تاریخ انتشار : ۱۳ ارديبهشت ۱۳۹۴ - ۱۱:۳۳  ، 
کد خبر : ۲۷۴۹۵۹

جايگاه ممتاز معلم در انديشه امام خامنه اي / محمد رضا اسکندري

کودک ما فرابگيرد که فکر کند -فکر صحيح، فکر منطقي- و براي فکر کردن درست راهنمايي بشود؛ سطحي‌نگري، سطحي‌آموزي در مسائل زندگي يک جامعه را زمين‌گير ميکند، در بلند مدّت بدبخت ميکند؛ بايد فکر کردن را در جامعه نهادينه کرد

پايگاه بصيرت؛ گروه سياسي/ اولين معلم بشريت، خود خداوند است که از پس خلق انسان، راه نيکو زيستن را به او آموخت؛ زشتي ها و زيبايي ها را به او نماياند و چراغ خرد را به دست او داد تا درستي پيشه کند.پس از حق تعالي، پيامبران الهي و جانشينان آنانند که برترين آموزگاران انسان محسوب مي شوند و در طول عمر بشر، زندگي خود را وقف سعادت انسان کردند و کوشيدند تا دست او را گرفته، به سوي سرانجامي نيک رهنمون شوند..پدر و مادر هم در درجه بعدي تعليم و تربيت انسان، نقش بسيار حساسي را ايفا مي کنند و بالاترين الگوي رفتاري فرزندانند که اين امر نشان دهنده اهميت جايگاه خانواده در شکل گيري شخصيت علمي، فرهنگي و اجتماعي فرزندان است.پس از والدين، هرکس که چيزي به انسان بياموزد، به همان ميزان معلمِ آن شخص به شمار مي رود و هرچه مقدار آموختن از معلمي بيشتر باشد، به همان اندازه نسبت به او تعهد نيز افزايش مي يابد.

 

ريشه تاريخي روز معلم

روز ۱۲ ارديبهشت محمد درخشش، رئيس باشگاه مهرگان، توسط شهرباني دستگير و زنداني شد. محمد درخشش فرزند يدالله متولد سال ۱۲۹۴ شمسي، فارغ‌ التحصيل دانشسراي عالي تهران در رشته تاريخ وجغرافي و دبير دبيرستان‌هاي پايتخت بود.او ابتدا جامعه فارغ‌التحصيلان دانشسراي عالي را تشکيل داد و بعد از کودتاي ۲۸ مرداد همراه با دبيران همفکر خود باشگاه مهرگان را تاسيس کرد. درخشش از لحاظ فکري به دکتر علي اميني نزديک بود. درخشش در اسفندماه سال ۳۲ در دوره هجدهم مجلس به عنوان نماينده مجلس انتخاب شده بود.با سقوط دولت شريف امامي و دعوت از دکتر علي اميني براي تشکيل دولت درخشش از زندان آزاد شد و از سوي اميني به عنوان وزير فرهنگ برگزيده شد. يکي از خواسته هاي معلمان در اعتصاب يک هفته اي خود، بازداشت و مجازات سرگرد شهرستاني رئيس کلانتري بهارستان بود که با شليک مستقيم، خانعلي را به شهادت رسانده بود.شهرستاني دستگير و مدتي زنداني شد. اما با تضعيف اصلاحات اميني روند محاکمه او دچار دست انداز شد و با سقوط دولت اميني، او نيز از مجازات رست. معلمان تهران در اجتماع چند هزار نفري خود در ۱۸ ارديبهشت سال ۴۰ روز ۱۲ ارديبهشت را روز معلم اعلام کردند. اعتصاب معلمان روز ۱۹ ارديبهشت پايان يافت. در ۱۲ ارديبهشت ماه سال ۵۸ ، استاد مرتضي مطهري، روحاني نظريه پرداز انقلاب، استاد دانشکده الهيات دانشگاه تهران و صاحب تاليفات فراوان در حوزه ديني و اجتماعي و سياسي به دست تروريستي از گروه فرقان به شهادت رسيد.اين حادثه‌اي تکان ‌دهنده و بزرگ بود. همزماني اين رويداد با روز معلم که مناسبتي کاملاً صنفي و حرفه‌اي بود باعث شد که روزمعلم توسط انقلاب اسلامي به رسميت شناخته شود. شهادت استاد مطهري در ۱۲ ارديبهشت ۵۸ و شهادت ابوالحسن خانعلي دبير دبيرستان جامي در ۱۲ ارديبهشت سال ۴۰ دو واقعه در طول همديگر هستند.

