آبخیزداری بهترین و سریعترین راه نجات کشور از کم آبی

درسال‌های اخیر بسیاری از صاحب نظران و دلسوزان بخش کشاورزی و کارشناسان امور آب بر ضرورت سرمایه‌گذاری در زمینه آبخیزداری سخن گفته‌اند.
تجارب کشورهایی مانند هند نیز بیانگر این واقعیت است که توسعه آبخیزداری در این کشور نه تنها مانع از نابودی بخش کشاورزی شده، بلکه با تقویت منابع آب‌های زیرزمینی، زمینه توسعه آن را نیز فراهم نموده است.
بدیهی است در کشوری مانند ایران که در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و شدیداً با مشکل کم‌آبی مواجه است، توجه به این موضوع که اتفاقا نسبت به سایر روش‌ها مثل سدسازی به مراتب کم‌هزینه‌تر است، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
 کارشناسان ذیربط معتقدند که در شرایط فعلی، آبخیزداری سریعترین، بهترین و در حال حاضر شاید تنها راه مقرون به‌صرفه برای نجات کشور از کم آبی است.
روش‌های مختلفی برای آبخیزداری و استفاده بهینه از نزولات آسمانی وجود دارد که سدسازی (اعم از سدسازی روی زمین و یا سدسازی زیرزمین) یکی از مشهورترین آنهاست، اما طبیعی است که سدسازی نباید باعث غفلت از سایر روشهایی شود که می‌تواند باعث تقویت منابع آبهای زیرزمینی یا ذخیرسازی آب در روی زمین یا زیر زمین شود.
در این رابطه می‌توان به روش‌هایی مانند؛ درختکاری و مرتع‌کاری، احدات بندهای خاکی، ایجاد حوضچه‌های سطحی یا بهسازی حوضچه‌ها (فرورفتگی‌ها و چاله‌های طبیعی سطح زمین) و حفر چاه برای جذب و تزریق آبهای سطحی به زیر زمین، احداث مخازن یا آب‌انبارهای بسیار بزرگ زیرزمینی (در کشورهای مختلف از جمله هلند در مقیاس یک زمین فوتبال و حتی بزرگتر از آن ساخته شده است) یا حتی آب‌انبارهای کوچک و شخصی اشاره کرد.
البته زه‌کشی و هدایت و انتقال آبهای سطحی به چاه‌ها و مخازن ذخیره آب معمولاً طی یک فرآیند خاص و با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های خاصی صورت می‌گیرد تا ضمن حفظ کیفیت آب، هم باعث تخریب این مخازن نشود و هم در حد امکان از رسوب گل و لای به داخل آنها جلوگیری شود.
بدیهی است که هرگونه هزینه در این زمینه، نوعی سرمایه‌گذاری است که نه‌تنها می‌تواند آثار مخرب حوادثی مانند سیلابهای فصلی و موسمی را دفع و یا کاهش دهد، بلکه ضمن پیشگیری از بروز خسارت، می‌تواند بهبود شرایط اقلیمی و رشد کشاورزی کشور را نیز در  پی داشته باشد.
علاوه براین؛ از آنجا که پیشگیری در بسیاری از امور از جمله موضوع حوادث غیرمترقبه همواره در اولویت قرار دارد، لذا قطعاً هزینه سرمایه‌گذاری در این عرصه، به مراتب کمتر از هزینه جبران خسارات ناشی از سیل‌های ویرانگری است که هرازگاهی به نظام اقتصادی کشور تحمیل می‌شود.
با این حساب شایسته است که به جای این که طبق روال سنوات گذشته مجبور به جبران خسارت سنگین ناشی از حوادث طبیعی شویم، بخشی از این هزینه‌ها را قبلاً برای مهار حوادث هزینه نماییم، تا از بروز بحران‌های ناخواسته و تخریب زیرساختهای کشور و ااموال عمومی و دارائی‌های مردم جلوگیری نماییم.
درست به همین دلیل است که اکنون باید تلاش دستگاه‌های ذیربط بر گسترش فعالیت‌های مربوط به آبخیزداری در قالب یک نقشه راه یا طرح جامع، متمرکز گردد.
لازم به یادآوری است که احیاء و توسعه قنوات نیز می‌تواند در زمینه استفاده بهینه از منابع آبی کشور بسیار مفید واقع شود و لذا توصیه می‌شود در اسرع وقت ایجاد «سازمان احیاء و توسعه قنوات» نیز توسط وزارت نیرو یا وزارت جهاد کشاورزی در دستور کار دولت محترم قرار گیرد.
علاقه مندان می توانند، سایر مقالات اینجانب در رابطه با موضوع آب را در بخش «کشاورزی و محیط زیست» سایت ره توشه مطالعه نمایند.

احمدرضا هدایتی