طرفهای برنده و بازنده در برقراری روابط آمریکا و لیبی

عباسعلی درافشانی
کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه آمریکا در حالی از برقراری کامل روابط دیپلماتیک دولت این کشور با لیبی خبر داده است که همتای لیبیایی وی این امر را به عنوان فصل جدیدی در روابط دو کشور توصیف کرده است. از این روابط واشنگتن و طرابلس که از سال 1383(2004) و در پی بهبود نسبی مناسبات دو طرف در سطح کاردار از سرگرفته شده بود، اینک به طور کامل برقرار می‌شود و علاوه بر این در 45روز آینده نیز نام لیبی از فهرست کشورهای حامی تروریسم حذف خواهد شد. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت روابط پر‌تنش و سراسر فراز و نشیب لیبی و آمریکا در مرحله‌ای بسیار متفاوت با گذشته قرار گرفته است. به قدرت رسیدن معمر قذافی افسر جوان ارتش سلطنتی لیبی که با کودتای نظامی او و همفکرانش علیه رژیم پوسیده سلطنتی ادریس در این کشور میسر شد. آغازی جدید در تاریخ ادریس در این کشور میسر شد. آغازی جدید در تاریخ لیبی به شمار می‌رفت. قذافی جوان که ملهم از اندیشه‌های سوسیالیستی و ناسیونالیسم عربی عبدالناصر در کشور همسایه بود. به سرعت به سوی رویارویی با غرب و بخصوص آمریکا پیش رفت. شخصیت جنجالی و ماجرای قذافی به گونه‌ای بود که وب را در کانون خبر‌سازی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی قرارداد. تقاطع دیدگاه‌های سیاسی قذافی با آمریکا با گذشت حدود یک دهه از به قدرت رسیدن وی در لیبی به قطع مناسبات سیاسی طرابلس و واشنگتن منجر شد و از سال1981(1360) دولت آمریکا که با ریاست جمهوری رونالد ریگان سیاست تهاجمی‌تری را اتخاذ کرده بود، تحریم‌هایی علیه لیبی برقرارشد. اما رویارویی لیبی و آمریکا در بمباران شهر بنغازی توسط جنگنده‌های آمریکایی به اوج خود رسید.
پس از آن انفجار یک فروند هواپیمایی خطوط هوایی آمریکا بر‌فراز لا‌کربی اسکاتلند در سال1988 اگر چه لیبی دخالت خود در آن رد کرد اما نشان داد که دو طرف همچنان در مدار رویارویی قرار دارند.
بیش از 7 سال اعمال تحریم‌های شورای امنیت علیه لیبی شرایطی را ایجاد کرد که دولت لیبی با طرح موضوع به خطر افتادن منافع مردم این کشور و برای خارج ساختن لیبی از فشارها، دو تبعه لیبیایی متهم به دخالت در انفجار لاکربی را تحویل سازمان ملل دهد وپس از آن مسوولیت خود را در قبال حادثه لاکربی بپذیرد. قبول پرداخت غرامت به بازماندگان قربانیان انفجار لاکربی راه را برای لغو تحریم‌های شورای امنیت علیه لیبی با آمریکا و انگلیس به گونه‌ای جریان یافت که در دسامبر سال 2003 میلادی رهبر لیبی با اعلام توقف داوطلبانه فعالیت‌های هسته‌ای و تولید تسلیحات کشتار جمعی این کشور، جهانی را مات و مبهوت ساخت. بسیاری از تحلیلگران سیاسی این اقدامات را جریان یکسویه تسلیم‌پذیری معمر قذافی در برابر فشارهای غرب و آمریکا توصیف کردند. اما در شرایطی که دولت لیبی انتظار پاداش مناسب آمریکا را برای عقب‌نشینی‌های مکرر خود داشت، کاخ سفید گامهای دولت لیبی را ناکافی می‌دانست. از این رو رهبر لیبی به صراحت با ابراز گله‌‌مندی از سیاست‌های آمریکا به نوعی از چرخش در سیاست‌های خود پشیمان نشان می‌داد. با این حال اعلام برقراری روابط کامل دیپلماتیک آمریکا و لیبی از جانب وزیر خارجه آمریکا اگر چه می‌تواند مرهمی بر زخمهای دولت لیبی تلقی گردد، اما به نظر می‌رسد در معادله برقرار شده میان طرابلس و واشنگتن، این دولت آمریکاست که بهره‌برداری می‌کند و تعیین‌کننده است. برخی محافل سیاسی عقیده دارند، ذخایر نفت و گاز لیبی، بازارهای این کشور و موقعیت ژئوپلتیک لیبی در شمال آفریقا، در ترغیب آمریکا برای عادی‌سازی و برقراری کامل روابط دیپلماتیک با لیبی، مواضع دو طرف در شرایط کنونی مشخص می‌کند که دولت لیبی باتجربه ناموفق رویارو ساختن این کشور با غرب و آمریکا ناموفق رویارو ساختن این کشور با غرب و آمریکا برای تنش‌زدایی در مناسبات خود با غرب هزینه بسیاری را متقبل شده است.