کنترل تورم با عقلانیت

در مصاحبه تلویزیونی شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی ایران با رئیس‌جمهور، ایشان در مورد علل گرانی و تورم در کشور صحبت کردند. ساعاتی قبل از این برنامه، نمایندگان مجلس از رئیس‌جمهور خواستند دلایل واقعی افزایش تورم بیان شود نه دلایل مجازی. به طور مشخص آقای صادق‌زاده نماینده رشت در مجلس شورای اسلامی گفته بود که منطقی نیست رئیس‌جمهور علت گرانی را به جنگ روانی نسبت بدهند. البته رئیس‌جمهور تا حدی به این توصیه‌ها عمل کردند ولی باز نگاه مثبتی به اظهارنظرهای منتقدان دولت نداشتند و مثل سابق بحث جنگ روانی را به شدت مطرح کردند.

* آقای دکتر، شما دلایل ارائه شده از جانب دولت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

** ما انتظارات تورمی را داریم که همه چیز را تحریک می‌کند. از نظر علم اقتصاد، ما الان شاهد انتظارات تورمی در کشور هستیم. انتظارات تورمی هم، تورم ایجاد می‌کند. چون مردم ما نرخ‌های قبلی تورم را می‌دانند.

مثلا در اقتصاد ایران قیمت کالاها از سال 1357 تاکنون چندصد برابر شده است و این روند صعودی ادامه دارد. یعنی نرخ‌های 2 رقمی تورم برای اقتصاد  ایران داشته‌ایم. بنابراین مردم انتظار دارند که در سال آینده باز قیمت‌ها به همین شکل افزایش یابد. در واقع براساس تجربه‌شان انتظار دارند این بالا رفتن قیمت اتفاق بیفتد. وقتی که ما انتظار تورم را داشته باشیم و بدانیم قیمت اتومبیل در آینده 15 درصد بالا می‌رود و ما همین امروز خودرو خریداری کنیم، این کار سرعت صعود تورم را افزایش می‌دهد اما بحث جنگ روانی، پایه علمی یا نظری ندارد. جنگ روانی با تئوری توطئه ارتباط پیدا می‌کند.

* دولت با واقعیات سر و کار دارد. وقتی دولت موضوع اثرگذاری نقد منتقدان را برجسته می‌کند، آیا در علت‌یابی تورم دچار اشتباه نشده است و در این صورت آیا می‌توان به حل مشکل تورم امیدوار بود؟

** شاید گفته شود. که گفته‌های مخالفان، انتظارات تورمی مردم را بالا می‌برد اما اصطلاح جنگ روانی هیچ جایی در کتاب‌های اقتصادی ندارد و نمی‌توان جایگاه علمی برای آن طراحی کرد. علم اقتصاد کاملا مسیر شکل‌گیری تورم و صعود آن را مشخص کرده است فارغ از آن نمی‌توان برای تورم بستری ساخت.

* واحد اقتصادی اکونومیست پیش‌بینی چند سال آینده خود را از وضع اقتصادی کشورها ارائه داده است. طبق این پیش‌بینی‌ها نرخ تورم ایران همچنان دو رقمی خواهد ماند و رشد اقتصادی کشور به تدریج طی چند سال آینده به حدود 4 درصد خواهد رسید.

معمولا این واحدهای پیش‌بینی‌کننده، دشمنی خاصی با کشورها ندارند و با در نظر گرفتن روندهای موجود تخمین‌های خود را ارائه می‌دهند؟

با توجه به این ارقام چه آینده‌ای را می‌توان برای اقتصاد کشور پیش‌بینی کرد؟

** ما یک نکته اساسی را نباید فراموش کنیم و آن این است که لازم نیست هر چه منتقدان می‌گویند غلط باشد و ما فکر می‌کنیم فقط حرف مادرست است و سعی کنیم حرف خودمان را توجیه کنیم. این بدترین خصوصیتی است که یک آدم می‌تواند داشته باشد. مثلا من استاد اقتصاد هستم اما اگر یک دانشجو حرف درستی زد باید از او تشکر کنم و بگویم این موضوع به فکر من نرسیده بود. در حالی که یک استاد دیگر ممکن است بگوید این دانشجو چگونه جرات کرده این حرف را بزند. این استاد در جواب آن دانشجو می‌گوید حرف تو درست نیست و بی‌جهت گفته خودش را توجیه می‌کند. می‌خواهم بگویم که من جنگ روانی را نمی‌فهمم ولی انتظارات تورمی در تئوری‌های اقتصادی وجود دارد. برای مثال رئیس‌جمهور به رکود تورمی کشور و اینکه ارز بالا تورم ایجاد می‌کند اشاره‌ای نکرد. فقط می‌خواهد گفته خود و رفتار دولت را توجیه کند.

