اصلیترین مولفه «برنامه جامع اقدام مشترک» در کنار حفظ تواناییهای هستهای ایران، فروپاشی نظام تحریمهایی بود که به صورت چندلایه نظام اقتصادی ایران را هدف قرار داده بود.
به گزارش ایرنا در واپسین روزهای آخرین دور از گفت و گوهای هستهای در وین طرح موضوع لغو تحریمهای تسلیحاتی همزمان با لغو سایر تحریمها باعث تمدید چندباره گفت و گوها شد و سرانجام 2 طرف پس از تعیین تکلیف این نوع از تحریمها به توافقی تاریخی دست یافتند.
پس از رایزنیهای دامنهدار تیم مذاکرهکننده ایران و گروه 1+5 در کنار متن اصلی برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) به پنج پیوست فنی در موضوعهای هسته یی، تحریمها، همکاری در زمینه انرژی هستهای صلحآمیز، تاسیس کمیسیون مشترک و برنامه اجرایی نایل آمدند. در این دور از گفت و گوها بود که برای نخستین بار موضوع تحریمهای تسلیحاتی از تحریمهای غیرتسلیحاتی متمایز شد.
در زمینه تحریمهای غیرتسلیحاتی متن برجام از لغو یکجای تحریمهای اقتصادی و مالی در حوزههای بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده از سوی شورای امنیت، اتحادیه اروپا و آمریکا که به بهانه برنامه هستهای ایران وضع شده بودند حکایت میکرد از جمله آن میتوان به لغو تحریم 800 شخص حقیقی و حقوقی همانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفت کش و شرکتهای تابعه، ایران ایر و بسیاری از دیگر نهادها، بانکها و موسسات کشورمان از فهرست تحریمهای اروپا و آمریکا اشاره کرد.
در کنار این موارد، لغو تحریمهایی در ارتباط با تحصیل دانشجویان ایرانی در رشتههای مرتبط با انرژی هسته یی، ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها وآزاد شدن دهها میلیارد دلار از درآمدهای مسدود شده ایران از دیگر موارد لغو تحریم در حوزه غیرتسلیحاتی بود؛ تحریمهایی که همزمان با تحریمهای اتحادیه اروپا و آمریکا در پی پنج قطعنامه شورای امنیت 1696 (2006)، 1737 (2006)، 1747 (2007)، 1803 (2008)، 1835 (2008) بر ایران تحمیل شده بود.
ششمین قطعنامه شورای امنیت با شماره 1929 در سال 2010 میلادی اما تحریمهای شدیدی را علیه برنامه تسلیحاتی و موشکی ایران اعمال کرد. از این رو، تیم دیپلماسی ایران در وین با وجود مقاومت سرسختانه طرف مقابل توانست افزون بر لغو ممنوعیت خرید اقلام حساس با کاربرد دومنظوره، قول لغو تحریمهای تسلیحاتی را در بازه زمانی پنج ساله و لغو تحریمهای موشکی را در بازه زمانی هشت ساله از طرف مقابل بگیرد.
به باور ناظران محدودیتهای اعمال شده کنونی در این زمینه در همسنجی با ممنوعیتهای گذشته بسیار ناچیز است به عبارتی دیگر آنچه امروز وجود دارد نه تحریم تسلیحاتی بلکه محدودیت زمانی است چرا که هرگونه خرید و فروش لازم است با کسب مجوز قبلی از شورای امنیت آن هم فقط به مدت 5 سال صورت گیرد.
تمامی 6 قطعنامه ضدایرانی شورای امنیت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد با عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز» صادر شده بود اما بر اساس قطعنامه تازه این شورا (قطعنامه 2231) ایران از ذیل این فصل و بند 41 خارج شد و از نظر آنها دیگر به عنوان تهدیدی علیه جهان تلقی نمیشود؛ ضمن این که بر اساس متن این قطعنامه، بررسی پرونده هستهای ایران طی 10 سال آینده در شورای امنیت برای همیشه پایان مییابد.
پیش از صدور قطعنامه 2231 شورای امنیت، شورای وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا نیز دوشنبه بیست و نهم تیرماه (بیستم ژوییه) توافق ایران و 1+5 را تایید کرد. این امر خود گام مثبت دیگری در راستای لغو تحریمها به شمار میرود و از نظر سیاسی برای این نهاد اروپایی تعهدآور خواهد بود. لغو یکجای تحریمهای اتحادیه اروپا اما منوط به مصوبه دیگر این شورای وزیران است تا پس از آن در روز اجرای برجام تمامی تحریمهای این اتحادیه علیه ایران برداشته شود.
در کنار تحریمهای اتحادیه اروپا اما بیشترین تحریمها در قالب تحریمهای «اولیه» (تحریمهای غیرهستهای اعمال شده بیش از سه دهه) و «ثانویه» (تحریمهای هسته یی) از سوی ایالات متحده بر کشور ما تحمیل شده است. در نتیجه اعمال همین تحریمهای ثانویه بود که اجماعی در جهان به منظور اعمال تحریمهای فراگیر علیه کشور ما شکل گرفت به طوری که بیش از 80 درصد از تحریمهای تحمیلی بر ایران از این نوعاند.
تحریمهای ایالات متحده را میتوان در 2 قالب مورد بررسی قرار داد: تحریمهای کنگره (شامل مجلس سنا و نمایندگان) و تحریمهای ناشی از دستورالعملهای اجرایی رئیس جمهوری آمریکا (تحریمهای که به طور مستقیم از طرف شخص رئیس جمهوری این کشور صورت گرفته است). صرف نظر از لغو تحریمهای ناشی از دستورالعملهای اجرایی که مستقیم به شخص «باراک اوباما» رئیس جمهوری این کشور برمی گردد، لغو تحریمهای کنگره نیاز به تایید این نهاد دارد. از این رو پس از توافق وین متن برجام برای بررسی به کنگره فرستاده شد و کنگره 2 ماه فرصت خواهد داشت تا توافق صورت گرفته را تایید یا رد کند. البته در صورت رد برجام احتمال وتوی آن از سوی رئیس جمهوری وجود دارد. رد وتوی رئیس جمهوری نیاز به رای دو سوم از اعضای کنگره دارد که به عقیده تحلیلگران کسب این میزان رای کاری بس دشوار است.
در مجموع، هر توافقی نتیجه رایزنی و بده بستان است و توافق وین نیز حاصل 22 ماه گفت و گوهای خستگی ناپذیر تیم هستهای ایران و طرف مقابل بود. به منظور رسیدن به این هدف مهم و دستیابی به «توافقی تاریخی» بود که 2 طرف از یخشی از خواستههای خود معقولانه صرف نظر کردند.
در نتیجه این رایزنیهای پایدار افزون بر حفظ عزت و اقتدار جمهوری اسلامی ایران و تثبیت برنامه صلح آمیز هستهای کشورمان، قطعنامه 2231 شورای امنیت صادر شد تا پایان بخش شش قطعنامه ضدایرانی باشد؛ قطعنامههای تهدیدآمیزی که بیش از 80 درصد تحریمها کنونی نتیجه تحمیل آنها است.