عبور از پرانتزها ماموريت ديپلمات‌ها

سارا معصومي

محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان به همراه اعضاي تيم مذاكره كننده هسته يي صبح روز سه شنبه براي شركت در مجمع عمومي سازمان ملل راهي نيويورك شدند. به گفته سيدعباس عراقچي، معاون حقوقي و امور بين الملل وزير امور خارجه كشورمان قرار است محمدجواد ظريف و كاترين اشتون، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا ظهر امروز برابر با 26 شهريور، ناهار كاري داشته باشند. چهارشنبه عصر و پنجشنبه صبح نيز رايزني هاي دوجانبه بين هيات هاي ايراني و گروه 1+5 برگزار خواهد شد و عصر پنجشنبه نيز هفتمين دور مذاكرات جامع ايران و 1+5 برگزار خواهد شد.

به نظر مي رسد اين بار نيز به سبك و سياق سال گذشته مجمع عمومي سازمان ملل بهانه يي براي برگزاري جلسات ايران و 1+5 در قالب مذاكرات هسته يي باشد. در حالي كه هنوز در خصوص برگزاري جلسه مشترك ميان وزير امور خارجه ايران با وزراي امور خارجه شش كشور حاضر در مذاكرات هسته يي در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل تصميم خاص و همگاني گرفته نشده است هرچند پيش بيني مي شود كه اين ديدار نيز مانند سال گذشته انجام خواهد شد.

با وجود آنكه برخي گمانه زني ها دال بر اين بود كه روساي جمهور ايران و امريكا احتمالادر حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل با هم ديداري خواهند داشت اما كاخ سفيد روز گذشته با صدور بيانيه يي اعلام كرد كه چنين برنامه يي براي ديدار دو رييس جمهور تدارك ديده نشده است.

تيم مذاكره كننده ايراني در حالي راهي نيويورك شده است كه فضاي حاكم بر مذاكرات برخلاف شش ماه نخست پس از امضاي برنامه اقدام مشترك در ماه نوامبر سال 2013، به نوعي آميخته يي از بدبيني و خوش بيني و بعضا برتري يافتن نااميدي ها بر اميدواري براي امضاي متن توافق جامع در 24 نوامبر 2014 است. ايران و شش كشوري كه ماراتن رسيدن به توافق هسته يي را 26 سپتامبر سال گذشته در نيويورك و در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل با ديدار وزراي امور خارجه كشورهاي حاضر در مذاكرات آغاز كرده بودند امروز كمتر از سه ماه براي برداشتن آخرين گام در اين خصوص فرصت دارند.

يك سال مذاكره براي مذاكره

در زير نگاهي مي اندازيم به آنچه از 26 سپتامبر 2013 تا به امر��ز كه شانزدهمين روز از ماه سپتامبر سال 2014 است در جريان مذاكرات ميان ايران و 1+5 بر پرونده هسته يي ايران گذشته است.

26 سپتامبر: وزراي امور خارجه كشورهاي ايران و 1+5 در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل با هم ديدار كرده و توافق كردند كه دور آتي مذاكرات را در ژنو برگزار كنند.

27 سپتامبر: رييس جمهور ايالات متحده، باراك اوباما، به همتاي ايراني خود حسن روحاني زنگ زد. اين نخستين تماس مستقيم ميان روساي جمهور دو كشور از زمان انقلاب اسلامي ايران در سال 1979 بود. اوباما در توضيح مختصري در خصوص محتواي اين تماس تلفني كوتاه گفت: ما دو نفر در خصوص تلاش هايي كه در آينده براي رسيدن به توافق در پرونده هسته يي ايران انجام خواهد شد، گفت وگوي كوتاهي داشتيم.

16 اكتبر: ديپلمات هايي از ايران و 1+5 در ژنو با هم ديدار كردند تا شايد بتوانند راهي براي حل پرونده هسته يي ايران بيابند. در اين ديدار مقرر شد كه گفت وگوها در ماه نوامبر با نگاه به آينده و در فضايي سازنده ادامه پيدا كند.

10 – 7 نوامبر: ايران و 1+5 گام هاي راهگشاي بسياري برداشتند اما با وجود آنكه وزراي امور خارجه كشورهاي 1+5 به اميد امضاي توافق خود را به ژنو رسانده بودند عملامتن توافق به دليل پاره يي از اختلاف ها امضا نشد. در آن زمان اعلام شد كه زياده خواهي هاي فرانسه براي اعمال برخي محدوديت هاي بيشتر بر برنامه هسته يي ايران منجر به عدم امضاي اين توافق شده است.

