منطقه امن در سوریه و درخت جاه طلبی اردوغان

تحولات سوریه به دنبال اعلام عقب نشینی نیروهای آمریکایی از این کشور وارد مرحله جدیدی شده و رقابت میان بازیگران مختلف این صحنه را تشدید کرده است.

آمریکا برای پر کردن خلا ناشی از این عقب نشینی، پیشنهاد احداث منطقه امن در عمق حدود ۳۵ کیلومتری در شمال خاک سوریه را داده است تا هم به نوعی مانع جنگ میان نیروهای کرد و ترکیه شود و هم بخشی از دغدغه ‌‌های ترکیه را برطرف کرده باشد.

این طرح با استقبال آنکارا مواجه شد و به دنبال آن رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه رایزنی ‌های خود با آمریکا و روسیه را شروع کرد تا کنترل این منطقه امن را در دست بگیرد؛ اما به دلیل مخالفت روسیه، تا کنون به نتایج مطلوب نرسیده است.

روسیه با پیشنهاد آمریکا مخالف است، زیرا منطقه‌ امن از نگاه روسیه همان پیمان «آدانا» میان سوریه و ترکیه است که عمق آن از ۵ کیلومتر فراتر نمی ‌رود. پیمان آدانا در سال ۱۹۹۸ میان آنکارا و دمشق به امضا رسید و به ارتش ترکیه این حق را می‌ دهد که برای تعقیب نیروهای «پ ک ک» تا عمق ۵ کیلومتری وارد خاک سوریه شود و تدابیر لازم را برای حفظ امنیت ملی خود اتخاذ کند.

اختلاف نظر درباره ماهیت منطقه امن در امتداد مرزهای ترکیه و سوریه تنها محدود به آنکارا و نیروهای کردی نیست، بلکه به مناقشه پردامنه‌ ای میان پوتین و اردوغان تبدیل شده و بر مباحثات اخیر دو طرف در شهر سوچی کاملا سایه انداخته بود.

در حقیقت آمریکا مسایل خود با ترکیه درباره تحولات شمال و شرق سوریه را به روابط آنکارا و مسکو منتقل کرده و یک تنش پنهانی میان دو طرف ایجاد نموده است. از طرفی اتخاذ این سیاست، در واقع نوعی پاسخ و فرافکنی در برابر انتقاداتی است که پس از تصمیم عقب نشینی از سوریه، متوجه ترامپ شده است.

با نگاهی به مفاد پیمان آدانا معلوم می شود که این توافق کاملا یکجانبه و به نفع ترکیه امضا شده است و چون جدول زمانی مشخصی ندارد، علی‌الظاهر همچنان پابرجاست؛ اما دولت سوریه درباره تداوم این پیمان همواره سکوت پیشه کرده و حتی متن عربی این توافق را منتشر نکرده است.

در وهله نخست، اشاره رئیس جمهور روسیه به پیمان آدانا به نفع ترکیه است، اما پوتین با طرح تداوم این توافقنامه میان آنکارا و دمشق، در واقع تلاش دارد طرح منطقه امن آمریکا را خنثی کند. به همین خاطر اردوغان در نشست خبری پس از سخنان پوتین در این باره، هیچ اشاره ‌ای به پیمان مذکور نکرد، اما یک روز بعد پس از بازگشت از سفر یک روزه به سوچی، به پیمان آدانا پرداخته و گفت که این توافقنامه به کشورش حق مداخله نظامی در سوریه را می‌ دهد و آنکارا ظرف چند ماه آینده منطقه امن را ایجاد خواهد کرد.

طی چند ماه اخیر، اردوغان بارها اعلام کرد که می خواهد به زودی به شرق فرات حمله کند و مناطق کردنشین سوریه را در اختیار بگیرد تا مانع از تحرک نیروهای وابسته به پ ک ک شود. به همین منظور80 هزار نفر از نیروهای نظامی ارتش ترک و بیش از 5 هزار نفر از نیروهای موسوم به ارتش آزاد سوریه را به مرز این کشور گسیل کرده است؛ اما به دلیل مخالفت های آمریکا و همچنین تدابیر خاص پوتین، این حمله هنوز عملی نشده است.