به منظور فرارسيدن12ارديبهشت سالروز شهادت آيت الله مطهري در سال 1358 که به روز معلم نام گذاري شد به جايگاه ممتاز معلم و شهيد مطهري در گفتار رهبر انقلاب به صورت خلاصه مي پردازيم.

 

معلم در كلام امام خميني (ره) ؛ رهبري و شهيد مطهري

امام خميني رحمه الله حضرت امام خميني رحمه الله درباره مقام معلم مي فرمايند: نقش معلم در جامعه، نقش انبياست؛ انبيا هم معلم بشر هستند .نقش مهمي است که همان نقش تربيت است  نقش معلم، بسيار حساس و مهم است و مسئوليت بسيار زيادي دارد که اخراج من الظلمات الي النور است معلم، امانت داري است که [امانت او غير از همه امانت هاست؛ انسان، امانت اوست امانت هاي ديگر را اگر کسي خيانت به آن بکند، خلاف کرده است، اما امانت اگر انسان باشد، اگر خداي نخواسته به اين امانت خيانت شد، يک وقت مي بيند خيانت به يک ملت است، خيانت به يک جامعه است، خيانت به اسلام است معلم، امانت دار نسلي است که تمام مقدّرات يک کشور، به آن نسل سپرده مي شود و تربيت شما بايد همراه با تعليم باشد»

مقام معظم رهبري در مورد معلم مي فرمايد «شما [معلم ها] در سر کلاس، نه فقط درسي که مي دهيد، بلکه نگاهي که مي کنيد، اشاره اي که مي کنيد، لبخندي که مي زنيد، اخمي که مي کنيد، حرکتي که انجام مي دهيد و لباسي که مي پوشيد، بر روي دانش آموز اثر مي گذارد ما به خودمان که مراجعه مي کنيم، عميق ترين احساسات و عواطف و حالات خودمان را اگر ريشه يابي کنيم، در انتهاي خط، يک معلم را مشاهده مي کنيم معلم است که ما را مي تواند شجاع يا جَبان، بخشنده يا بخيل، داکار يا خودپرست، اهل علم و طالب علم و فهم و فرهنگ، يا منجمد و بسته و پاي بند به تفکرات جامد بار بياورد معلم است که مي تواند ما را متدين، باتقوا، پاک دامن، يا خداي ناکرده بي بندوبار، بار بياورد معلم چنين نقشي دارد اين ارزش معلم است و اين تأثير معلم است» 

شهيد بزرگوار مطهري درياره نقش معلم فرمودند: «معلم بايد نيروي فکري متعلم را پرورش دهد و او را به سوي استقلال رهنمون شود. بايد قوه ابتکار او را زنده کند؛ يعني در واقع، کار معلم آتش گيره دادن است. فرق است ميان تنوري که شما بخواهيد آتش از بيرون بياوريد و در آن بريزيد تا آن را داغ کنيد و تنوري که در آن هيزم و چوب جمع است و شما فقط آتش گيره از خارج مي آوريد و آن قدر زير اين چوب ها و هيزم ها قرار مي دهيد که اينها کم کم مشتعل شود.»

                    

فلسفه نام گذاري روز معلم

شرافت و مرتبت معلم زماني اهميت دارد که بتواند شان خداوند و پيامبران را در  وجود خود محقق سازد  و پيوند انسان به هدف متعالي خلقت يعني عبادت را برقرار سازد. لذا در اين تعريف شهيد مرتضي مطهري  يکي از آن معلمان راستين است که اولاً با نگاه  ترکيبي  به همه معارف بشري نظر مي کند و ثانيا  تمامي  تلاشهاي علمي و عملي را  مقدمه اي براي عبادت مي داند و در اين راه به مرحله سوم دينداري راه مي يابد  و  با شهادت، عبادت عملي و علمي خود را کامل مي سازد .