11 نوامبر: دبيركل آژانس بين المللي انرژي اتمي، يوكيا آمانو، به تهران سفر كرد. وي در جريان ديدار با رييس سازمان انرژي اتمي ايران علي اكبر صالحي، چارچوب همكاري را براي ادامه بررسي فني پرونده هسته يي ايران در آژانس امضا كرد. بر اين اساس ايران بايد چندين گام عملي را در بازه زماني 3 ماهه بردارد.

نقطه اشتراك تمام طرف هاي حاضر در ميز مذاكرات هسته يي اين است كه همگان به دستيابي به توافقي مي انديشند كه يك دستاورد باشد: دستاوردي قابل دفاع در ايران و البته ايالات متحده. اصلي ترين واهمه يي كه بر مذاكرات ميان ايران و 1+5 سايه انداخته اين است كه 24 نوامبر آخرين فرصت براي رسيدن به توافق هسته يي باشد

24 نوامبر: ايران و 1+5 به توافق موقتي دست يافتند كه بر اساس آن ايران متعهد شد به مدت 6 ماه برخي فعاليت هاي هسته يي خود را در برابر لغو موقت برخي تحريم ها متوقف كند. بر اين اساس ايران ذخيره اورانيوم 20 درصد خود را تبديل، غني سازي بالاي 5 درصد را متوقف و نصب سانتريفيوژهاي جديد را هم موكول به زمان ديگري كرد. علاوه بر اين ايران متعهد شد كه ساخت و ساز بيشتر در رآكتور اراك را هم متوقف كند.

9 تا 12 دسامبر: ايران و 1+5 در ژنو در سطح كارشناسي ديداري داشتند تا در خصوص نحوه عملي كردن مفاد توافقنامه موقت به تفاهم برسند.

11 دسامبر: نمايندگان ايران و آژانس در وين ديدار داشتند تا در خصوص ميزان تعهد ايران به 6 گامي كه در چارچوب همكاري ماه نوامبر متعهد به انجام آن شده بود، گام هاي لازم را بردارند.

19 دسامبر: كارشناسان تحريم و هسته يي از ايران و 1+5 در وين ديدار كردند تا در خصوص جزئيات فني نحوه اجرايي شدن توافقنامه موقت ژنو رايزني هاي لازم را انجام دهند. تيم ايران ناگهان و بدون برنامه از پيش تعيين شده به تهران بازگشت. در آن زمان گفته شد كه دليل اين ترك ناگهاني تيم ايران اعتراض به تحريم هاي جديدي بود كه امريكا به شكل يكجانبه انجام داد. در اين دست از تحريم ها 19 فرد و شركت به اتهام دور زدن تحريم هاي ايران به ليست سياه وارد شدند.

31- 30 دسامبر: ايران و 1+5 بار ديگر در ژنو با هم ديدار كردند. در اين جلسه بحث هاي فني در خصوص نحوه عملي كردن برنامه اقدام مشترك مصوب ماه نوامبر گفت وگوهايي ميان طرفين انجام گرفت.

12- 9 ژانويه 2014: ايران و 1+5 در ژنو با هم ديدار و در خصوص نحوه عملي كردن برنامه اقدام مشترك به توافق رسيدند. هيات هاي نمايندگي براي گرفتن تاييديه نهايي به پايتخت هاي خود بازگشتند. در دوازدهمين روز از ماه ژانويه طرفين اعلام كردند كه از بيستم ژانويه همگان رسما اجرايي كردن مفاد توافقنامه موقت را آغاز خواهند كرد.

20 ژانويه: جرقه اجرايي شدن برنامه اقدام مشترك رسما زده شد. آژانس بين المللي انرژي اتمي در گزارشي اعلام كرد كه ايران عمل به تعهدات خود در خصوص كاهش ذخيره اورانيوم 20 درصدي را آغاز كرده است و كار ساخت و ساز در رآكتور آب سنگين اراك هم متوقف شده است. امريكا و اتحاديه اروپا اعلام كردند كه گام هاي تعهد داده شده براي تعليق برخي تحريم هاي ايران را برداشته اند و براي آزادسازي پول حاصل از فروش نفت ايران كه در كشورهاي آنها بلوكه شده بود هم جدول زماني را ارايه كردند.

