صادق زیباکلام / استاد دانشگاه
چرا عراقچی از انتشار سخنان خود در جلسه «خصوصی و کاری» اش با «شورای خبر صدا و سیما» شاکی است ؟ پیش از بررسی این سؤال ابتدا باید یاد آور شد که مذاکرات و توافق هستهای در دولت یازدهم، روند حدود دو سالهای را پشت سرگذارده و تا اطلاع ثانوی هم از موضوعات اصلی جامعه و رسانههای کشور باقی خواهد ماند. بنابراین به جای تمرکز روی اعتراض عراقچی بهتر است کارنامه پیشین و اهداف جام جم نشینان در شیوه انتقال اخبار و تحلیلهای هستهای به مخاطبان جمع بندی شود تا پاسخ سؤالهای اساسی تری مشخص شود مانند اینکه آیا این نخستین خطای صدا و سیما در اطلاعرسانی هستهای است و آیا برای اصلاح نگاه رسانه ملی به توافقی ملی، میتوان خط پایانی متصور بود؟
صدا و سیما، بر مبنای میانگین خروجی هستهای خود، سه نقطه ضعف کلیدی دارد: نه همچون یک رسانه «ملی» عمل میکند، نه میخواهد یک رسانه «مستقل» بیطرف باشد و نه در رویکردهای خود، «منافع ملی» و مصالح کشور را در نظر میگیرد. در موضوع ملی مهم و فراگیری مانند توافق هسته ای، با تأسف باید گفت صدا و سیما، گاهی نه تنها توجهی به منافع ملی ندارد، بلکه عدل و انصاف را نیز رعایت نمیکند و حتی تلاشی از خود نشان نمیدهد تا جهتگیری اش را پنهان کند. این در شرایطی است که رسانههای فارسی زبان خارجی از ابزارها و شیوههای هنری و برنامهسازی بهره میبرند تا جهت گیریهای خود را بپوشانند، اما صدا و سیما اعتقادی ندارد که نباید نظر شخصی مسئولان خود را منعکس کند و از این بیمناک نیست که این رویه، ممکن است چه تأثیر ناخوشایندی روی مخاطبان اش بگذارد.
اگر در مواردی، صدا و سیما از جریان، گروه، حزب یا شخص خاصی طرفداری میکند، این امر به منافع ملی آسیبی نمیزند. اما میانگین خروجی رویکردی که این رسانه در موضوع هستهای در پیش گرفته، خلاف منافع ملی است. درحالی که این رسانه میتوانست به بررسی کارشناسی این موضوع بپردازد که چگونه باید عمل شود تا منافع ملی در توافق هستهای رعایت شود. بر این اساس، گویی برای صدا و سیما این موضوع که کلیت توافق هستهای به نفع یا به ضرر ملت ایران است، در درجه دوم اهمیت قرار دارد و آنچه در اولویت است، نگاه خطی و سیاسی - رقابتی به توافق هستهای است. صدا و سیما، اکنون، خواسته و ناخواسته در مذاکرات هستهای با جریان رادیکال تندرویی همصداست که از ابتدا مخالف آغاز و روندمذاکرات هستهای بود. شواهد اثبات نقض بیطرفی صدا و سیما، آن چنان هویداست که پذیرفتن سخنان مسئولان «جام جم» درباره اطلاعرسانی بیطرفانه را نزد افکار عمومی دشوار میسازد.
آنچه نگاه خطی و جهت دار صدا و سیما به مذاکرات و توافق هستهای را تأیید میکند، تفاوت نگاه و رویکرد این رسانه به گروههای مختلف مذاکرات است. نزدیک به 6 سالی که تیم سابق در شهرهای اروپایی و آسیایی با کاترین اشتون، مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا مذاکره میکرد، صدا و سیما این مذاکرات را با رویکرد کاملاً مثبت و غیرانتقادی پوشش داده و خبرهای آن را برجستهسازی زیادی میکرد اما در دو سالی که ظریف و همکارانش با 1+5 مذاکره کردهاند، رویکرد 6 ساله «جام جم»، تغییر کرده است و دیگر کمتر نشانی از همگامی با مذاکره کنندگان و توافق دیده میشود و منتقدان مذاکره به صورت مستقل و حتی در قالب مجری به شبهه افکنی پیرامون ستاندههای ایران و برجستهسازی دادهها مشغولند.