* چند هفته قبل بانک مرکزی اعلام کرد که نرخ تورم ایران در حد 17 درصد است. در همان زمان رئیس فراکسیون حزب‌الله مجلس اعلام کرد که الان تورم در حد 24 درصد است و 17 درصد صحیح نیست. رئیس‌جمهور در آن مصاحبه تلویزیونی گفتند که «از ابتدای سال اعلام می‌کنند تورم 24 درصد است» و به نحوی نرخ فوق را نپذیرفت. این چند گونه بودن ارقام چه چیزی را اثبات می‌کند؟

** من با آن گفته رئیس فراکسیون مجلس هم مخالفم به هر حال بانک مرکزی متولی حساب کردن نرخ تورم است و برای این اندازه‌گیری نیاز به قاعده و فرمول خاصی است اگر بخش خصوصی ما نمونه‌گیری می‌کرد و نرخی را برای تورم اعلام می‌کرد، این نرخ را با نرخ تورم اعلام شده از سوی دولت مقایسه می‌کردیم امام این نماینده محلس محاسبه نکرده است که می‌گوید 24 درصد.

در همه موارد نباید مخالف رئیس‌جمهور حرف زد. باید بر پایه استدلال‌های قوی علمی صحبت کرد. البته تحلیل این حرف‌ها کار من نیست و من نمی‌توانم بگویم چرا رئیس‌جمهور گفته از ابتدای سال می‌گویند نرخ تورم امسال در حد 24 درصد است. حالا فرض کنید که من بگویم نرخ تورم 25 درصد است ولی محاسبه نکرده‌ام که تورم چقدر است.

* رئیس‌جمهور در چند جای صحبت‌های خود، چند دسته عوامل را به عنوان عامل افزایش تورم اعلام کردند؛ مثل مشکلات ساختاری...

** خدا را شکر. این یکی با تئوری‌های اقتصادی سازگار است چون در مباحث اقتصادی تورم ساختاری را داریم.

* در جای دیگری هم گفتند قیمت کالاهایی در سطح جهانی بالا رفته است. آقای دکتر تقوی، بالاخره شما توانستید درک کنید که به نظر دولت چه عواملی افزایش تورم را در کشور ما باعث شده‌اند؟

** اینکه گفته‌اند قیمت کالاها در سطح جهانی بالا رفته، این هم درست است، اما این قدر بالا نرفته که مشکلات بزرگ ایجاد کند. مثلا نرخ تورم در کشورهایی که از آنجا کالا وارد می‌کنیم به طور متوسط در حد 5 درصد است.

* چند روز قبل دولت رایحه‌ای به مجلس داد که یک میلیارد و 200 میلیون دلار کالا از سوی دولت وارد کشور شود ولی مجلس، این خواسته دولت را رد کرد.

حالا وقتی که دولت می‌داند واردات باعث تورم در ایران می‌شود چرا می‌خواست دست به واردات در آن مقیاس بزند؟

** واردات، یک کارمند تورمی است. دولت می‌خواهد کالا وارد کند و تورم را پایین بیاورد. قبل از انقلاب هم وقتی درآمد نفت بالا می‌رفت، این کار را انجام می‌دادند.

* ولی رئیس‌جمهور به نوعی واردات را باعث افزایش تورم اعلام کردند؟

** وقتی قیمت نفت بالا می‌رود، به طور طبیعی هزینه تولید در کشورهای دیگر نیز بال می‌رود. از این منظر بین واردات و تورم ارتباط برقرار کردند.

* با علم به اینکه رئیس‌جمهور می‌گوید واردات کالا باعث تورم شده، چرا دولت لایحه می‌دهد که بیش از یک میلیارد دلار کالا وارد کند؟

** دولت می‌خواهد با واردات کاری کند که تورم را در کشورمان پایین بیاورد.

* به طور دقیق مشخص نشد که واردات عامل افزایش تورم است یا نه و اگر عامل افزایش تورم است چرا اصرار داشت دست به واردات کالاهای خارجی بزند و مجلس با این خواسته دولت هم مخالفت کرد؟

** به هر حال وقتی ارزش پول ملی ما کاهش پیدا می‌کند، تورم ایجاد می‌شود حتی اگر در کشورهای دیگر قیمت کالاها ثابت بماند، باز در اینجا به علت کاهش ارزش پول نرخ تورم بالا می‌رود.