6 فوريه: وزرات خزانه داري امريكا باز هم دست به تحريم يك جانبه بيش از 12 شركت و فرد مرتبط با ايران زد. اين بار هم اعلام شد كه اين افراد تحريم هاي ايران را دور زده اند و در برنامه هاي هسته اي، موشكي و آنچه حمايت از تروريسم خواندند به تهران كمك كرده اند.

7 فوريه: وزرات خزانه داري امريكا با صدور يك مجوزنامه كلي به ايران اجازه داد كامپيوتر، موبايل، نرم افزار، برنامه هاي موبايل و سرويس هاي اينترنتي را خريداري كند.

20 – 18 فوريه: گروه 1+5 و ايران بر سر چارچوب كاري در تاريخ 20 فوريه پس از سه روز بحث و تبادل نظر توافق كردند.

3 مارس: يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي اعلام كرد كه ايران به شش تعهدي كه در قالب چارچوب همكاري داده بود عمل كرده است. در بخش هايي از اين گزارش هم آمده بود كه هنوز براي حل تمامي گره هاي موجود در پرونده كار بسياري باقي مانده است.

19 مارس: ايران و 1+5 دور ديگري از گفت وگوها براي رسيدن به توافق جامع را پشت درهاي بسته برگزار كردند. اشتون و ظريف گفت وگوها در خصوص رآكتور آب سنگين اراك و تحريم هاي غرب را مفيد و سازنده خواندند.

20 مارس: آژانس بين المللي انرژي اتمي گزارشي را منتشر كرد كه در آن به جزييات نحوه تعهد ايران به وظايفش در قالب برنامه اقدام مشترك اشاره شد. در اين گزارش به صراحت اعلام شد كه ايران غني سازي اورانيوم بالاي 20 درصد را متوقف كرده است اما هنوز تاسيسات مورد نياز براي آنكه گاز اورانيوم غني شده با درصد پايين را به اكسيد تبديل كند، تكميل نكرده است.

9 – 7 آوريل: نمايندگان ايران و 1+5 در وين با هم ديدار و در خصوص نحوه رسيدن به تفاهمي براي امضاي توافق جامع گفت وگو كردند. كاترين اشتون و محمد جواد ظريف پس از اين ديدار اعلام كردند كه در خصوص تمام مسائل بحث هاي جزئي و بسيار خوبي داشته اند.

17 آوريل: وزارت امور خارجه امريكا اعلام كرد كه واشنگتن گام هايي را براي آزادسازي 450 ميليون دلار از اموال مسدود شده ايران برداشته است. اين آزادسازي پس از آنكه آژانس بين المللي انرژِي اتمي حركت ايران در راستاي برنامه اقدام مشترك را تاييد كرد انجام شد.

16 – 13 مه: نمايندگان ايران و 1+5 در وين با هم ديدار و در مورد چگونگي نيل به توافق نهايي مذاكره كردند. گفت وگوها بدون رسيدن به هيچ توافق خاصي به پايان رسيد. هر دو طرف به ادامه گفت وگوها در ماه ژوئن متعهد شدند.

21 مه: ايران و آژانس بين المللي انرژي اتمي موافقت كردند كه تهران تا تاريخ 25 آگوست پنج گام ديگر اساسي را بردارد. دو مورد از اين موارد به توضيح ايران در خصوص ابعاد نظامي احتمالي برنامه هسته يي اين كشور مربوط بود.

10 – 9 ژوئن: معاون وزير امور خارجه ويليام برنز سرپرستي تيم امريكايي را بر عهده داشت كه در ژنو با تيم ايراني ديدار دوجانبه يي را پيرامون مذاكرات هسته يي برگزار كردند.

20 – 16 ژوئن: نمايندگان ايران و 1+5 در ژنو با هم ديدار و پيش نويس توافقنامه جامع را مهيا كردند. با اين همه اين دور از مذاكرات هم در پيشبرد اين پيش نويس ره به جايي نبرد و اصلي ترين مشكل در خصوص غني سازي اورانيوم همچنان مفتوح باقي ماند. طرفين بر سر تاريخ دوم جولاي براي برگزاري دور آتي مذاكرات توافق و متعهد شدند كه تا ضرب الاجل 20 جولاي مداوم با هم در تماس باشند.