 سالروز شهادت استوانه دين و دانش، استاد مطهري روز معلم نام گرفته است. وي با تکيه بر قدرت علمي، عقيدتي و فلسفي، هرگونه شبهه و سؤال در حوزه دين را پاسخ مي داد و با شمشير قلم و بيان و با منطق و استدلال، با التقاط و انحرافات شجاعانه مبارزه کرد. اينکه روز معلم را در سالگرد شهادت شهيد مطهري قرار دادند، يک معناي نمادين و پرمغز و پرمضموني دارد؛ چون حقاً و انصافاً مرحوم شهيد مطهري يک انسان بزرگ و برجسته بود.رهبر انقلاب در تبيين اين موضوع مي فرمايد."اينکه روز معلم را با مناسبت ياد شهادت يک معلمِ بزرگ قرار داده‏اند، براي ما درس‏آموز است؛ اين يک حرکت نمادين است؛ يعني عظمت کار تعليم و تربيت در آن حدي است که آميخته‏اي از کار فکري و علمي و حضور در ميدانهاي اساسي زندگي- آن‏چناني که در حيات شهيد مطهري (رضوان اللَّه تعالي عليه) مشهود بود- نقطه‏ي مطلوب اين شغل شريف و اين کار بزرگ است"(.۱۳۸۹/۰۲/۱۵بيانات در ديدار جمعي از معلمان سراسر کشور)

 

جايگاه بي نظير  معلم در اسلام

رهبر معظم انقلاب در اين باره به چند روايت استناد نموده اند که آنها عبارتند از: " در روايتي پيامبر اکرم(ص) مي فرمايند: «انّ اللَّه لم يبعثني معنّتا و لا متعنّتا ولکن بعثني معلّما ميسّرا» به اين معنا که «همانا خداوند مرا مبعوث نمود به حال که نه خود را به سختي و تکلف بيندازم و نه ديگران را وليکن مرا معلمي سهل‌گير قرار داد.» و همچنين در روايتي ديگر از حضرت رسول آمده است که «اِنَّما بُعِثتُ مُعَلِّماً» يعني «به راستي که من معلم مبعوث گرديدم». در اين رابطه ايشان مي فرمايند:«وقتي از قول پيغمبر اکرم نقل ميشود که فرمود: اِنَّما بُعِثتُ مُعَلِّماً، اين بالاترين افتخار است که پيغمبر خود را معلم ميداند.» (۱۳۹۳)

 

دليل گراميداشت روز معلم

پتانسيل انقلابي شهادت استاد مطهري،  باعث شد که همه ساله مراسم روز وهفته معلم، به شکل  گسترده اي برگزار شود و از معلمان در اين ايام تجليل به عمل آيد. معلمان انسانهايي هستند که عمر خود را در کاري صرف مي‌کنند که آن کار پيش خداي متعال گرامي و عزيز است .رهبر انقلاب در اين مورو مي فرمايد."ما ميخواهيم با اين ديدار معلمان ارادت خودمان را به مقام معلم ابراز کنيم؛ اين حرکت نمادين کار لازمي است."(۱۳۹۳/۰۲/۱۷بيانات در ديدار معلمان و فرهنگيان سراسر کشور)

 