* رئیس‌جمهور با افتخار گفتند که دولت بودجه سال 1386 را به صورت انقباضی تهیه کرد، نظر شما نسبت به تهیه لایحه بودجه انقباضی چیست؟

** وقتی بودجه انقباضی تهیه شود رکود اقتصادی ایجاد می‌کند الان در ایران تورم‌مان طرف عرضه است و نه طرف تقاضا. موقعی که تورم طرف تقاضا را داشته باشیم می‌توانیم با بودجه انقباضی تورم را پایین بیاوریم.

* آقای احمدی‌نژاد اعلام کردند که ما بودجه انقباضی را تهیه کردیم ولی رئیس کل بانک مرکزی تغییر کرد و جابه‌جایی پیش آمد که این امر باعث افزایش تورم شد. ایشان خلق چک پول را یک عامل موثر در افزایش تورم دانستند. آیا استفاده از چک پول می‌تواند عامل زیاد شدن تورم کشور باشد؟

** باید مشخص شود که چند درصد چک پول افزایش پیدا کرده است و گرنه نمی‌توانیم تحلیل درستی ارائه دهیم.

* ایشان گفتند استفاده از چک پول در سال 1384، در حد 4 درصد و الان به 48 درصد رسیده است.

** در حال حاضر، بانک مرکزی پول کمی در اختیار بانک‌ها می‌گذارد. بانکها سابق می‌توانستند پول بدهند ولی الان چک پول به مشتری می‌دهند. وقتی حجم اسکناس را کم بکنیم، مردم بیشتر از چک پول استفاده می‌کنند.

* اما رئیس‌جمهور گفتند افزایش استفاده از چک پول موجب افزایش تورم شده آیا استفاده از چک پول باعث بالا رفتن تورم می‌شود؟

** خیر بانک‌ها وقتی چک پول می‌دهند در واقع پول‌ها را بلوکه می‌کنند من با این نوع حرفها مشکل دارم. به نظر من رئیس‌جمهور حرف‌های اقتصادی نمی‌زند که من آنها را تحلیل کنم به هر حال، من اول باید این حرف‌ها را بفهمم و بعد بتوانم آنها را تحلیل کنم. تاثیر چک پول در افزایش تورم، پایه اقتصادی ندارد. البته ممکن است از نظر سیاسی داشته باشد.

* در آن مصاحبه آقای احمدی‌نژاد گفتند واردات تنها ابزار دولت برای مقابله با تورم است...

** این حرف درستی است.

* از یک جهت هم با گسترش واردات، تولیدکنندگان داخلی در معرض خطر قرار می‌گیرند. آیا چنین تهدیدی برای تولیدکنندگان ما وجود دارد؟

** این هم حرف درستی است.

* در چنین وضعیتی دولت باید از منافع تولیدکنندگان حمایت کند که اشتغال هم ایجاد کرده‌اند یا برای کاهش مصنوعی قیمت‌ها با اتکا به درآمدهای نفتی به واردات روی بیاورد؟

** من فقط می‌توانم بگویم چه اقدامی، چه تاثیراتی بر جای می‌گذارد ولی حمایت از صنایع داخلی یا دست زدن به واردات کار سیاستمداران است.

* مطابق برنامه‌های تصویب شده، دولت باید اقداماتی انجام دهد که یک سوم رشد اقتصادی کشور یعنی 5/2 درصد از 8 درصد رشد اقتصادی ایران از طریق ارتقای بهره‌وری تحقق یابد. آیا امکان تحقق این سطح از ارتقای بهره‌وری وجود دارد؟

** امکان دارد ولی باید همت کنیم. برای تحقق این امر، دولت بایستی برنامه‌هایش ضد سرمایه‌گذاری نباشد و همچنین فقط به فکر این نباشد که ماشین‌آلات جدید وارد کند. الان کسانی هستند که حقوق می‌گیرند ولی وقت ناهار خوردن‌شان در حد 2 ساعت است. با این کارها که بهره‌وری نیروی کار بالا نمی‌رود.

* رئیس‌جمهور گفتند که بعضی در درون دولت به سیاست‌های دولت پایبند نیستند...