19 – 3 جولاي: نمايندگان ايران و 1+5 در سومين روز از ماه جولاي با هم ديدار كردند. اين تاريخ يعني سه هفته زودتر از ضرب الاجل زماني 20 جولاي. پس از يك هفته و نيم مذاكره، وزراي امور خارجه برخي كشورهاي عضو مذاكرات مانند جان كري، جواد ظريف و ويليام هيگ به وين رفتند تا از نزديك در جريان پيشرفت هاي حاصله قرار بگيرند. در نوزدهمين روز از ماه ژوئن، دو طرف اعلام كردند كه برنامه اقدام مشترك را به مدت چهار ماه ديگر تا تاريخ 24 نوامبر تمديد كرده اند.

اين تاريخ به معناي گذشتن دقيقا يك سال از امضاي توافقنامه موقت ميان ايران و 1+5 بود. ايران متعهد شد كه گام هاي بيشتري را براي كاستن از ذخيره اورانيوم 20 درصد خود بردارد. در مقابل هم طرفيني كه در مذاكرات روبه روي ايران نشستند با آزادسازي 8/2 ميليارد دلار از دارايي هاي ايران موافقت كردند.

7 چالش بر سر راه توافق

سابقه مذاكرات بر سر فعاليت هاي هسته يي ايران به بيش از 10 سال برمي گردد. مذاكراتي كه گاه تا يك قدمي امضاي توافقنامه هم رفته است اما كارشكني سياسي يك كشور خاص از كشورهاي حاضر در مقابل ايران بر سر ميز مذاكره كار را صفر كرده است. با اين همه در جريان 10 سال گذشته توان هسته يي ايران هر سال سير صعودي خود را طي كرده و بازي به گونه يي پيش رفته است كه امتناع غرب از به رسميت شناختن حقوق هسته يي ايران به عنوان يك عضو امضا كننده ان پي تي به ضرر كشورهايي ختم شده است كه امروز در پاي ميز مذاكره با ايران راهي ندارند جز عبور از خواسته يك دهه يي خود براي توقف كامل فعاليت هاي هسته يي ايران.

با وجود آنكه پرونده هسته يي ايران به اعتراف بسياري از تحليلگران غربي گرفتار پيچ و خم هاي سياسي است تا ايرادهاي فني اما هفت موضوعي كه از يك سال پيش تاكنون بيشترين محور مذاكرات ميان ايران و شش كشور مقابل آن بوده اند قابل بررسي هستند:

1-غني سازي اورانيوم

ظرفيت غني سازي ايران همچنان اصلي ترين گره در مذاكرات هسته يي به حساب مي آيد. در جريان توافقنامه موقت ژنو، غرب براي اولين بار با پذيرش غني سازي اورانيوم ايران تا سقف پنج درصد در حقيقت با زبان بي زباني حق غني سازي ايران را به رسميت شناخت. در حالي كه جان كري، وزير امور خارجه ايالات متحده ساعاتي پس از امضاي اين توافقنامه در ژنو در خاك كشور خود ادعا كرد كه حق غني سازي ايران را به رسميت نشناخته است اما پذيرش حق غني سازي پنج درصدي ايران در نوامبر گذشته به خودي خود گوياي حق بديلي است كه تهران همواره در اين سال ها با استناد به مفاد معاهده منع تكثير تسليحات هسته يي براي خود قائل بوده است. لازم به ذكر است كه لزوم توقف بي قيد و شرط غني سازي ايران مساله يي است كه در شش قطعنامه سازمان ملل به صراحت از آن نام برده شده بود.

امروز نيز ايران اصرار دارد كه براي تامين سوخت نيروگاه هاي توليد انرژي خود به گسترش ظرفيت غني سازي خويش نياز دارد. با اين همه قدرت هاي مقابل ايران در ميدان مذاكره اصرار دارند كه تهران بايد اين ظرفيت را از بيم غربي ها براي دستيابي ايران به بمب هسته يي كاهش دهد. ايران در حال حاضر بيش از 19 هزار سانتريفيوژ براي غني سازي اورانيوم را به شكل نصب شده در اختيار دارد و البته شايان ذكر است كه اين سانتريفيوژها از نسل اول هستند كه در حال حاضر 10 هزار مورد آن فعاليت عملي دارند.