روش شهيد مطهري در زدودن شبهات زمانشان؛ الگوي هميشگي معلمان

شهيد مطهري با درک کمبود هاي زمانه خود با جست و جو در منابع اصلي سعي به پاسخگويي به شبهات زمانه خود مي پرداخت.لذا معلمين هم بايد شهيد مطهري را به عنوان يک الگوي انساني در زمان معاصر سرمشق خور قرار دهند و از روش تجربه شده و جواب گرفته ايشان الگوبرداري کنند.رهبر انقلاب مي فرمايد"كاري كه شهيد مطهري كرد، امروز بايد همه‌ي فضلاي جوان درصدد باشند خود را براي آن آماده كنند؛ و اگر آماده هستند، اقدام كنند. شهيد مطهري به عرصه‌ي ذهنيت جامعه نگاه كرد و عمده‌ترين سؤالات ذهنيت جامعه‌ي جوان و تحصيل‌كرده و روشن‌فكر كشور را بيرون كشيد و آن‌ها را با تفكر اسلامي و فلسفه‌ي اسلامي و منطق قرآني منطبق كرد و پاسخ آن‌ها را در سطوح مختلف در مقابل افراد گذاشت؛ از مسأله‌ي عدل الهي و قضا و قدر و علل گرايش به مادي‌گري بگيريد- كه مسائل، بيشتر ذهني و عقلي است- تا مسائل مربوط به زنان، تا مسائل مربوط به خدمات متقابل ايران و اسلام، كه اين هم تلاشي بود براي روشن كردن ذهنها. آن روز عده‌يي با گرايشِ ايران‌مداري مي‌خواستند با اسلام مبارزه كنند؛ ايشان گفت نه، اسلام به ايران خدمت كرده؛ ايران هم به اسلام خدمت كرده. «خدمات متقابل ايران و اسلام» همانقدر ارزش دارد كه كتاب «عدل الهي» شهيد مطهري. مرحوم شهيد مطهري نمونه‌ي يك شخصيت روحاني متناسب با زمان است كه مي‌تواند در چالش اول، كارِ درست بكند و اقدام بجا انجام دهد." (.۱۳۸۳/۰۴/۱۵بيانات در ديدار جمعي از روحانيون استان همدان‌)

 

معلمان نخستين نگارندگان بر لوح سفيد جان انسان

امام خامنه اي در فرازي به ياد ماندني فرمودند: «يك بخش، بخش تعليم و تربيت است؛ امانتدارانِ فرزندان اين ملت در طول سالهاي متمادي؛ و كساني كه اولين نگارشهاي نيك يا بد را ميتوانند بر لوح سفيدِ آماده‏ي اذهان ما و كودكان ما بنگارند: ... اما نقش معلم آموزش و پرورش يك نقش استثنائي است؛ منحصربفرد است. شاكله‏ي اصلي وجودِ من و شما را در واقع در كنار تربيت خانوادگي، همين معلماني كه در اين دوازده سال با كودكان و فرزندان ما سر و كار دارند، تعيين ميكنند و به وجود مي‏آورند. هر چه فكر كنيم، مي‏بينيم اين بسيار والاست كه البته اين ايجاب ميكند هم جامعه‏ي ما، ملت ما، دولت ما، مسئولين ما قدر معلم را بدانند و بدانند كه معلمي به اين معنا يك ارزش بسيار والاست، هم خود معلمين اين نقش را بدرستي قدر بشناسند، آن را يك موهبت الهي بدانند، توجه كنند كه چه كار بزرگي در دستان آنها در حال انجام است به اراده و اذن الهي. ( گزيده‌اي از بيانات حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌اي در بزرگداشت شهيد مطهري05/02/1366)

 

وظايف و تکاليف معلمان

معلم با آموختن به يک انسان کليد بهره‏برداري از گنجينه‏يي تمام نشدني را به او مي‏دهد.هر نقش اجتماعي داراي وظايف و تکاليفي مي باشد. رهبر انقلاب وظايف معلمان را برشمرده که در سه گروه دسته بندي مي کنيم:
تعليم دانش، ياد دادن تفکر، ياد دادن نحوه رفتار و اخلاق.

 

 

ايشان فرمودند: « همان که مطالب کتاب ها و سرفصل هاي مقرر درسي را به خوبي به دانش آموزان بياموزند. کاري که تمامي معلمان کشورمان انجام مي دهند. و بايد دقت کرد که معلمي تنها در همين وظيفه منحصر نشود. و معيار ما براي معلم کاردان و مناسب تنها به اين عامل تقليل نيابد.