مناسبات آنکارا و مسکو در دو سال گذشته پس از حادثه سرنگونی جنگنده روسی توسط ارتش ترکیه، بهبود یافته و ترکیه تبدیل به یکی از اطراف اساسی در مذاکرات آستانه و ترتیبات آتش بس و طرح «کاهش تنش» در مناطق مورد نزاع سوریه شده است. با این حال مسکو هیچ تمایلی به افزایش نفوذ ترکیه در سوریه ندارد، زیرا بر این باور است که آنکارا به رغم همکاری با مسکو، در واقع به عنوان نماینده غرب و ناتو در سوریه ایفای نقش می کند.

حمایت های مداوم و پنهانی آنکارا از گروه های تروریستی در استان ادلب در شمال غرب سوریه، در این راستا قابل ارزیابی بوده و گویی اردوغان ماموریت دارد تا مانع حل مساله ادلب و زدن مهر پایان انقضا بر گروه های تکفیری ـ تروریستی در این کشور شود.

تمایل به بازیگری در سوریه بدون رقیب و مزاحم توسط روسیه، امری طبیعی بنظر می رسد، زیرا کرملین تحولات چند سال اخیر در سوریه چه در عرصه میدانی و چه در سطح و چه سیاسی را مرهون نفوذ و حضور خود در این کشور می داند.

در این راستا برخی قائل به آنند که روسیه حتی در تلاش است از نفوذ ایران در سوریه بکاهد و به شواهدی از جمله اظهارات اخیر معاون وزیر خارجه روسیه (مبنی بر همکاری تاکتیکی با ایران به جای اتحاد راهبردی) اشاره کرده و یا همراهی و یا حداقل سکوت مسکو نسبت به حملات اسرائیل علیه مراکز سپاه در سوریه را در این چهارچوب تفسیر می کنند.

اما واقعیت این است که روسیه قادر به نادیده گرفتن نقش اساسی جمهوری اسلامی در مهار بحران سوریه و مبارزه با تروریسم نیست. هر چند نمی توان منکر سیاست های تمامیت خواهانه روسیه در سوریه شد، اما اقتدار منطقه ای ایران در حدی است که کسی قادر نیست مانع ایفای نقش ایران در راهبری محور مقاومت و نیز همکاری های آینده میان تهران و دمشق شود.

به این ترتیب، مخالفت روسیه با احداث منطقه امن با عمق حدود ۳۵ کیلومتر در امتداد تقریبا ۶۰۰ کیلومتر مرز ترکیه با سوریه قابل درک است. اگر چنین منطقه ‌ای با نظارت ترکیه ایجاد شود با توجه به این که مساحت گسترده‌ ای از سرزمین سوریه را در بر خواهد گرفت، قدرت نفوذ فوق ‌العاده‌ ای به آنکارا می ‌دهد و نه تنها نقش و نفوذ مسکو در آینده سوریه را زیر سوال خواهد برد، بلکه ترکیه به یک برگ برنده رایگان دست می یابد که می تواند از آن در روند مذاکرات آتی در باره آینده سوریه علیه رقبا بهره برداری کند.

از طرفی، دولت سوریه و نیز جمهوری اسلامی به طور طبیعی با ایجاد منطقه امن در شمال سوریه مخالف بوده و آن را موجب بلندپروازی های بیشتر اردوغان می دانند. اما ظاهرا مهار اردوغان در این فقره خاص به روسیه و شخص پوتین سپرده شده که با رگ خواب اردوغان کاملا آشناست!

در مجموع باید گفت ترامپ وارد بازی هوشمندانه ای در سوریه شده و با طرح ایجاد منطقه امن، عقب نشینی نیروهای خود از سوریه را تبدیل به یک تنش تازه میان ترکیه و روسیه کرده است.

در این میان، اما پوتین بیکار ننشسته و با ذکاوت سیاسی مشغول مدیریت این بازی است. ترکیه بر این ادعاست که سیطره بر منطقه امن حق طبیعی این کشور است، اما روسیه که در پرونده سوریه دست برتر را دارد، چیزی فراتر از پیمان آدانا برای آنکارا به رسمیت نمی شناسد.

نضال قبلان، سفیر سوریه در ترکیه تعبیر جالبی دارد که اشاره به آن خالی از لطف نیست. وی در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک گفته است مطرح کردن پیمان آدانا توسط مسکو تلاشی است برای اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه از درخت جاه طلبی پایین بیاید، چرا که وی وعده‌ های بزرگی داده که قادر به تحقق آن‌ها نیست و خودش نیز این موضوع را می‌ داند، لذا روسیه تلاش می‌کند تا به اردوغان برای پایین آمدن از این درخت کمک کند.