قدرت هاي جهاني خواهان اين هستند كه اين تعداد سانتريفيوژهاي ايران به چندهزار مورد محدود شود و اين در حالي است كه تهران در حال رايزني براي فعال كردن چند صدهزار سانتريفيوژ است. ايران اخيرا اعلام كرده است كه بنابر متن توافقنامه موقت نياز عملي ايران بايد مدنظر گرفته شود و اين نياز عملي هم پس از سال 2021 كه قرارداد تامين سوخت ايران با روسيه تمام خواهد شد 190 هزار سو است. البته در شرايطي كه نسل سانتريفيوژهاي ايران ارتقا پيدا كند بي شك اين عدد برابر با رقم سانتريفيوژهاي ايران نخواهد بود.

رژيم صهيونيستي كه تنها دارنده سلاح هسته يي در خاورميانه است از ابتداي امضاي توافق موقت ايران با 1+5 در ژنو اعلام كرده است كه خواهان غني سازي صفر در ايران است و مطالبه نابه جايي كه ديگر امكان عملي كردن آن براي امريكايي ها نيز وجود ندارد. اورانيوم غني شده تا درصد پايين مي تواند در سوخت رساني به نيروگاه ها هم كمك بكند كه همين مساله هدف مورد نياز ايران است.

2-تحقيق و توسعه سانتريفيوژها

ايران تاكنون بارها اعلام كرده است كه از حق خود براي نصب ماشين هاي پيشرفته براي تصفيه اورانيوم دست نخواهد كشيد. از سوي ديگر غرب خواهان اعمال محدوديت بر توسعه سانتريفيوژهاي نسل جديد است كه گفته مي شود مي تواند زمان لازم براي رسيدن به بمب اتم را كاهش دهد. ايران كه در سال هاي گذشته با مشكلات فني براي تامين تجهيزات و وسايل خود روبه رو بوده است تلاش فوق العاده يي را براي توليد سانتريفيوژهاي نسل هاي بالاتر از IR-1 به كار گرفته است. اين سانتريفيوژها در حال حاضر در تاسيسات زيرزميني اين كشور در نظنز و فوردو فعال هستند. در سال 2013، ايران حدود هزار مورد از سانتريفيوژهاي نسل IR-2 را در نظنز نصب كرد اما هنوز استفاده از آنها را آغاز نكرده است. ايران همچنين آزمايش مدل هاي جديد در تاسيسات تحقيق و توسعه را هم آغاز كرده است.

3- رآكتور آب سنگين اراك

اراك به دليل پتانسيل توليد پلوتونيومي كه دارد مورد نگراني غرب است. پلوتونيوم نيز مانند اورانيوم غني سازي شده تا درصد بالامي تواند در توليد سوخت مورد استفاده قرار بگيرد. غرب خواهان بسته شدن رآكتور آب سنگين اراك يا تغيير كاربري آن به گونه يي است كه توليد پلوتونيوم اين تاسيسات كاهش چشمگيري پيدا كند. ايران اعلام كرده است كه اين رآكتور تنها توليد كننده راديو ايزوتوپ هايي براي مصارف دارويي و كشاورزي است و البته به صراحت هم تاكيد كرده كه هرگز با متوقف كردن كامل فعاليت هاي اين رآكتور موافقت نخواهد كرد. كارشناس هاي غربي براي بازكردن گره اراك اصرار دارند كه بازطراحي اين رآكتور بايد به گونه يي باشد كه ميزان توليد پلوتونيوم آن به سالانه كمتر از 5 كيلو برسد كه مي تواند در توليد بمب كارايي داشته باشد.

البته يك نگراني ديگر غرب هم اين است كه بازطراحي اراك مي تواند به گونه يي باشد كه ايران در بازده زماني كوتاه مدت دوباره آن را به حالت اوليه در صورت تمايل بازگرداند. رژيم صهيونيستي، كره شمالي و هند از معدود كشورهايي هستند كه با استفاده از آن رآكتور سنگين موفق به توليد بمب هسته يي شده اند. با اين همه به گفته يك منبع آگاه ظاهرا طراحي هاي ايران براي تغيير كاربري رآكتور اراك تا حدودي جواب داده است و به نظر مي رسد كه بحث بر سر اين رآكتور به مقوله آسان تري در مذاكرات بدل شده است. در حال حاضر غرب با واژه آب سنگين اراك مشكل داشته و تاكيد دارد كه اين رآكتور تنها زماني مورد قبول است كه به رآكتور آب سبك تغيير كاربري داده باشد.

