قصري «شيرين» براي استحكام بنيان خانواده

مخاطبان سينماي ايران «سيدرضا ميركريمي» را با «بچه‌‌هاي مدرسه همت»، «خيلي دور، خيلي نزديك»، «يه حبه قند» و «به همين سادگي»‌ مي‌شناسند، آثاري كه همگي در دل خود سادگي خاصي دارند و بدون هيچ‌گونه جنجال و ادا و اصولي پيام خود را به مخاطب مي‌رسانند حالا اين كارگردان به تازگي فيلمي به نام «قصر شيرين» را بر روي پرده سينما برده است. در خلاصه داستان نهمين ساخته ميركريمي آمده است: جلال مردي 42 ساله در طي تصادفي خانواده‌اي را به قتل مي‌رساند، اما تصادف در دادگاه غيرعمد شناخته مي‌شود. او پس از گذراندن دوران زندان، همسر‌ـ كه دچار مرگ مغزي شده‌ـ و فرزندانش را ترك كرده و به شهري ديگر مي‌رود و پس از دو سال به شهرش باز مي‌گردد.

اولين نكته‌اي كه در فيلم جديد ميركريمي توجه مخاطب را جلب مي‌كند، همين سادگي و آرام بودن فيلم است، فيلمي كه مانند «خيلي دور، خيلي نزديك» فيلمي جاده‌اي محسوب مي‌شود و از شهري كوچك آغاز شده و در جاده ادامه پيدا مي‌كند.

كدام قصر شيرين؟

ابتدا به ساكن نام فيلم مخاطب را به ياد «قصر شيرين» شهر پرماجراي غرب كشور مي‌اندازد كه دوران جنگ تحميلي و خاطرات آن روزها را در خود نهفته كرده، اما زماني كه به تماشاي فيلم مي‌نشيني، متوجه‌ مي‌شوي نه از آن شهر خبري است و نه از قصه‌هاي روزگار دفاع مقدس، بلكه با داستاني خانوادگي مواجه مي‌شوي! اما نام فيلم از كجا وام گرفته شده است؟ شيرين نام مادر خانواده و قصر نيز رويايي است كه او براي فرزندان ساخته است، رؤياي خانه‌اي كه يك روز پدر(جلال)  فرزندانش را به آنجا خواهد برد.

نقش اول غايب!

شيرين در اين فيلم شخصيتي غايب است و ما او را در هيچ جاي فيلم نمي‌بينيم؛ اما ردپايش در همه جاي قصه پررنگ‎ است، حتي پررنگ‌تر از شخصيت‌هاي حاضر، مادري كه هر چند همسرش در حق او ظلم‌ كرده؛ اما براي فرزندانش نه پدري ظالم، بلكه پدري مهربان را ترسيم كرده است.

ميركريمي بدون آنكه تصويري از مادر خانواده نشان دهد، مادري فداكار را به تصوير كشيده است، سلامت روحي و رواني فرزندان شيرين نشان مي‌دهد او مادري فداكار است كه توانسته دختر و پسر خود را با وجود حضور نداشتن پدر به خوبي پرورش دهد.

با غيرتِ بي‌مسئوليت!

در مقابل اين مادر، با پدري بي‌مسئوليت روبه‌رو هستيم كه حتي پس از مرگ شيرين حاضر به قبول مسئوليت خود در قبال فرزندانش نيست؛ اما نكته‌اي كه در اين ميان موجب ايجاد تناقض در رابطه با شخصيت جلال مي‌شود، غيرتي است كه او نسبت به همسر از دست رفته خود دارد و اين در حالي است كه چند سال است او را با دو فرزند رها كرده است.

اين تناقض، ميانِ داشتنِ غيرت و بي‌مسئوليتي نشان‌دهنده اين است كه ميركريمي دوست دارد به بينندگان خود بفهماند هنوز هم جلال همسرش را دوست دارد. البته ممكن است مخاطب اين برداشت را بكند كه وقتي مردي تا اين حد بي‌مسئوليت است اين غيرت به چه دردي مي‌خورد؟ غيرت واقعي در داشتن حس مسئوليت است.

در ادامه فيلم، جلال در معرض شيرين‌زباني‌هاي دخترش سارا و مردانگي‌هاي پسرش علي قرار مي‌گيرد؛ فرزنداني كه دست‌پرورده شيرين هستند و در نهايت اين شيرين است كه با وجود همين سربازان كوچك خود پيروز مي‌شود و مي‌تواند رفته‌رفته از طريق سارا و علي شخصيت بي‌مسئوليتِ پدرِ خانواده را تحت تأثير قرار دهد، ولو اندك! چنانكه فيلم با كمكِ جلال به يك حيوان تمام مي‌شود.

هر چند چراغ‌هاي سينما زودتر از انتظار بيننده روشن مي‌شود؛ اما به نظر مي‌رسد ميركريمي قصد ندارد بيش از اين مخاطب را روي صندلي بنشاند؛ چرا كه حس مي‌كند آنچه را كه بايد، گفته است.

ستايش زنان پاكدامن

قصد ميركريمي در «قصر شيرين» ستايش زنان پاكدامني است كه هميشه نگران فرزندان‌شان هستند و حتي زماني كه روح‌شان از بدن جدا مي‌شود، باز حضورشان در خانه و خانواده كمرنگ نخواهد شد و اين خصلت زنان پاكدامن ايراني است.

البته آنچه بايد در مقايسه قصر شيرين با ديگر آثار ميركريمي مطرح كرد، اين است كه هر چند اين فيلم مانند ديگر كارهاي وي از سادگي و بي‌آلايشي خاصي برخوردار است؛ اما برخلاف «خيلي دور، خيلي نزديك» كه پيام را به صراحت به مخاطب منتقل مي‌كند، در انتقال پيامش، روشن و واضح عمل نمي‌كند. اگرچه انتقاداتي به ساخته تازه ميركريمي وارد است؛ اما نمي‌توان منكر تأثيرگذاري آن شد. قصر شيرين كه سيمرغ بهترين فيلمنامه را نيز در جشنواره  فجر به دست آورد، توانست نظر بسياري از منتقدان را به خود جلب كند. فيلمي كه مي‌توان گفت مانند ديگر آثار اين كارگردان فيلمي خانوادگي است و بي‌دغدغه مي‌توان با خانواده به تماشاي قصري نشست كه شيرين با استحكام بخشيدن به بنيان خانواده ساخته است.

«مجيد مجيدي» درباره اين فيلم كه توانست در هشت بخش نامزد دريافت سيمرغ از جشنواره فجر شود، مي‌نويسد: «قصر شيرين فيلمي است كه در بطن خود، به مفاهيم درخشاني چون مسئوليت‌پذيري در جامعه، تحكيم بنيان خانواده، پرهيز از رذايل اخلاقي و در نهايت به تحليل جايگاه والاي زن مي‌پردازد و اين موضوعات را در فضايي صميمانه و صادق به دور از هرگونه پيرايه‌اي به مخاطبش انتقال مي‌دهد.»

وي در يادداشت خود درباره فيلم «قصرشيرين» اضافه كرده است: «در سينماي ايران همواره ترويج اخلاق و انسانيت از اهميت فراواني برخوردار است و مسرورم از اينكه اين چراغ، در آثار برخي از همكارانم پر فروغ‌تر ديده مي‌شود، روح فيلم تلاش دارد تا جامعه را به سمت سلامت زيستن سوق دهد و ميركريمي چه شيرين از پس اين آزمون، سربلند بيرون مي‌آيد.»