ایران و اجلاس سران هشت کشور صنعتی

جاوید قربان اوغلی

در نشست کلوپ ثروتمندان جهان که امسال در آلمان به ریاست خانم آنجلا مرکل، صدراعظم کشور میزبان برگزار شد، همچون اجلاس‌های قبلی موضوعات مهم جهان در دستور کار سران 8 کشور صنعتی قرار داشت. مسائلی همچون افزایش گازهای گلخانه‌ای و تأثیرات آن بر تغییرات آب و هوا، کاهش آلاینده‌ها و حافظت از محیط زیست که از دغدغه‌های این کشورهاست تا موضوعاتی همچون بحران خاورمیانه، کاهش فقر، بحران ایدز در آفریقا... و نهایتاً سامانه موشکی آمریکا و مسأله هسته‌ای ایران که مسائل مبتلا به این سوی دنیاست.

در میان موضوعاتی که از جابلقا تا جابلسا را شامل می‌شود دو موضوع در مورد کشورمان از اهمیت برخوردار است و بررسی و تحلیل واقع‌بینانه آن کاملاً ضروری است.

1) موضوع هسته‌ای ایران

در بیانیه پایانی رهبران هشت کشور صنعتی بار دیگر از ایران خواسته شده است تا «با اجرای قطعنامه شورای امنیت، تمام فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند». این بیانیه به ایران هشدار می‌دهد که «اگر همچنان از اجرای خواست شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد محدود کردن فعالیت اتمی خود سرپیچی کند، از اتخاذ اقدامات سختگیرانه‌تری علیه این کشور حمایت خواهند کرد.» در میان 8 کشور صنعتی شرکت‌کننده در اجلاس چهار کشور آمریکا، بریتانیا، فرانسه و روسیه از اعضاء دائم شورای امنیت سازمان ملل متحداند که از زمان ارجاع پرونده از آژانس به این شورا، بازیگران اصلی پرونده در صحنه بین‌المللی می‌باشند.

ضمن اینکه سه کشور آلمان، ایتالیا و ژاپن بزرگترین شرکای تجاری ایران در جهان محسوب می‌شوند. اظهارات برخی از کشورها از جمله فرانسه از زبان سارکوزی رئیس‌جمهوری که برای اولین بار در این اجلاس شرکت می‌کرد، نشان‌دهنده تندتر شدن مواضع آنان در قبال ایران و مسأله هسته‌ای است.

بیانیه سران گروه هشت در شرایطی صادر می‌شود که دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران قبل از این نشست در کشورهای اسپانیا با خاویر سولانا در خصوص خروج از بن‌بست به مذاکره‌کننده پرداخته بود. همچنین سفر لاریجانی به سوئیس و مذاکره در خصوص ابتکار این کشور خارج از اتحادیه اروپا و دیدار از آلمان با توجه به نقش این کشور در اجلاس سران 8 کشور و اظهارات وی پس از این مذاکرات به گمانه‌زنی‌هایی در مورد توافق تازه‌ای میان ایران و دولت‌های اروپایی دامن زده بود. بیانیه سران 8 کشور از آن جهت مهم ارزیابی می‌شود که مهلت دو ماهه قطعنامه 1747 شورای امنیت به پایان رسیده و احتمالاً این کشورها منتظر نتایج مذاکرات لاریجانی ـ سولانا بودند تا در صورت عدم وصول به نتیجه‌ای ملموس رایزنی‌ها برای صدور قطعنامه بعدی که «اقدامات سختگیرانه‌تری» در آن مورد انتظار است آغاز گردد.

2) پیشنهاد پوتین

موضوع مهم دیگر این اجلاس که می‌تواند محل نگرانی برای ایران باشد پیشنهاد غیرمنتظره ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه برای حل مناقشه استقرار سامانه ضدموشکی آمریکا در شرق اروپا است که غربی‌ها به ویژه آمریکا را غافلگیر کرد. پوتین در حاشیه این نشست در دیدار با جرج بوش پیشنهاد کرد به جای استقرار سامانه ضدموشکی خود در جمهوری‌چک و لهستان، پایگاه رادار روسیه در جمهوری آذربایجان را مورد استفاده آمریکا قرار دهد.