4-تحقيقات در خصوص ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته يي ايران

مقام هاي غربي اصرار دارند كه ايران بايد به سوال هاي آژانس بين المللي انرژي اتمي در خصوص شك غرب به ابعاد نظامي برنامه هسته يي ايران از جمله تلاش براي توليد كلاهك هسته يي در سال هاي گذشته پاسخ دهد. ايران همواره چنين ادعاهايي را تكذيب كرده است. البته كه ايران همكاري با آژانس بين المللي انرژي اتمي را آغاز كرده است اما ظاهرا ميزان پيشرفت دو طرف در خصوص اين محور از اختلاف ها بسيار كند است. همكاري هاي ايران با آژانس بين المللي انرژي اتمي در دو مسير اجراي توافقنامه پادمان و بررسي ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته يي ايران حركت مي كند كه ظاهرا در نخستين مسير دو طرف با هم اختلاف چنداني ندارند.

در مسير PMD هم سوال هايي كه آژانس بين المللي انرژي اتمي مطرح مي كند به فعاليت هاي هسته يي ايران در 15 سال پيش بازمي گردد و در اين خصوص 12 سوال تاكنون مطرح و به برخي از آنها هم پاسخ داده شده است. از آنجا كه تحقيقات آژانس بين المللي انرژي اتمي در اين خصوص به چندماه بازده زماني نياز دارد، مقام هاي غربي ادعا مي كنند كه برخي تحريم هاي اعمال شده بر ايران به دليل برنامه هسته يي اين كشور بايد به ميزان همكاري هاي ايران با آژانس بين المللي انرژي اتمي وابسته باشد. مساله مبهمي كه در اين خصوص وجود دارد اين است كه هيچ كس نمي داند آيا ايران بايد در خصوص تمام فعاليت هاي تحقيقاتي خود در حوزه توليد سلاح هسته يي مورد ادعاي غرب پاسخ هاي قانع كننده بدهد يا اثبات همين مساله كه تهران ديگر هيچ گونه برنامه يي براي توليد سلاح ندارد، كفايت مي كند.

5-تحريم ها

جدول زماني و جنس تحريم هاي سازمان ملل و يكجانبه غرب و امريكا كه بر ايران در هشت سال گذشته تحميل شده است نيز يكي ديگر از موضوعاتي است كه به چالشي براي مذاكرات هسته يي ايران تبديل شده است. ايران به دنبال اين است كه در پايان مذاكرات تحريم هايي را كه از سال 2006 ميلادي به تدريج در قالب قطعنامه هاي سازمان ملل بر اين كشور تحميل شد، از ميان برداشته شده ببيند.

البته به نظر مي رسد تيم هسته يي ايران هم به اين نتيجه رسيده كه لغو تحريم ها يك گام از سوي طرف مقابل است كه بايد همزمان با گامي از سوي تهران در چارچوب توافقنامه نهايي جامع برداشته شود. در حالي كه باراك اوباما مي تواند برخي تحريم ها را بدون در اختيار داشتن مجوز كنگره لغو كند به نظر مي رسد كه نمايندگان تندروي مخالف هرگونه توافق با ايران به نوعي در برابر لغو تحريم هايي كه مجوز آن در دست هاي خودشان است مقاومت مي كنند. مقام هاي امريكايي ادعا مي كنند كه اوباما به دنبال حركت هم مسير با نمايندگان كنگره است.

6- موشك هاي بالستيك

ايالات متحده با استناد به قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل مصوب 2010 كه در آن فعاليت هاي ايران در حوزه موشك هاي بالستيك توانا در حمل كلاهك هسته يي را ممنوع كرده بود ادعا مي كند كه اين موضوع هم بايد در دستور كار مذاكرات قرار بگيرد. اين در حالي است كه ايران تاكنون بارها به صراحت اعلام كرده است كه در خصوص سيستم دفاعي خود با هيچ كس وارد مذاكره نخواهد شد. ايران از ورود به اين بحث در جريان نشست هاي 1+5 در وين هم خودداري كرد. با وجود اينكه ظاهرا اين بحث بر سر ميز مذاكرات تا حدود زيادي چالش برانگيز شده است اما به نظر نمي رسد كه تبديل به گره غيرقابل گشايشي شود.