کار دوّم که از اين مهم‌تر است، ياد دادن تفکّر است. کودک ما فرابگيرد که فکر کند -فکر صحيح، فکر منطقي- و براي فکر کردن درست راهنمايي بشود؛ سطحي‌نگري، سطحي‌آموزي در مسائل زندگي يک جامعه را زمين‌گير ميکند، در بلند مدّت بدبخت ميکند؛ بايد فکر کردن را در جامعه نهادينه کرد... اگر کسي داراي تفکّر بود، اين روحيه موجب ميشود که او بتواند مسائل مهمّ علم را هم کشف کند. اگر جوان ما، عالم ما، دانشمند ما متفکّر بار آمده باشد، از آن ذخيره‌ي دانشي که در اختيار او است، ده‌ها و صدها مسئله‌ي جديد مطرح ميکند و پاسخ ميگيرد. پس استفاده‌ي از علم با تفکّر ممکن است

حتي اگر ما در مراحل ديگر آموزش موفق باشيم ولي در اين مرحله ناموفق، اين امر ما را از رسيدن به قله هاي سرافرازي نخواهد رساند. تا تربيت حاصل نشود پيشرفت مدنظر اسلام محقق نخواهد گشت.

سوّم، رفتار و اخلاق؛ آموزش رفتاري، آموزش اخلاقي .ما ملّتي هستيم با آرمانهاي بلند، با حرفهاي بزرگ، با قلّه‌هاي ترسيم‌شده‌اي که ميخواهيم خودمان را به اين قلّه‌ها برسانيم. اين احتياج دارد به انسانهاي صبور، عاقل، متدين، اهل ابتکار، اهل اقدام، دور از تنبلي، مهربان، عطوف، داراي حلم، داراي شجاعت، با رفتارهاي مؤدبّانه، پرهيزگار و انسانهايي که درد ديگران، درد آنها محسوب بشود. بافت انسان و قالب و تراش يک انسان مطلوبِ اسلام چيزي است که با تربيت حاصل مي‌شود .« (۱۳۹۳ /۰۲/۱۷بيانات در ديدار معلمان و فرهنگيان سراسر کشور)

 

انسان طراز اسلام و انقلاب وظيفه انقلابي معلمان

«تأثير شما که معلم هستيد، در موارد بسياري حتّي از تأثير وراثت ها بيشتر است. خصال وراثتي و ارثي چيزهائي است که با انسان همراه است، اما با تمرين و با عادت هاي ثانوي ميتوان بر همين خصال فائق آمد. اين تمرين عادت ثانوي را معلم ميتواند به دانش‌آموز خودش، به شاگرد خودش ببخشد و بدهد. يعني شما ميتوانيد به معناي حقيقي کلمه، انسان طراز اسلام را به وجود بياوريد؛ ميتوانيد نيروي انساني طراز جمهوري اسلامي را به وجود بياوريد؛ اين نقش معلم است»( بيانات رهبري در روز معلم 1391)

 

بايسته ها و آسيب هاي نظام آموزش و پرورش

ايشان فرمودند:« نظام آموزش و پرورش ما يك نظام تقليدي و كهنه‏است؛ دو تا خصوصيت بد در او هست.

1-   الگوپذيري از بيگانه

 اولاً، از روز اولي كه نظام آموزش و پرورش را در دوران سياه پهلوي و اندكي پيش از آن بر كشور حاكم كردند، نيازها و سنتهاي كشور را در نظر نگرفتند. پايه سنتهاي كشور بايد باشد، از تجربيات ديگران هم بايد حداكثرِ استفاده بشود. نه اينكه ما بيائيم الگوئي را كه در فلان كشور غربي با اقتضائات خودش - با همه‏ي خطاهائي كه ممكن است داشته باشد - به كار گرفته شده، او را عيناً اينجا بياوريم. متأسفانه اين كار را كردند. تقليدي محض بود؛ اين يك.

2-   تعصب نسبت به همان روش هاي کهنه

 دوم اينكه همان هم كهنه است. خودِ آن كساني كه يك روزي مرجع تقليد مسئولان وابسته‏ي كشورِ ما قرار گرفتند، امروز از اين روشها عبور كرده‏اند و روشهاي تازه‏تري را آورده‏اند؛ اما ما چسبيده‏ايم به همان روشهاي قديم! تحول لازم است. ( گزيده‌اي از بيانات حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌اي در بزرگداشت شهيد مطهري05/02/1366)

 

بايسته هاي تحول آموزشي کشور

1-    اهميت دادن و عملياتي کردن نظام پرورشي

 و نكته‏ي بعدي كه او هم اهميت دارد، اهميت دادن به نظام پرورش در مجموعه‏ي آموزش و پرورش است. عده‏اي بر اثر بي‏توجهي به نظام پرورش، آن بنائي را كه اول انقلاب گذاشته شده بود، از مجموعه‏ي آموزش و پرورش كنار زدند، بتدريج كمرنگ كردند و تقريباً ميشود گفت حذف كردند. شما حالا به اين مسئله معتقديد. اين را اجرائي كنيد؛ عملياتي كنيد.

