در مذاکرات فعلا علاقه ای نسبت به تشریح جزئیات دقیق آنها ندارند. برخی رسانه های غربی به طرح های ابتکاری ارائه شده اشاره کرده اند، هر چند که هنوز نمی توان ادعای این رسانه ها را مورد تایید قرار داد.  بر اساس آنچه نیویورک تایمز نوشته است، در یکی از طرح های ارائه شده، ایران باید بخشی از لوله‌های ارتباطی میان سانتریفیوژها را که اجازه می‌دهند اورانیوم در این مسیر انتقال یافته و غنی‌شود، حذف کند. بنابر ادعای نیویورک تایمز، با این کار تمامی سانتریفیوژهای ایران حفظ می‌شود و در عین حال به گفته آمریکایی‌ها سرعت غنی‌سازی ایران کاهش می‌یابد. گویا این طرح را لابراتوارهای ملی آمریکا به دولت این کشور پیشنهاد کرده‌اند و دولت «باراک اوباما» امیدوار است که با این طرح یا «طرح‌های خلاقانه» دیگر بن‌بست کنونی در مذاکرات را از بین ببرد. اما  روزنامه «لس‌آنجلس تایمز» با انتشار گزارشی در مورد طرح جدید آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران، نوشته است که این طرح در تهران با انتقاد و بدبینی مواجه شده است. به نوشته لس‌آنجلس تایمز، جدا کردن سانتریفیوژها از هم، بسته به نوع انجام این کار می‌تواند سرعت غنی‌سازی را کاهش دهد.

با این حال معاون وزیر امور خارجه کشورمان گمانه زنی های رسانه ای را در این خصوص رد کرده و در عین حال تاکید دارد که طرح های ابتکاری ارائه شده در نیویورک به گونه ای نبوده است که منجر به حل اختلافات اساسی میان طرفین شود. به گفته ایشان: « نظریه‌ها و گزینه‌ها�� مختلفی از سوی ما، طرف مقابل و یا حتی کسانی از خارج مذاکرات مطرح می‌شود که البته کمک کننده است، ما همه این گزینه‌ها را مدنظر داریم و در مذاکرات درباره آنها بحث می‌کنیم، ولی هیچ یک از این گزینه‌ها هنوز نتوانسته پایه‌ای برای یک توافق در مسائل کلیدی باشد. در نتیجه هیچ یک از اعداد و ارقامی که در رسانه‌ها گفته می‌شود مورد تایید نیست، ضمن آنکه بعضی‌ها مسائلی را با اهداف سیاسی خاصی مطرح می‌کنند که این امر نیز باید در نظر گرفته شود.»

به عبارت بهتر، راه حل های ارائه شده در این خصوص تا کنون کارآمد نبوده است. در چنین شرایطی نیاز است طرح های ابتکاری ارائه شده از سوی ایالات متحده آمریکا و دیگر اعضای 1+5 شکل و شمایل واقع بینانه تری به خود گیرد؛ موضوعی که محقق شدن آن تا حدود زیادی سخت و دشوار است.

روایت لاوروف از مذاکرات هسته ای

وزیر امور خارجه روسیه، در خصوص مذاکرات هسته ای اخیر در نیویورک به نکات قابل تامل دیگری اشاره کرده است. اظهارات لاوروف نشان می دهد که بخش اعظمی از مسیر توافق طی شده و البته هنوز " اختلافات تعیین کننده" به قوت و قدرت خود باقی مانده است. وی می گوید: «طرفين در مذاكرات هسته اي تا 95 درصد به توافق رسيده اند اما هنوز دو سه موضوع دشوار باقي مانده است. ما اميدواريم كه در همين جهت گيري به سمت جلو حركت كنيم. بر اساس اسنادي كه در جريان مذاكرات تهيه شده، حدود 95 درصد توافقنامه نهايي مورد توافق همه طرفين قرار دارد. ولي 5 درصد باقي مانده «شيطان خانه كرده است» و 2 الي 3 مسئله باقي مانده كه بسيار پيچيده شده است. مسائل باقي مانده دشوار هستند، ولي قابل حل و فصل خواهند بود. دشواري كار در اراده سياسي و سازش از سوي هر دو طرف است. در حال حاضر رايزني ها در اين ارتباط ادامه دارد. تا 24 دسامبر (سوم آذرماه) هنوز چند ماهي فرصت است و من همچنان خوش بيني محتاطانه خود را در مورد روند مذاكرات حفظ كرده ام.»

لاوروف از خوش بینی محتاطانه خود در خصوص مذاکرات هسته ای و به نتیجه رسیدن آن سخن می گوید. با این حال لاوروف نیز اذعان دارد که اختلافات باقی مانده بر سر رسیدن طرفین به توافق نهایی بسیار تعیین کننده محسوب می شود. اختلافاتی که عدم حل و فصل آن مترادف با عدم امضای توافق نهایی میان ایران و اعضای 1+5 خواهد بود. وزیر امور خارجه روسیه در مرحله " ارائه راهکار" برای گذار از وضعیت موجود، طرفین ( به طور مشخص ایران و آمریکا) را به سوی سازش و اتخاذ تصمیمی سیاسی و تعیین کننده فرا خوانده است. این در حالیست که بنا بر اعلام رئیس جمهور کشورمان در نیویورک، جمهوری اسلامی ایران همه تعدیل های لازم را تا کنون در این خصوص صورت داده و هم اکنون توپ در زمین 1+5 است. آقای دکتر روحانی در این خصوص می گوید: « جمهوري اسلامي ايران تعديل هاي ممكن در چارچوب منافع خودش را انجام داد و اين طرف مقابل است كه اينك نسبت به خواسته هاي خود بايد تجديد نظر كند تا به سرعت به توافق برسيم.»

راه حل رسیدن به توافق نهایی چیست؟

در جریان مذاکرات وین 4، یعنی درست زمانی که قرار بود تدوین پیش نویس توافقنامه نهایی میان ایران و اعضای 1+5 آغاز شود، طرف آمریکایی و دیگر اعضای 1+5 با زیاده خواهی و بعضا انفعال خود، مانع از این اقدام شدند. در نتیجه این اقدام، مذاکرات دچار روندی فرسایشی شد و فرصت مهمی در راستای امضای توافق نهایی ( تا قبل از پایان ضرب الاجل اولیه تعیین شده پس از توافقنامه ژنو) از دست رفت. در این میان مسئولیت مستقیم به نتیجه نرسیدن مذاکرات تا کنون بر عهده طرف مقابل (اعضای 1+5) و به صورت خاص ایالات متحده آمریکا بوده است.

 در اينجا جمهوري اسلامي ايران ديگر مسئوليتي مبني بر تعديل مواضع خود يا اتخاذ تصميمي سياسي جهت غلبه بر وضعيت موجود نخواهد داشت. جمهوري اسلامي ايران در جريان مذاكرات هسته اي ژنو، وين و نيويورك به صورت مشخص خطوط قرمز خود را براي طرف مقابل تشريح كرده و نهايت انعطاف و تعديل ممكن را نيز در سايه حفظ اين خطوط قرمز و داشته ها و دستاوردهاي هسته اي خود، داشته است.

مذاکرات ايران و اعضاي 1+5 در نیویورک به نقطه اي آشکار ساز در ديالکتيک هسته اي تهران و طرف مقابل تبديل شد. اصلي ترين کليد واژه اي که در اين خصوص موضوعيت داشت، ” تصميم سخت” بود. وندی شرمن معاون وزیر امور خارجه آمریکا بر لزوم اتخاذ تصمیمات سخت از سوی ایران در راستای رسیدن به توافق نهایی تاکید کرد. این در حالیست که هم اکنون توپ در زمین ایالات متحده آمریکا و دیگر اعضای 1+5 است. در این میان کشورهای روسیه و چین  نیز وظیفه سختی در خصوص مهار زیاده خواهی های واشنگتن و تروییکای اروپایی بر عهده خواهند داشت. در هر حال نباید فراموش کرد که عدم به نتیجه رسیدن در مذاکرات هسته ای به ضرر همه اعضای 1+5 خواهد بود.

 در نهایت اینکه اتخاذ تصميم جدي و سخت از سوي اعضای 1+5، به خصوص ایالات متحده آمریکا، بايد منتج به شناسايي حقوق حقه هسته اي ملت ايران شود. واشنگتن در نهايت چاره اي جز پذيرش حقوق ملت ايران نخواهد داشت. بديهي است که هر اندازه زمان بگذرد عواقب و هزينه هاي اتخاذ” تصميم دشوار آمريکا” براي کاخ سفيد و کنگره افزايش مي يابد. از اين رو بهتر است دولت اوباما قبل از آنکه زمان بگذرد خود را براي تن دادن به اين تصميم سخت آماده کند./