آمریکا پیش از این به دولت‌های لهستان، و چک پیشنهاد داده بود که موشک رهگیر در خاک لهستان و یک سامانه راداری در خاک جمهوری چک مستقر کند. آمریکا استقرار این سامانه موشکی را برای دفاع از متحدان اروپایی در مقابل موشک‌های دوربرد کره شمالی و ایران می‌داند ولی روسیه اعتقاد دارد با توجه به اینکه اروپا در برد موشک‌های ایران قرار ندارد و دو کشور چک و لهستان نزدیکترین فاصله را با مرزهای روسیه دارند، لذا هدف این سامانه روسیه است و نه مقابله با موشک‌های دوربرد ایران و کره شمالی.

ایستگاه راداری که پوتین استفاده مشترک از آن را به آمریکا پیشنهاد کرده است در شمال جمهوری آذربایجان قرار دارد که یکی از قوی‌ترین ایستگاه‌های راداری جهان به حساب می‌آید و در سال 2002 روسیه طی قراردادی با جمهوری آذربایجان این ایستگاه را که سراسر منطقه اقیانوس هند، خاورمیانه و بخش عظیمی از شمال آفریقا را پوشش می‌دهد به مدت ده سال دیگر در اجازه خود قرار داد.

این ایستگاه قادر است شلیک هرگونه موشکی در مناطق فوق‌الذکر را رهگیری و شناسایی کند. اگرچه هنوز درباره انگیزه‌های روسیه از این پیشنهاد اطلاعات و تحلیل دقیقی منتشر نشده ولی انتظار می‌رود آمریکا از این پیشنهاد استقبال کند، ولی با توجه به شرایط کنونی امکان عقب‌نشینی آمریکا از استقرار سپر موشکی در اروپا بعید به نظر می‌رسد.

برخلاف خوش‌بینی‌های موجود در خصوص امکان آغاز دوره دیگری از جنگ سرد بین آمریکا و روسیه باید گفت که روسیه تحت رهبری پوتین در شرایطی که توانسته است از قبل سیاست تشنج‌زدایی با آمریکا به اوضاع داخلی، روابط با اروپا و به خصوص وضعیت اقتصادی خود را بهبود بخشد. انتظار وارد شدن این کشور در یک رویارویی با آمریکا ناشی از خوشبینی کاذبی است.

سخنان پوتین در اجلاس امنیتی مونیخ و اظهارات او در اجلاس اخیر برخی تحلیلگران آغاز دوره جدیدی از جنگ سرد بین دو قدرت بزرگ جهان ارزیابی کردند در صورتی که به نظر می‌رسد سخنان تند و تهدیدآمیز پوتین را ناشی از ذکاوت رئیس پیشین دستگاه اطلاعاتی شوروی سابق و درک شرایط نه چندان خوب آمریکا در خاورمیانه و عراق است و نه لزوماً تمایل این کشور برای آغاز دوره جدیدی از رقابت پوتین بر این باور است که وضعیت آمریکا در منطقه، قدرت چانه‌زنی این کشور را در مقابل آمریکا بالا برده است.

ضمن اینکه تهدید به هدف‌گیری اروپا از طریق موشک‌های بالستیک روسی در صورت اصرار آمریکا بر استقرار سامانه موشکی در اروپای شرقی سابق نیز استفاده از افزایش نگرانی‌های اروپا برای فشار به آمریکا است.

ارزیابی واقع‌بینانه رفتار روسیه در قبال پرونده هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که این کشور علیرغم اصرار بر حفظ روابط خوب با ایران تاکنون با آمریکا و اروپا همراهی کرده و این راهبرد را در چارچوب منافع خود می‌داند.

پیشنهاد اخیر پوتین به جرج بوش برای استفاده از سامانه راداری مستقر در آذربایجان نیز از آن جهت مهم است که در صورت تحقق این امر آمریکا و روسیه لاجرم باید در خصوص همکاری‌های بیشتر و گسترده‌تر در حوزه استراتژیک مذاکراتی را آغاز کنند.

با توجه به توان این سامانه و نزدیکی آذربایجان به مرزهای شمالی ایران، فرصت بسیار خوبی برای آمریکا برای تکمیل حلقه محاصره ایران می‌باشد. موضوعی که ضروری است تحلیلگران مسائل استراتژیک با وسواس و دقت بیشتری به ارزیابی آن بپردازند.