7- مدت زمان اعتبار توافق جامع

اين موضوع محوري ديگر بر سر ميز مذاكره ايران و 1+5 است كه فاصله طرفين در خصوص آن با هم بسيار زياد است. يك مقام از شش كشوري كه مقابل ايران در پاي ميز مذاكرات مي نشينند ادعا مي كند كه غرب خواهان عدد دورقمي و ترجيحا 20 ساله براي اين مدت زمان اعتبار توافق جامع ميان تهران و غرب است. اين در حالي است كه ايران مي گويد به دنبال عدد تك رقمي است كه مي تواند پنج سال باشد و پس از آن بايد با ايران به عنوان يك عضو عادي ان پي تي برخورد شود. البته با توجه به اينكه قرارداد تامين سوخت روسيه با ايران در سال 2021 تمام مي شود و ايران از نياز عملي خود در آن زمان تلويحا سخن مي گويد به نظر مي رسد كه بازده زماني هفت سال هم مي تواند براي ايران قابل قبول باشد.

آخرين يا بهترين فرصت؟

امروز كاترين اشتون و محمدجواد ظريف هفتمين دور از مذاكرات پس از امضاي توافقنامه موقت در ژنو را در نيويورك با يك ناهار كاري آغاز مي كنند. دو مقام ارشد از دو طرف حاضر در اين مذاكرات در حالي باز رودرروي هم قرار مي گيرند كه اختلاف هاي بسياري بر اراده سياسي طرفين براي رسيدن به توافق سايه انداخته است. در جريان يك ماه و دو هفته گذشته از ديدار طرفين در وين و امضاي توافقنامه تمديد برنامه اقدام مشترك براي چهار ماه ديگر، ايران ديدارهاي دوجانبه يي را با شش طرف مقابل خود در مذاكرات پيش برده است.

از ديدار ظريف با سرگئي لاوروف همتاي روس خود در مسكو و بحث در خصوص مواضع جديد روسيه در روند مذاكرات تا ديدار با همتاي چيني در دوشنبه پايتخت تاجيكستان و در حاشيه اجلاس شانگهاي. از دوبار ديدار با امريكايي ها در مرداد و شهريورماه در ژنو تا ديدار دوجانبه سيدعباس عراقچي با همتاي فرانسوي اش در پاريس و سپس هم تجديد ديدار معاون هاي ظريف با سه همتاي اروپايي خود در مذاكرات هسته يي در وين. برآيند اين ديدارها نشان مي دهد كه مذاكرات هسته يي گرفتار نوعي توقف شده است. به گفته يك منبع آگاه و نزديك به تيم مذاكره كننده هسته يي نمي توان اين توقف در مذاكرات را به بن بست تعبير كرد اما حقيقت اين است كه دوطرف بر سر مواضع اصلي خود اصرار دارند و همين مساله روند نزديك شدن مواضع به هم را در فاصله زماني كمتر از سه ماه تا ضرب الاجل 24 نوامبر سخت كرده است.

در شرايطي كه پس از عدم توافق طرفين بر سر امضاي توافقنامه جامع در 20 جولاي برخي گمانه زني هاي رسانه يي حاكي از اين بود كه دوطرف مي توانند در سايه مجمع عمومي سازمان ملل امضاي خود را پاي توافقنامه جامع ثبت كنند اما به گفته سيدعباس عراقچي احتمال دستيابي طرفين به توافق نهايي در نيويورك بسيار دور از ذهن است. حتي در شرايطي كه ايران و شش كشور ديگر بتوانند در بازده زماني احتمالي دو هفته يي مذاكرات در نيويورك تمام محورهاي اختلافي را حل و فصل هم بكنند باز به بازده زماني دو ماهه براي بسترسازي هاي حقوقي و فني براي امضاي توافقنامه جامع نياز دارند. در شرايطي كه ضرب الاجل زماني 24 نوامبر در حال نزديك شدن است بررسي سناريوهاي مختلف براي مذاكرات هسته يي ايران هم در راس تحليل هاي بين المللي قرار گرفته است.