پرورش اگر از آموزش مهمتر نباشد، كمتر نيست. آن لوح سفيد و آماده‏اي كه ذهن كودك ما و دانش‏آموز ماست، فقط با خط خط كردن و عدد و رقم روي او نوشتن، درست نميشود؛ ساختن لازم دارد. اين ساختن، پرورش است. بايد به مسئله‏ي پرورش و جريان پرورش - به هر شكلي كه آن را بتوانند انجام بدهند؛ در مورد شكلش ما اظهار نظري نميكنيم - اهميت داده شود؛ در كتاب درسي، در انتخاب معلم، در تربيت معلم، در خود سازماندهي.

 

2-   تقدم گسترش کيفي بر کمي

 هر چه آموزش و پرورش بتواند از گسترش كمّي پرهيز كند - چه در سازمان، چه در نيروي انساني - بهتر است؛ چون گسترش كمّي آموزش و پرورش، امروز در درجه‏ي اولِ اولويت نيست؛ گسترش كيفي مهم است. نيازها برآورده شود. آن مقداري كه نياز به معلم و به مدرسه هست، تأمين شود. درجه‏ي اول، گسترش كيفي باشد؛ بالابردن ارتقاء رتبه‏ي معلمان از لحاظ آمادگي، تجربه، دانش، فرهنگ؛ اين چيزهائي است كه در آموزش و پرورش مهم است. (گزيده‌اي از بيانات حضرت آيت‌الله العظمي خامنه‌اي در بزرگداشت شهيد مطهري05/02/1366)

 

نتيجه گيري

آنچه در زندگي استاد شهيد آيت الله مرتضي مطهري بيش از همه خودنمايي مي كند‏، اين است كه حيات پربركت ايشان همواره بر مدار ارزش ها و كرامت انساني چرخيد و ايشان همواره تمام سعي خود را براي شناساندن بهتر خدا، مكتب و دين اسلام براي ديگران به كار بستند و به هيچ بيگانه اي مجال تجاوز به ارزشهاي دين اسلام را ندادند، ايشان به عنوان يك معلم راستين در سنگر تعليم و تعلم قدم نهادند و در اين راه به قله هاي رفيع دست يافتند‎. ايشان شرافت و مرتبت را با شان خداوند و پيامبران در وجود خويش محقق ساختند و هدف متعالي خلقت؛ پيوند انسان به خداوند متعال (عبادت) را با همت بلند خويش جاري كردند؛ ايشان نگاه تركيبي به همه معارف بشري داشتند و تمامي تلاشهاي علمي و عملي خود را مقدمه اي براي عبادت خداوند متعال مي دانستند و همواره دينداري را در دستور كار داشتند و زماني كه به شهادت رسيدند، عبادت عملي و علمي خود را كامل كرده و به ديار باقي شتافتند تا معمار و معلم بزرگ انقلاب اسلامي، حضرت امام خميني (ره) همه آثارش را مفيد بدانند و بهره برداري از آنها را سفارش كنند.

استاد مرتضي مطهري نمونه كامل و راستين يك معلم انسان ساز است كه در تارك زمان درخشيده است و قله هاي بلندي را فتح ساخته و انسانهاي بزرگي را تربيت نموده و با تاليفات خود به هنر «معلمي» خود استمرار بخشيده است. چه نيكو است كه مقام و نقش معلم را از كلام اين استاد شهيد ناظر باشيم: معلم بايد نيروي فکري متعلم را پرورش دهد و او را به سوي استقلال رهنمون شود. بايد قوه ابتکار او را زنده کند.

 

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات