از تروریست‌های جان‌سخت تا جنبش‌های مردمی

گروه‌های شبه نظامی سنی

ارتش عراق بعد از سال 2011 و کامل شدن عملیات خروج نیروهای امریکایی از عراق، دچار برخی کاستی‌های امنیتی شد. طوری که به نظر می‌رسید ارتش عراق که تازه در حال ایستادن روی پای خود بود، از آمادگی لازم برای مقابله با تهدیدهای امنیتی برخوردار نیست. همین عامل به برخی گروه‌های شبه نظامی عراق که بشدت نیز ضعیف شده بودند، انگیزه داد تا بتوانند فعالیت‌های خود را برای سرنگون کردن دولت عراق که در آن زمان توسط نوری المالکی هدایت می‌شد، آغاز کنند. از جمله این گروه‌های شبه نظامی حامیان صدام و حزب بعث عراق و همین طور افراطی‌های تکفیری بودند که از سوی القاعده حمایت می‌شدند.

القاعده/ دولت اسلامی عراق و شام/ دولت اسلامی

بعد از سقوط صدام القاعده عراق تبدیل به مهم ترین و خونریزترین گروه شبه‌نظامی سنی در عراق شد. این گروه که به طور مستقیم از القاعده نشأت می‌گرفت و خود را القاعده عراق می‌نامید، توسط ابومصعب الزرقاوی که اصلیتی اردنی داشت هدایت می‌شد. زرقاوی سال 2006  در عملیات هوایی امریکا در عراق کشته شد. این گروه در سال 2013 نام خود را به دولت اسلامی عراق و شام (داعش) تغییر داد و در سال 2014 نیز نام خود را دولت اسلامی گذارد و رهبری آن یعنی ابوبکر البغدادی که اکنون از وضعیت سلامتی او خبرهای ضد و نقیض فراوانی منتشر می‌شود، خود را خلیفه مسلمانان نامید و نقشه‌ای نیز از خلافت خود منتشر کرد. سازمان سیا در اوایل شروع به کار داعش برآورد کرد این گروه تروریستی موفق به گرد آوردن 20 تا 31 هزار شبه نظامی شده است.

این گروه تروریستی از سال 2013 فعالیت‌های خود در عراق را به شکلی گسترده ادامه داد و موفق شد کنترل بخش‌هایی از عراق را در دست بگیرد. این گروه  در همین راستا خسارات مادی و معنوی بسیاری به عراق وارد کرده است و جدا از ویرانی‌هایی که بر جا گذاشته، جان صدها هزار نفر از شهروندان بی‌دفاع این کشور را گرفته است.

گروه تروریستی نقشبندیه و فرماندهان صدام

برخی از اعضای گروه‌های شبه نظامی متشکل از اعضای وابسته به حزب بعث و یا ارتش این دوره از عراق هستند. برخی از این گروه‌ها استقلال خود را حفظ کرده‌اند اما عمدتاً دارای روابط نزدیکی با داعش هستند. از جمله این گروه‌ها می‌توان به بریگاد انقلابی 1920، ارتش اسلامی عراق و از همه معروف تر نقشبندیه اشاره کرد. نقشبندیه در استان نینوا  شکل گرفت و پس از آن در کنار داعش تبدیل به یکی از خونریزترین گروه‌های شبه نظامی در عراق شده است.

این گروه در اواسط سال 2012 حملات مرگباری علیه پایگاه نیروهای امریکایی در شمال عراق انجام داد.  نقشبندیه تحت رهبری عزت الدوری، معاون سابق صدام فعالیت می‌کرد. اما سه هفته قبل گفته شد عزت الدوری در عملیات نیروهای بسیج مردمی در شمال عراق کشته شده است. از آن زمان تاکنون هنوز رهبر مشخصی برای نقشبندیه تعیین نشده است.

رهبران قبایل سنی عراق/  پسران عراق

نیروهایی از قبایل سنی عراق که شمار آنها به صد هزار نفر می‌رسد،خود را پسران عراق و یا همان شوراهای بیداری می‌خوانند. این گروه سال 2003 با هدف مبارزه با نیروهای امریکایی شکل گرفت. دولت عراق نیز از این گروه حمایت می‌کرد و آنان را تحت نیروی امنیتی عراق می‌شناخت و حتی برای آنان حقوق نیز تعیین کرده بود. اما گفته می‌شود تنها دو سوم این نیروها از چنین مزایایی برخوردار بودند. گفته می‌شود هر عضو این گروه ماهانه معادل 500 دلار حقوق می‌گرفت. بسیاری از اعضای این گروه متعلق به قبایل الانبار هستند. آنان هرچند خواهان سهیم شدن در قدرت عراق هستند و با دولت بغداد درگیر چالش هایی هستند، اما عموماً مخالف داعش هستند و معتقدند این گروه در مبارزه با داعش می‌توانند مؤثرتر از سایر گروه‌های شبه نظامی ظاهر شوند. با این حال برخی از اعضای این گروه از گروه‌های افراطی سنی  حمایت می‌کنند.

گروه‌های شبه نظامی شیعی

شمار گروه‌های شبه نظامی شیعی حاضر در عراق به دلیل سال‌ها زندگی تحت استبداد صدام بسیار بیشتر از گروه‌های شبه نظامی سنی است. اما در حال حاضر شیعیان عراق به طور مشخص در قالب دو گروه شبه نظامی فعالیت دارند.

جیش المهدی (بازوی نظامی جنبش صدر)

جیش المهدی سال 2003 توسط مقتدا صدر که تحت عنوان  یک روحانی ملی‌گرا شناخته می‌شود، با هدف مبارزه با حضور امریکایی‌ها در عراق تشکیل شد. مقتدا صدر از مخالفان نوری المالکی بود و سال 2012 یکی از سیاستمدارانی بود که برای استیضاح مالکی تلاش می‌کرد. مقتدا صدر با این حال سال 2014 در آستانه انتخابات پارلمانی اعلام کرد خود را از عرصه سیاسی عراق کنار می‌کشد. اما اعضای حزب او به فعالیت خود در کابینه ادامه دادند. بال نظامی این گروه نیز تا زمان خروج نیروهای امریکایی به فعالیت خود ادامه داد اما در سال 2011 مقتدا صدر فرمان پایان عملیات جیش المهدی را که حالا نام «لواء الیوم الموعود» برای خود انتخاب کرده بود، صادر کرد. این گروه خیلی زود پس از آنکه داعش ظهور کرد و آیت‌الله سیستانی فرمان جهاد علیه داعش را صادر کرد، تحت عنوان سرایا السلام (گردان‌های صلح) سلاح برداشت. گروه سرایا السلام در ابتدا هدف خود را تنها حفاظت از مساجد و اماکن مقدس شیعیان و اهل سنت عراق اعلام کرد، اما بعد‌ها در عملیات مختلفی  در مناطقی همچون سامراء، دیالی، آمرلی و جرف الصخر شرکت کردند.

الحشد الشعبی / نیروهای بسیج مردمی عراق

در سال‌های اشغال عراق توسط نظامیان امریکایی، فشاری که صدریون با اتکا به شاخه نظامی خود بر واشنگتن وارد می‌آوردند، با فعالیت‌های چند گروه شیعی دیگر تکمیل می‌شد. از جمله این گروه‌های شیعی می‌توان به عصائب الحق اشاره کرد. بعد از عقب‌نشینی امریکا از عراق در سال 2011 اغلب این گروه‌های شیعی که دیگر دغدغه حضور امریکایی‌ها را نداشتند، شروع به فعالیت در بخش سازندگی کشور کردند. بعد از ظهور داعش در این کشور و فتوای مرجعیت عراق درباره جهاد علیه این گروه تروریستی این گروه‌های نظامی شیعی تحت یک فرماندهی واحد گردهم آمدند و با تشکیل ارتش الحشد الشعبی به مقابله با داعش رفتند. این گروه که از آنها به عنوان بسیج مردمی عراق نیز یاد می‌شود، تاکنون بیشترین پیروزی‌ها را در جنگ با داعش داشته است.

گروه‌های شبه نظامی کردی

از پایان جنگ امریکا علیه عراق در سال 1991 که پس از حمله صدام به کویت صورت گرفت، امریکا به گروه‌های کردی حاضر در عراق کمک کرد تا بتوانند مقابل صدام مبارزه کنند و در عین حال به این ترتیب تلاش کرد، طرح تجزیه عراق را با کمک شدت گرفتن نداهای استقلال طلبانه کردهای عراق، پیش ببرد. به این ترتیب بود که پس از سقوط صدام بلافاصله دولت منطقه‌ای کردستان عراق فعالیت خود را به طور نیمه مستقل از دولت مرکزی عراق شروع کرد. آنها از آنجا که تحت تهدیدات مختلفی قرار داشتند دست به سازماندهی نیروهای رزمی خود زدند که اکنون تحت عنوان پیشمرگه‌ها در حال فعالیت هستند. نقش زنان در مبارزات پیشمرگه‌ها علیه داعش پررنگ است و این نیروها در مقابله با داعش به پیروزی‌های بسیاری دست یافتند همچنین آزادی کوبانی در سوریه با کمک این گروه انجام شد.