در وضعيتي كه مدت زمان برنامه اقدام مشترك در همان زمان تصويب هم يك سال پيش بيني شده بود، به نظر مي رسد كه امكان تمديد برنامه اقدام مشترك در بيست و چهارمين روز از ماه نوامبر ممكن نباشد. سيد عباس عراقچي در تمام اظهارنظرهاي اخير خود در يك ماه و اندي گذشته از زمان امضاي توافقنامه تمديد در وين به صراحت اعلام كرده است كه ايران هيچگاه ميز مذاكره را ترك نمي كند و در صورت عدم امضاي توافقنامه جامع در موعد مقرر هم راه براي ديپلماسي بسته نخواهد بود. به نظر مي رسد دوطرف براي رسيدن به توافقنامه جامع بايد تاحدودي از خط قرمزهاي اصلي و فرعي خويش عبور كنند اما آنچه غرب بايد ابتدا به عنوان هسته اوليه فكري خود مدنظر قرار دهد، اين است كه برنامه هسته يي ايران به نقطه غيرقابل بازگشت رسيده است.

آنچه در يك سال گذشته بر پرونده هسته يي ايران گذشت نشان مي دهد كه حتي با در نظر گرفتن بدترين سناريو اگر سرنوشت اين پرونده در بيست و چهارمين روز از ماه نوامبر به امضاي توافقنامه جامع گره زده نشود هم شاكله تحريم ها و تهديدها عليه جمهوري اسلامي ايران از هم پاشيده شده است. سرعت پيشرفت برنامه هسته يي ايران در 10 سال گذشته نشان داده است كه نه تهديد نظامي و نه تحريم اقتصادي نمي تواند تاثيري بر ميزان فعاليت هاي برنامه هسته يي ايران بگذارد. بي شك تحريم هاي اقتصادي رنگارنگي كه در هشت سال گذشته بر ايران تحميل شده بر زندگي عامه مردم ايران تاحدودي اثر گذاشته است اما اين تحريم ها كوچك ترين تاثيري بر برنامه هسته يي ايران نداشته است. غربي كه در سال هاي 2003 تا 2005 به دنبال متوقف كردن كامل برنامه هاي هسته يي ايران بود امروز به دنبال راهي براي به تاخير انداختن زمان مورد نياز ايران براي رسيدن به بمب اتمي است.

ايران و 1+5 به دنبال پيشبرد بازي برد – برد در مذاكرات هسته يي هستند. بر هيچ كس پوشيده نيست كه باراك اوباما، رييس جمهور ايالات متحده كه كشورش به نوعي در راس هرم مذاكره كنندگان غربي با ايران در اين پرونده ايستاده است به برگ برنده ايران در واپسين سال هاي حضور خود در كاخ سفيد نياز دارد. در داخل ايران هم دولت يازدهم به رياست حسن روحاني با شعار تنش زدايي از رابطه هاي ايران با همسايگان و جامعه جهاني به ميدان آمد و در يك سال گذشته حتي در بدترين شرايط هم ميز مذاكرات را ترك نكرد تا موفق به تغيير نگاه غرب به ايراني شود كه سال هاست بر ماهيت صلح آميز برنامه هسته يي خود تاكيد دارد.

نقطه اشتراك تمام طرف هاي حاضر در ميز مذاكرات هسته يي اين است كه همگان به دستيابي به توافقي مي انديشند كه يك دستاورد باشد: دستاوردي قابل دفاع در ايران و البته ايالات متحده.

در حال حاضر اصلي ترين واهمه يي كه بر مذاكرات ميان ايران و 1+5 سايه انداخته اين است كه 24 نوامبر آخرين فرصت براي رسيدن به توافق هسته يي باشد. با پايان نوامبر كاترين اشتون كه در حال حاضر مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا است جاي خود را به وزير امور خارجه ايتاليا مي دهد كه چندان در حوزه مذاكرات هسته يي ايران كاركشته نيست اما به نظر مي رسد كه رويكرد مثبتي به تهران داشته باشد. با اين همه اين جابه جايي بي تاثير بر روند مذاكرات نخواهد بود.

شايد به قول رابرت آينهورن، مذاكره كننده پيشين هسته يي امريكا كه در آخرين نامه خود به تيم مذاكره كننده ايراني به آن اشاره كرد، استفاده از عبارت آخرين فرصت چندان منطقي نباشد و بهتر است درراستاي تلطيف فضاي رواني اين گونه ادعا كرد كه در حال حاضر ايران و شش كشور مقابل آن در مذاكرات هسته يي ايران با بهترين فرصت خود براي رسيدن به توافق روبه رو هستند.