** این مسائل به ما مربوط نیست. دولت می‌تواند این افراد را اخراج کند. به نظر من 90 درصد از دلایل دولت نهم درست نیست و دولت، حرف‌های بی‌ربطی می‌زند. ما انتظار داریم دولت بیاید دلایل تورم را بگوید و گرنه اینکه دولت بگوید بعضی کار نکرده‌اند این حرف چه ربطی با اصل موضوع دارد.

* اگر فرض کنیم که دولت بایستی رفتار عقلایی داشته باشد در مورد دلایل افزایش تورم دولت به چه شکل می‌تواند عمل کند؟

** دولت می‌تواند بگوید تورم ناشی از طرف تقاضا است یا از طرف عرضه اگر تورم ناشی از طرف عرضه است این تورم به خاطر هزینه‌های بالای تولید و کاهش بهره‌وری است. تورم ناشی از طرف تقاضا هم به خاطر پول زیاد و مخارج کسر بودجه‌های دولت است حال دولت باید بگوید علت تورم این است و گرنه این حرفی منطقی نیست که بگویند اجناس محله ما ارزان‌تر است و شما از آنجا خرید کنید.

* رئیس‌جمهور یکی از دلایل افزایش تورم را بالا  بردن هزینه‌های دولت دانستند در حالی که در برنامه چهارم تاکید بر این است که اتکای دولت به درآمد نفت کمتر شود چرا دولت به شکلی وابستگی‌اش به درآمد نفت بیش از مقدار قانون برنامه چهارم است؟

** وقتی مخارج دولت اضافه می‌شود، این کاری انبساطی است و تورم ایجاد می‌کند اما صحیح نیست بگوییم بیمارستان‌های دولتی پول نداشته باشند. در چنین حالتی بیمارستان‌ها نمی‌توانند بیماران را درمان کنند.

* هزینه بیمارستان‌ها ضروری است، ولی وقتی دولت لایحه می‌دهد که 1200 میلیون دلار واردات کالا به کشور داشته باشد، هزینه‌های دولت هم بالا می‌رود. به نظر شما این کار مساله‌ساز نیست؟

** با واردات می‌توانیم تورم را پایین بیاوریم، ولی از سوی دیگر به خاطر افزایش هزینه‌های دولت، تورم بالا می‌رود.

* وقتی دولت اصرار دارد که بیش از یک میلیارد دلار کالا وارد کند و مجلس با خواسته دولت مخالفت می‌کند...

** دولت می‌بیند که مردم از افزایش تورم ناراحتند، به همین دلیل می‌خواهد با واردات تورم را کاهش دهد. به هر حالت مجلس هم می‌بیند با واردات شکر و منسوجات کارخانه‌های داخلی ورشکسته خواهند شد. به همین دلیل هم با واردات کالا از جانب دولت مخالف کردند.

* رئیس‌جمهور در جایی دیگر از مصاحبه‌شان گفتند یک سوم افزایش تورم ناشی از نقد کردن درآمد نفت به ریال بود و بقیه آن ناشی از فعالیت بانک‌ها و موسسات اعتباری و مالی...

** پس بایستی بگویند که درآمد نفت را چگونه می‌خواهند در داخل کشور خرج کنند. همه این حرف‌ها توجیه است. من به عنوان اقتصاددان مقصود این حرف‌ها را نمی‌دانم، اما اگر دولت بانک‌ها را در افزایش تورم موثر می‌داند باید آنها را تعطیل کند. با این حال اگر بانک‌ها اعتبارات هم ندهند، چرخ اقتصاد نمی‌چرخد. به هر صورت باید یک حرف منطقی مطرح شده باشد که من هم یک جواب منطقی به شما بدهم.

* در صورتی که علل واقعی رئیس‌جمهور از جانب دولت درک نشود، در مقابله با مشکل تورم چه آسیب‌هایی متوجه ما خواهد شد؟

** اگر علل واقعی تورم بیان نشده، به خاطر این است که مشاوران اقتصادی رئیس‌جمهور به ایشان علل واقعی را نگفته‌اند. بنابراین اگر علل واقعی را نگوییم هر چه شما سیاست اعمال کنید. در واقع آب در هاون ریخته‌ایم و اوضاع اقتصادی کشور بهبود پیدا نمی‌کند.

* ما اگر بخواهیم به جمع‌بندی این مباحث برسیم بالاخره مشکلات اقتصادی مردم چگونه قابل حل است؟

** مشکلات مردم با عقل حل می‌شود نه با طرح حرف‌های بی‌ربط. به هر حال کارشناسان و اقتصاددانان باید بنشینند و این مشکلات را حل کنند.