مثالی که به تازگی در عمل روی داد، شاهد دیگری برای اثبات بیطرف نبودن صدا و سیما است. چندی پیش در جلسه کمیته روابط خارجی سنای امریکا، صدا و سیما اظهارات سناتورهای امریکایی مخالف توافق هستهای را به صورت زنده، کامل و بدون سانسور، پخش کرد. علت این اقدام، این بود که مدیران صدا و سیما میدانستند هنگامی که جان کری و ارنست مونیز مورد حمله تندروهای امریکایی قرار میگیرند، باید به مخالفان پاسخ بدهند و بگویند که چه امتیازاتی از ایران گرفتهاند. طبیعی است در فضای حاکم بر این نشست،قابل پیشبینی بود که «کاخ سفید»، به امتیازهایی که به ایران داده شده، اشارهای نداشته باشند و برعکس، برای کاستن از خشم سناتورهای تندرو حتی رجزخوانی هم کنند.
در این میان، صدا و سیما نیز با بهرهگیری غیرمسئولانه از این فرصت، تعمداً این جلسه را به صورت کامل و زنده پخش کرد تا به بینندگان خود بگوید که ببینید! این دیگر صدا و سیما نیست که از بدیهای توافق هستهای میگوید، بلکه، این خود جان کری است که میگوید ایران چه امتیازهایی به طرف امریکایی داده است. اگر حداقل بخش قابل توجهی از نشستها و سخنرانیهای پر شمار و مهم ظریف، عراقچی و صالحی هم مستقیم و کامل پخش میشد؛ آنگاه«جام جم»، میتوانست از رسالت اطلاعرسانی، روشنگری و بیطرفی خود دم زند. اما این امتیاز به ندرت در اختیار مذاکره کنندگان ایرانی قرار گرفته زیر آنان وقتی درباره توافق صحبت و ستاندههای ایران را به افکار عمومی منتقل میکنند و میکوشند پاسخهای مسئولانه و مستندی به انتقادها و ادعاها بدهند و خروجی کلام مذاکره کنندگان ارشد ایرانی، دقیقاً، خلاف سمت و سوی تبلیغی جان کری در بازخواست توسط سناتورهای تندرو امریکایی است.
در مجموع، به نظر میرسد صدا و سیما، حاضر است به بیگانگانی که مدعی غلبه دیپلماتیک بر ایران هستند فرصت بیشتری بدهد تا دیپلماتهای هموطنی که به ادعاهای امریکایی پاسخ مستدل میدهند و همگام با برداشت جهانیان، میخواهند نشان دهند ایران امتیازاتی داده اما امتیازاتی نیز از قدرتهای جهانی گرفته که قرار دادن این بده – بستان در ترازوی انصاف، حکم به پیروزی کشورمان میدهد.
اینکه صدا و سیما همه آن روایت هایی که علیه ایران است را پخش میکند، اما از کنار همه آنچه به نفع ایران است، میگذرد، یا پخش نمیکند یا به صورت ناقص پخش میکند، آیا غیر از این است که این رسانه سعی در القای این موضوع دارد که توافق هستهای به ضرر ایران است؟ با چنین نگاهی طبیعی است که، جان کری و سناتورهای امریکایی مخالف توافق، هیچگاه از صدا و سیما گلهای نخواهند داشت، اما موافقان توافق، تا زمانی که این رویکرد خلاف منافع ملی و آمیخته به ملاحظات جناحی و سیاسی اصلاح نشود، منتقد «جام جم» خواهند ماند. مردم نیز که بهترین قاضیهای چنین اختلاف نظرهای بنیادینی هستند، دیر زمانی است به چنان درجهای از هشیاری و آگاهی رسیدهاند که فارغ از ادعاها، قضاوت کنند و مقصر اصلی در بحثی سرنوشت ساز و مرتبط با منافع ملی را تشخیص دهند.